Μάριο Βίτι: Εκεί όπου η Δύση σπρώχνει την Ανατολή και η Ανατολή τη Δύση

[…] Η σημερινή αναγόρευση του κωνσταντινουπολίτη νεοελληνιστή Mario Vitti σε επίτιμο διδάκτορα του πρώτου πανεπιστημίου της Κύπρου, εδώ στη μοιρασμένη Λευκωσία, αποκτά μια πρόσθετη διάσταση, σχεδόν συμβολική. Μοιάζει ως ώριμη επιστροφή ενός πολυταξιδεμένου λογίου σε έναν κόσμο ανάλογο προς εκείνον από όπου ξεκίνησε, μια επαφή και πάλι με τον αέρα και το κλίμα δημιουργίας του μείζονος ελληνισμού, του πολιτισμού δηλαδή που δημιουργούν Έλληνες έξω από την Ελλάδα, στο μεταιχμιακό χώρο της περιφέρειας, όπου συνυπάρχουν αλληλοσυγκρουόμενοι και αλληλοσυμπληρούμενοι πολιτισμοί: εκεί όπου η Δύση σπρώχνει την Ανατολή και η Ανατολή τη Δύση.

[…]

Ξεκινώ από το κυριότερο συστατικό της συγγραφικής συνείδησης του Mario Vitti, τη διαλεκτική σκέψη, αυτήν που δεν επιτρέπει την επανάπαυση στην ασφάλεια θεωρητικών καλουπιών, ερμηνευτικών απλουστεύσεων ή οριστικών δήθεν συμπερασμάτων. Με την εύστοχη επιλογή καίριων παραθεμάτων και τη συνεκτίμηση παλαιών αλλά και νέων τεκμηρίων, που συχνά πριμοδοτούν αλληλοσυγκρουόμενες απόψεις, ο μελετητής διανοίγει την προοπτική της επιστημονικής απορίας και της ετοιμότητας για επανεκτίμηση παλαιότερων προσεγγίσεων.

Πολέμιος της στατικής προσέγγισης που συντηρεί ή ανακυκυκλώνει την επικρατούσα γνώση, ο Mario Vitti πριμοδοτεί συνεχώς τη διαλεκτική σκέψη που οδηγεί μπροστά, έστω και αν η ανεύρεση νέων στοιχείων ανατρέπει ή διαφοροποιεί ορισμένες δικές του παλαιότερες εκτιμήσεις. Όπως νεκροί αρχαιολόγοι είναι εκείνοι που καταστρέφουν ή κρύβουν τεκμήρια που δεν επιβεβαιώνουν την προαποφασισμένη θεωρία τους για τον ιστορικό χαρακτήρα μιας περιοχής, έτσι και νεκροί φιλόλογοι είναι εκείνοι που αρνούνται να αποδεχτούν ότι η γνώση προχωρεί με ανατροπές και ανακατατάξεις, ρήξεις και αποκλίσεις.

Διαφωνώντας στην πράξη με την αλαζονική αρχή που θεωρεί απαξιωτικό να διατυπώνονται δεύτερες σκέψεις για παλαιότερες θέσεις και απόψεις, αρχή που καθόρισε τον εν μέρει άκαμπτο και απόλυτο χαρακτήρα της νεοελληνικής κριτικής, ο Mario Vitti παραμένει πάντοτε ανοιχτός στον κριτικό αντίλογο. Προσιτός, καταδεχτικός και έτοιμος να ακούσει και να λάβει σοβαρά υπόψιν ιδίως τους νέους, γνωρίζει, από την άλλη, πώς να υπερασπίζεται τις βασικές του θέσεις με στέρεα επιχειρήματα, ακόμη και απέναντι σ’ εκείνους που στηρίζουν τη διαφωνία τους μαζί του σε ελλιπή γνώση ή και σε παρανάγνωση των επιστημονικών του απόψεων.

Μολονότι οι ιδέες του Vitti είναι πάντοτε προκλητικές, δεν φαίνεται να τον διακατέχει το άγχος της πρωτοτυπίας όσων ακολουθούν το ρεύμα ή κυνηγούν τις μόδες. Αντιθέτως, μένει πάντα πιστός στη βασική του αρχή, της τεκμηριωμένης αμφισβήτησης και της οργανικής ανατροπής. Με τον εγγενή σκεπτικισμό και το δεδομένο αντικομφορμισμό του, και κυρίως με τη μέθοδο της συνεκτίμησης τεκμηρίων και με τους τολμηρούς συνδυασμούς θεμάτων και κειμένων με το κοινωνικό και πολιτικό πλαίσιο, αναίρεσε πλάνες της κριτικής και αμφισβήτησε παγιωμένες αντιλήψεις στηριγμένες σε ιδεοληψίες, και συνέβαλε όσο λίγοι άλλοι στο να δημιουργηθούν νέες αξίες και νέες αντιλήψεις στο χώρο της νεοελληνικής κριτικής.

Χαράσσοντας τη δική του διακριτή γραμμή στον ανοιχτό χώρο της ερμηνείας, αλλά και το δικό του αναγνωρίσιμο ύφος, διαμόρφωσε ένα νέο τρόπο επιχειρηματολογίας, όπου η κριτική δεν είναι χρησιμοθηρία, ούτε αυτοσκοπός, αφού αυτό που προέχει είναι η προσπάθεια να φωτιστεί μια γραμματολογική περιοχή με όσο το δυνατό διαυγέστερη επιχειρηματολογία. Ως γνήσιος Κωνσταντινουπολίτης, διαθέτει πάντοτε πλούσιο, καταλυτικό χιούμορ, που τον προικίζει με έναν ανάλαφρο, θα έλεγε κανείς, τόνο. Ωστόσο, όταν και όπου χρειάζεται, γίνεται μαχητικός και καυστικός, προκειμένου να δώσει στον αναγνώστη τη δυνατότητα να μπει σε μια γραμματολογική ή λογοτεχνική περιοχή από άλλο δρόμο και να κοιτάξει από άλλη γωνία κάποιες αθέατες, σε πρώτη επαφή, όψεις του εξεταζόμενου λογοτεχνικού έργου ή γραμματολογικού πεδίου.

Χάρις στα ανεξάντλητα αποθέματα γνώσεων και τις ολοένα αυξανόμενες νέες πνευματικές εμπειρίες, ο Mario Vitti παρέμεινε πεισματικά νέος και ανοικτός στην πρόκληση κάθε καινούργιας ανακάλυψης. Διαθέτοντας παιδική περιέργεια και μια φυσική ροπή προς τη διαρκή μάθηση, κατέκτησε την απλότητα της πραγματικής σοφίας. Εκείνης που ως διάχυτη αίσθηση προκύπτει απέναντι στην παρουσία ενός σημαντικού φυσικού προσώπου και όχι ενός φτιασιδωμένου προσωπείου.

*Αποσπάσματα από την εισηγητική ομιλία που είχε εκφωνήσει ο καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας Μιχάλης Πιερής (1952-2021) για το έργο και την προσωπικότητα του Μάριο Βίτι (Mario Vitti), στο πλαίσιο της τελετής αναγόρευσης του Βίτι σε επίτιμο διδάκτορα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κύπρου, στις 20 Νοεμβρίου 2000.

Ο Μάριο Βίτι, διακεκριμένος νεοελληνιστής με διεθνές κύρος, ανθρωπιστική παιδεία και πολιτικό ήθος, έφυγε από τη ζωή πλήρης ημερών (είχε γεννηθεί στην Κωνσταντινούπολη το 1926, από μητέρα Ελληνίδα και πατέρα Ιταλό), έχοντας υπηρετήσει με συνέπεια τα ελληνικά γράμματα.