Από την πηγή στο υδραγωγείο

Αρχίζω αυτό το σημείωμα με μια υπενθύμιση, ώστε να μην παρεξηγηθούν όσα θα καταθέσω. Αποφοίτησα με άριστα από τη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών, με δασκάλους τον Δημήτρη Ροντήρη και τον Γιάννη Σιδέρη. Παράλληλα, σπούδαζα στο Αθήνησι Φιλολογία και ειδικότερα Αρχαιολογία. Αργότερα, ως κριτικός πλέον (εδώ και 52 χρόνια) στο «ΒΗΜΑ» και στα «ΝΕΑ» δίδαξα σε όλες τις ιδιωτικές σχολές θεάτρου και στο Εθνικό Θέατρο, όπου χρημάτισα και διευθυντής της Σχολής. Αρα πιστεύω πως η θεατρική μόρφωση είναι εφόδιο για έναν ηθοποιό. Αλλά με μια βασική διαφορά σε σχέση με τις όποιες άλλες σπουδές. Οταν προσέρχεσαι στις εξετάσεις για την είσοδο σε μια πανεπιστημιακή σχολή (στη Νομική, στη Φιλοσοφική, στην Ανωτάτη Εμπορική, στο Φυσικό, στο Μαθηματικό κ.τ.λ.), δίνεις εξετάσεις σε μαθήματα που διδάχθηκες στο Λύκειο: Εκθεση, Αρχαία και Νέα Ελληνικά, Ιστορία ή Φυσική, Χημεία, Μαθηματικά κ.λπ.

Για να εισαχθείς σε μια Σχολή Τέχνης – Θέατρο, Μουσική, Χορός, Ζωγραφική – εξετάζεσαι, εκτός από την επάρκεια στη γλώσσα (με μια έκθεση ιδεών), και στην ικανότητά σου να ζωγραφίζεις, να χορεύεις, να παίζεις ένα μουσικό όργανο ή να τραγουδάς και να παρουσιάζεις έναν θεατρικό μονόλογο (αρχαίου δράματος και σύγχρονου παγκόσμιου θεάτρου). Για να ασχοληθείς με την Αρχαιολογία ή τα Χρηματιστηριακά ή τη Γεωπονία εισέρχεσαι σε μια ειδική σχολή με κριτήριο ότι έχεις καλά εφόδια από την εγκύκλια εκπαίδευση.

Οταν μπήκα στη Φιλοσοφική, δεν γνώριζα κατά πού έπεφταν τα μνημεία των Σουμερίων, ούτε τι ήταν η σαπφική στροφή, ούτε βέβαια τη μετρική του Οβιδίου. Οι εισαγωγικές εξετάσεις, και στην εποχή μου και τώρα, απαιτούν μια επαρκή γνώση των μαθημάτων που έλαβες στο Λύκειο. Με 18 στα Λατινικά ένας συμμαθητής εισέρχεται στα Νομικά, άλλος συμμαθητής στη Φιλοσοφική και άλλοι συμμαθητές στο Παιδαγωγικό Τμήμα. Για να γίνεις όμως δεκτός σε Ωδείο, σε Σχολή Καλών Τεχνών ή σε Δραματική Σχολή εξεταζόσουν σε ένα μουσικό όργανο ή τραγουδούσες μια άρια όπερας ή ένα τραγούδι δημοτικό ή του Χατζιδάκι και για να εισαχθείς σε Δραματική Σχολή, σε θεατρικό μονόλογο, δραματικό ή κωμικό. Επειδή η είσοδος σε όποια ανώτερη ή ανώτατη σχολή είχε κλειστό αριθμό εισακτέων, οργίαζε η φροντιστηριακή σπουδή, ώστε οι μαθητές να αναπληρώσουν κενά, να πλουτίσουν σε ύλη και να αποκτήσουν μια κάποια ενημέρωση.

Για να σπουδάσεις όμως θέατρο, μουσική ή εικαστικές τέχνες (Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Γλυπτική, Χαρακτική) έπρεπε, κυρίως, να εξεταστείς στο σχέδιο ή στην ανάγνωση παρτιτούρας ή στην απόδοση ενός μονολόγου αρχαίου και νεότερου δράματος. Στις σχολές θεάτρου όπου υπήρχαν πολλές προσελεύσεις γινόταν μια πρώτη επιλογή με τους μονολόγους και όσοι επιλέγονταν, τους δινόταν η ευκαιρία να μελετήσουν με έναν συνεξεταζόμενο μια σκηνή από θεατρικό κείμενο που πρότεινε η σχολή. Αρα για τη σπουδή στις τέχνες, κυρίως στις παραστατικές, αλλά και στις εικαστικές, δεν αρκούσαν οι λυκειακές γνώσεις. Επρεπε να κριθεί και μια βασική γνώση της τέχνης που επιθυμούσε ο υποψήφιος να σπουδάσει. Εγώ, λ.χ., έδωσα εξετάσεις στον Ροντήρη, όντας φοιτητής στη Φιλοσοφική. Δεν ρωτήθηκα και δεν έπαιζε ρόλο στην επιλογή μου. Επαιξα Ευριπίδη (τον Πολυμήστορα από την «Εκάβη») και έναν μονόλογο από το «Ονειρο καλοκαιρινής νύχτας» του Σαίξπηρ. Αυτά βρήκα στη βιβλιοθήκη του πατέρα μου.

Οι λυκειακές ή πανεπιστημιακές γνώσεις του υποψήφιου ηθοποιού δεν μετείχαν στη διαδικασία επιλογής σε δραματική σχολή. Παλιότερα ο Νέζερ (ο μέγας κωμικός που έπαιξε Μολιέρο μέσα στην Κομεντί Φρανσέζ στα ελληνικά!) είναι πρόβλημα αν ήξερε ανάγνωση. Εκανε πρόβες με τον υποβολέα. Η Κοτοπούλη, η Κυβέλη, η Παξινού, ο Μινωτής, ο Ηλιόπουλος, ο Φωτόπουλος δεν είχαν καμία θεατρική παιδεία. Και όλοι, κυρίως οι επιθεωρησιακοί πρωταγωνιστές (από τον Χατζηχρήστο ως τη Ρένα Ντορ). Αρα η σπουδή του θεάτρου είναι μια καλλιέργεια σε ένα χωράφι που είχε ήδη αποδώσει κάποιον καρπό. Αλλά σε ένα χέρσο χωράφι δεν κάνει τίποτα το λίπασμα.

Αν σήμερα εμφανιζόταν και επιθυμούσε να διδάξει στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου ο Αυλωνίτης ή ο Κατράκης (ως χορευτής δημοτικών κρητικών χορών πρωτοεμφανίστηκε στο θέατρο, χωρίς να έχει τελειώσει εγκύκλιες σπουδές) ή ο Τσιτσάνης ή η Μπέλλου ή κανένας αγιογράφος Αγιορείτης, θα του ζητούσατε πιστοποιητικό σπουδών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης; Αν σας κόλλαγε στη μούρη κανέναν Παντοκράτορα της Μονής του Σινά ή τη «Φραγκοσυριανή» ή τους στίχους «Ο Διγενής ψυχομαχεί κ’ η γη τόνε τρομάσσει» ή τους Χαιρετισμούς ή τη νεκρώσιμη λειτουργία, πού θα πηγαίνατε να κρυφτείτε;

Είναι σπουδαίο πράγμα η Σπουδή για να έχουμε εφόδια να θαυμάζουμε τη σπουδαία Τέχνη.