Κλιματική αλλαγή: Για αστρονομική ζημιά στο ΑΕΠ προειδοποιεί η ΤτΕ

H χώρα πλήττεται ήδη από ακραία καιρικά φαινόμενα, τα οποία αναμένεται να ενταθούν στο μέλλον.

Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, εκτιμάται ότι έως το 2100, το ΑΕΠ της χώρας μπορεί να υποστεί μια ετήσια μείωση έως και 6% εάν δε ληφθούν μέτρα μετριασμού και προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, το οποίο μεταφράζεται σε σωρευτικό κόστος 701 δισ. ευρώ.

Το κόστος αυτό μπορεί να μειωθεί μέχρι και 123 δισ. ευρώ εάν ληφθούν μέτρα προσαρμογής, επομένως η ανάγκη για τη λήψη τους είναι επιτακτική.

Καθυστερήσεις στην εφαρμογή του Θεσμικού πλαισίου

Όπως αναφέρεται στη μελέτη που εκπόνησε το ΙΟΒΕ με την υποστήριξη της Τράπεζας της Ελλάδος, με θέμα: «Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή: Προκλήσεις και προοπτικές για την ελληνική οικονομία», στο εθνικό πλαίσιο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, το οποίο βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση με το ευρωπαϊκό, περιλαμβάνεται η Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή (ΕΣΠΚΑ, η οποία εξειδικεύεται σε περιφερειακό επίπεδο με τα Περιφερειακά Σχέδια, ΠεΣΠΚΑ), ο Εθνικός Κλιματικός Νόμος καθώς και άλλοι νόμοι που αφορούν θέματα αδειοδοτήσεων δημόσιων και ιδιωτικών έργων.

Η εφαρμογή του θεσμικού πλαισίου προχωρά, ωστόσο με κάποιες καθυστερήσεις, καθώς έξι χρόνια μετά τη θεσμοθέτηση και εφαρμογή της εθνικής στρατηγικής, έχουν εγκριθεί μόλις πέντε ΠεΣΠΚΑ (Βορείου Αιγαίου, Κρήτης, Κεντρικής Μακεδονίας, Αττικής και Δυτικής Ελλάδας).

Χρηματοδότηση με δημόσιους πόρους

Η χρηματοδότηση της προσαρμογής στην Ελλάδα γίνεται κυρίως από ευρωπαϊκούς και εθνικούς δημόσιους πόρους. Ιδιαίτερης σημασίας για τη χρηματοδότηση έργων βελτίωσης της ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας είναι το ευρωπαϊκό ταμείο ανάκαμψης και ανθεκτικότητας.

Έως τον Οκτώβριο του 2022, το εθνικό σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Ελλάδα 2.0) είχε ήδη εντάξει έργα προσαρμογής συνολικού προϋπολογισμού 1,8 δισ. ευρώ, τα οποία σχετίζονται με δράσεις αναδάσωσης, την ενίσχυση της πολιτικής προστασίας, την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς, υποδομές για το δίκτυο ύδρευσης, προμήθεια εξοπλισμού για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών και υδραυλικά έργα (π.χ. φράγματα). Αναμένεται ένταξη περισσότερων έργων την επόμενη περίοδο.

Επιπλέον, σημαντικός χρηματοδοτικός πόρος, τόσο για τον δημόσιο όσο και για την υποστήριξη του ιδιωτικού τομέα και της επιχειρηματικότητας εξακολουθεί να παραμένει το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, το οποίο εγκρίθηκε από την ΕΕ τον Αύγουστο του 2022.

Καθυστέρηση στο ΕΣΠΑ

Το πρόγραμμα «Περιβάλλον και Κλιματική Αλλαγή», στο οποίο συμπεριλαμβάνονται δράσεις προσαρμογής, έχει συνολικό προϋπολογισμό 3,6 δισ. ευρώ (2,9 δισ. ευρώ ευρωπαϊκή συμμετοχή).

Ωστόσο, σημειώνεται σημαντική καθυστέρηση στην ανακοίνωση προσκλήσεων που ανήκουν στο νέο ΕΣΠΑ 2021-2027, οι οποίες έως τις αρχές του 2023 δεν είχαν ανακοινωθεί.

Ανώριμη η καινοτομία στην Ελλάδα

Ανασταλτικά στην ανάπτυξη νέων λύσεων για την καινοτομία λειτουργεί το πλαίσιο ωρίμανσης της καινοτομίας στην Ελλάδα, το οποίο παρά την ύπαρξη αρκετών ερευνητικών ομάδων περιορίζεται και από την ασθενή αγορά κεφαλαίου. Ως αποτέλεσμα, λύσεις που αναπτύσσονται και επιδεικνύονται με την υποστήριξη ευρωπαϊκής και εθνικής χρηματοδότησης δεν βρίσκουν τον δρόμο για τη μαζική χρήση και εφαρμογή τους (upscale).

Σημειώνεται πως η Ελλάδα έχει την τρίτη χειρότερη επίδοση σε όρους ιδίων κεφαλαίων και επενδυτικών ταμείων ως ποσοστό του ΑΕΠ σε σχέση με την ΕΕ27 για το 2020.

Ο ρόλος του ιδιωτικού τομέα στην προσαρμογή

Ο ιδιωτικός τομέας καλείται να προσαρμοσθεί στις νέες συνθήκες της κλιματικής αλλαγής, ενώ επιπλέον η ιδιωτική χρηματοδότηση μπορεί μέσω σχετικών επενδύσεων να υποστηρίξει σε μεγάλο βαθμό τον περιορισμό του κενού της χρηματοδότησης της προσαρμογής.

Έως τώρα, η συνολική ιδιωτική χρηματοδότηση για δράσεις προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή αποτελεί μόλις το 1% της παγκόσμιας συνολικής χρηματοδότησης για το Κλίμα.

Στις εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης της προσαρμογής συγκαταλέγονται ενδεικτικά τα πράσινα δάνεια και ομόλογα, ο δανεισμός και τα ομόλογα που συνδέονται με ρήτρες βιωσιμότητας, τα ίδια κεφάλαια, τα καινοτόμα χρηματοδοτικά εργαλεία και οι συμπράξεις ιδιωτικού και δημοσίου τομέα.

Πράσινα ομόλογα

Η παγκόσμια αγορά βιώσιμης χρηματοδότησης έχει πολλαπλασιαστεί τα τελευταία χρόνια. Ειδικότερα, η έκδοση πράσινων ομολόγων παγκοσμίως ξεπέρασε τα 567 δισ. δολάρια το 2021, ενώ η αξία των νέων πράσινων ομολόγων στην Ευρωζώνη ανήλθε στα 321 δισ. δολάρια.

Παρά ταύτα, φαίνεται πως μικρό τμήμα των εκδοθέντων πράσινων ομολόγων αφορά δράσεις χρηματοδότησης της προσαρμογής.

Σημειώνεται πως το 2022, η συνολική έκδοση πράσινων ομολόγων, δανείων και ομολόγων με ρήτρα βιωσιμότητας από επιχειρήσεις και κυβερνήσεις διαμορφώθηκε στα 863 δισ. ευρώ, σημειώνοντας πτώση κατά 19% από το ιστορικό υψηλό του 2021 (1,1 τρισ. δολάρια).

Οι χρηματιστηριακές αγορές αποτελούν μια ακόμα ανερχόμενη πηγή χρηματοδότησης για το κλίμα και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Στη διεθνή χρηματιστηριακή αγορά είναι ολοένα και πιο έντονη η παρουσία προϊόντων των οποίων η απόδοση συνδέεται με την πορεία δεικτών παρακολούθησης της βιωσιμότητας.

Αναφορικά με την ελληνική χρηματιστηριακή αγορά, ο δείκτης ATHEX:ESG παρακολουθεί τις περιβαλλοντικές επιδόσεις εισηγμένων επιχειρήσεων, ωστόσο η διαμόρφωση του δείκτη στηρίζεται αποκλειστικά σε δράσεις μετριασμού των εισηγμένων επιχειρήσεων και όχι στην προσαρμογή.

Η ασφάλιση ως εργαλείο προσαρμογής

Η ασφάλιση αποτελεί εργαλείο για την κάλυψη των ζημιών που προκύπτουν μετά από ένα καταστροφικό γεγονός. Σκοπός της ασφάλισης είναι η μεταφορά του κλιματικού κινδύνου από τον ασφαλισμένο στους παρόχους ασφαλιστικών υπηρεσιών, δημιουργώντας ένα ακόμα επίπεδο προστασίας και ανθεκτικότητας.

Το πλήθος των δικαιούχων που συμμετέχουν στο ασφαλιστικό συμβόλαιο, οι τομείς ασφάλισης και το ύψος της αποζημίωσης καθορίζουν το είδος ασφάλισης (μίκρο-, μέσο- και μακρο-ασφάλιση). Ωστόσο, υψηλού ενδιαφέροντος και συνάφειας με την προσαρμογή είναι και η παραμετρική ασφάλιση, η οποία συνδέει την παροχή αποζημίωσης με την εξέλιξη συγκεκριμένων κλιματικών παραμέτρων. Τέτοιου είδους ασφαλιστικά προϊόντα μπορούν να σταθεροποιήσουν το εισόδημα κοινωνικών ομάδων (π.χ. αγρότες, πολύ μικρές επιχειρήσεις) που βρίσκονται σε ευάλωτες περιοχές.

Ωστόσο, περιοριστικός παράγοντας στην ορθή λειτουργία και υποστήριξη της προσαρμογής από τη χρήση ασφαλιστικών προϊόντων, είναι η ύπαρξη ικανού αριθμού ασφαλιζόμενων που θα μοιραστούν τον κλιματικό κίνδυνο, με κάποια από τα παραπάνω προϊόντα να παραμένουν ακριβά για τις περισσότερο ευπαθείς ομάδες.

Δεν είναι υποχρεωτική η ασφάλιση στην Ελλάδα για τον κλιματικό κίνδυνο

Στην Ελλάδα, η ασφάλιση για τον κλιματικό κίνδυνο δεν είναι ακόμα υποχρεωτική. Στο προσχέδιο του νέου Κλιματικού νόμου συμπεριλαμβανόταν άρθρο το οποίο προέβλεπε την υποχρεωτική ασφάλιση των νέων κτηρίων που βρίσκονται σε ζώνες υψηλής τρωτότητας.

Ωστόσο, στο τελικό σχέδιο του Νόμου, το σχετικό άρθρο αποσύρθηκε καθώς τέθηκαν θέματα που σχετίζονται, συν τοις άλλοις, με την πιθανή σημαντική αύξηση των ασφαλίστρων εξαιτίας της περιορισμένης βάσης ασφάλισης, με θέματα κοινωνικής ισότητας και λοιπά.

Προτάσεις πολιτικής

Η επιτάχυνση της υλοποίησης δράσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή είναι επιβεβλημένη για τη βελτίωση της ανθεκτικότητας της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτό το πλαίσιο παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα προτάσεις πολιτικής, συνοπτικά.

Δεδομένα για την Κλιματική αλλαγή: Αποτελεσματικότερη εκτίμηση του κλιματικού κινδύνου και περιορισμός της αβεβαιότητας

– Συνεργασία με επιστημονικό δυναμικό για την εκτίμηση των πιθανών σεναρίων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

– Συστημική προσέγγιση – αναγνώριση των δυνητικών επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε όλους τους τομείς.

– Στοιχεία από προηγούμενα κλιματικά γεγονότα – χρήση ιστορικών στοιχείων για την εκτίμηση του μεγέθους του κινδύνου.

– Ιεράρχηση κινδύνων στη βάση συγκεκριμένων κριτηρίων που θα αφορούν τις διαστάσεις της βιωσιμότητας (περιβάλλον, οικονομία, κοινωνία).

– Ανοιχτά δεδομένα σχετικά με την κλιματική αλλαγή – διαφάνεια και διαθεσιμότητα για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη.

– Συλλογή αξιόπιστων στοιχείων για εκτίμηση του κόστους της μη προσαρμογής και μείωση του επενδυτικού κινδύνου.

– Σχεδιασμός και εφαρμογή δράσεων ενημέρωσης για την προσαρμογή για όλους. Έμφαση σε ευάλωτους τομείς (π.χ. αγροτικός τομέας, νοικοκυριά).

– Χρήση πόρων από Ευρωπαϊκή Ένωση για την ενίσχυση της γνώσης τόσο των αποτελεσμάτων της κλιματικής αλλαγής αλλά και τη μελέτη δράσεων προσαρμογής.

– Αναζήτηση καλών πρακτικών και εφαρμογή λύσεων συμβατών με την ελληνική οικονομία και τις προκλήσεις από την κλιματική αλλαγή.

Εθνικό θεσμικό πλαίσιο: Σύνδεση της εθνικής στρατηγικής με άλλες οριζόντιες εθνικές πολιτικές και επιτάχυνση εφαρμογής

– Συνεργασία και με το εθνικό συμβούλιο για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

– Επιτάχυνση έγκρισης Περιφερειακών σχεδίων για την προσαρμογή – συγκεκριμένα μέτρα προσαρμογής, εκτίμηση περιφερειακού κινδύνου, αυστηρά χρονοδιαγράμματα και εκτίμηση κόστους.

– Στενή συνεργασία με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Έγκαιρος και στρατηγικός προγραμματισμός.

Ξεχωριστοί προϋπολογισμοί για την Προσαρμογή

– Εξέταση δημιουργίας συγκεκριμένου τμήματος του κρατικού προϋπολογισμού που να αφορά αποκλειστικά δράσεις προσαρμογής.

– Συνεργασία με αρμόδια υπουργεία.

– Χρήση πόρων του προϋπολογισμού για την διευκόλυνση παρακολούθησης της προσαρμογής στην Ελλάδα (π.χ. σε πιο στενό χρονικό ορίζοντα ή/και χρησιμοποιώντας πιο αποδοτικούς δείκτες παρακολούθησης).

Εξέταση σύστασης ειδικού Ταμείου για την Προσαρμογή

– Έσοδα από πώληση δικαιωμάτων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου στο πλαίσιο του ΣΕΔΕ, καθώς και από αναμόρφωση του φορολογικού συστήματος.

– Συμβουλευτικός ρόλος σε συνεργασία με αρμόδιους φορείς για την απορρόφηση ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων της προσαρμογής.

– Επιτάχυνση ανάκαμψης μετά από καταστροφικά γεγονότα (π.χ. συγχρηματοδότηση ασφαλιστικών συμβολαίων για κλιματικό κίνδυνο).

– Συνεργασία με το Παρατηρητήριο για την Προσαρμογή (παρακολούθηση διαθέσιμων σχετικών πόρων)

Ενίσχυση της ιδιωτικής χρηματοδότησης για την προσαρμογή

– Χρήση σύγχρονων χρηματοδοτικών εργαλείων από τον ιδιωτικό τομέα (π.χ. Πράσινα ομόλογα, δάνεια και ομόλογα βιωσιμότητας, χρηματιστηριακοί δείκτες συνδεδεμένοι με ESG).

– Εξέταση παροχής φορολογικών κινήτρων για την ενίσχυση των επενδύσεων στην προσαρμογή.

– Κίνητρα και για την τόνωση του ενδιαφέροντος των επενδυτών σε βιώσιμα επενδυτικά προϊόντα (π.χ. εξέταση μείωσης φόρου τοκομερισμάτων, κόστη διαχείρισης σχετικών χαρτοφυλακίων κτλ.).

Χρήση ασφαλιστικών προϊόντων για ταχύτερη ανάκαμψη μετά από κλιματικό γεγονός

– Διαμοιρασμός κλιματικού κινδύνου.

– Χρήση ασφαλιστικών προϊόντων για περιορισμό της ζημιάς.

– Ασφάλιση μεγαλύτερων μονάδων δικαιούχων (π.χ. συνεταιρισμοί, επιχειρήσεις ενός δήμου κτλ.).