Ο φονικός σεισμός στην Τουρκία και τη Συρία, οι ειδήσεις για τους διασωθέντες και για εκείνους που χάθηκαν, αλλά και οι αναλύσεις για όλα εκείνα τα εμπόδια και τα προβλήματα που θα έχουν να αντιμετωπίσουν οι πληγέντες στο μέλλον μάς «αγγίζουν» βαθιά.

Στο πλαίσιο αυτό, ο Γεράσιμος Κολαΐτης, καθηγητής Παιδοψυχιατρικής Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, στο κείμενο που ακολουθεί αναλύει το πώς οι φυσικές καταστροφές και συγκεκριμένα οι σεισμοί «σκοτεινιάζουν» την ψυχική υγεία των ανηλίκων. Και αντλεί δεδομένα από ελληνική μελέτη, 6 μήνες αλλά και 15 χρόνια μετά τον σεισμό του 1999.

«Συγκλονισμένοι «ζούμε» τελευταία τον θάνατο, την απώλεια, την απελπισία, αλλά και τον θρίαμβο της ζωής, μέσα από τους καταστροφικούς σεισμούς σε Τουρκία και Συρία. Οι μαζικές φυσικές καταστροφές ευθύνονται για απώλειες πολλών ζωών, ενώ ταυτόχρονα έχουν μεγάλες ψυχοκοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στις κοινωνίες, ιδιαίτερα του Τρίτου Κόσμου (από τις οποίες προέρχεται το 97,5% των θυμάτων), λόγω της έλλειψης διαχείρισης κινδύνου και της χαμηλής ποιότητας των κατασκευών σ’ αυτές τις χώρες.

Γνωρίζουμε πως ύστερα από σοβαρές φυσικές καταστροφές οι μετατραυματικές αντιδράσεις παιδιών και εφήβων μπορεί να φτάσουν σε επίπεδα επιδημίας, να παραμείνουν υψηλές για μεγάλη περίοδο, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την καλή ψυχική υγεία του παιδικού πληθυσμού μεγάλων περιοχών. Η απόκριση των ανηλίκων στη φυσική καταστροφή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως π.χ. «δόση», εμπειρίες, ηλικία, αντιδράσεις γονέων.

Μεγαλύτερη «δόση» του τραυματικού γεγονότος στο οποίο εκτέθηκαν τα παιδιά συνεπάγεται και εντονότερη αντίδρασή τους σ’ αυτό. Επηρεάζονται περισσότερο όσα έχουν βιώσει τον σοβαρό τραυματισμό ή θάνατο συγγενούς ή προσφιλούς τους προσώπου ή/και ζημιές του σπιτιού ή του σχολείου τους. Τα μικρότερης ηλικίας παιδιά (αντιδρούν κυρίως με προβλήματα συμπεριφοράς, φόβους και δυσκολίες αποχωρισμού) φαίνεται να είναι πιο ευάλωτα από τα μεγαλύτερα (αντιδρούν κυρίως με κατάθλιψη, άγχος ή σχολική άρνηση). Οι έφηβοι μπορεί να εκδηλώσουν εναντιωματικότητα και πτώση στις σχολικές επιδόσεις τους, ενώ κάποιοι ωριμάζουν συναισθηματικά μέσα από την εμπειρία αλλάζοντας προτεραιότητες στη ζωή τους (σεισμός Αρμενίας 1988). Τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητοι δέκτες των αντιδράσεων των γονέων τους, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσεων, και επηρεάζονται σημαντικά από αυτές.

Προβλήματα

Παιδιά και έφηβοι, έπειτα από μια φυσική καταστροφή, εκδηλώνουν πολύ συχνά οξύ και μετατραυματικό στρες (συμπτώματα επαναβίωσης, αποφυγής και υπερεγρήγορσης, αρνητικές σκέψεις και διάθεση), άγχος, κατάθλιψη, αλλά και τραυματικό πένθος, συμπτώματα φόβου, αποσύνδεσης, χρήση ουσιών και προβλήματα συμπεριφοράς. Ενώ όμως αρχικά σχεδόν το σύνολο του πληθυσμού αναστατώνεται ψυχικά, η πλειοψηφία προοδευτικά επανέρχονται στην πρότερη κατάστασή τους.

Ωστόσο για ένα, όχι ασήμαντο, ποσοστό συνανθρώπων μας που συνεχίζει να έχει προβλήματα ψυχικής υγείας, ακόμα και πολλούς μήνες ή χρόνια μετά το συμβάν, υπάρχουν τεκμηριωμένα αποτελεσματικές ψυχοθεραπείες εστιασμένες στο τραύμα με ευεργετικές επιδράσεις στην εγκεφαλική λειτουργία και τη νευρογένεση. Στη δική μας μελέτη 6 μήνες μετά τον σεισμό της Δ. Αττικής (1999), βρέθηκαν υψηλά ποσοστά (78%) συμπτωμάτων σοβαρού – ήπιου μετατραυματικού στρες και κατάθλιψης (32%), ενώ αυτά σχετίζονταν μεταξύ τους (Kolaitis et al, Eur Child Adolesc Psychiatry, 2003). Μετά 15 χρόνια, σε μία από τις πολύ λίγες μακροπρόθεσμες μελέτες διεθνώς, βρήκαμε ότι οι πληγέντες συνέχιζαν να είναι πιο επιβαρυμένοι ψυχικά συγκριτικά με μη πληγέντες (Γ. Γιαννακόπουλος, Α. Ευσταθίου, Χ. Τζαβάρα και Γ. Κολαΐτης, υπό δημοσίευση).

Προστασία

Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία στο πλευρό των παιδιών ενηλίκων που τα φροντίζουν στη διάρκεια και μετά από ένα μείζον στρεσογόνο γεγονός αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα προστασίας. Η υποστήριξη, η ανοικτή επικοινωνία και η ευαισθησία στις ανάγκες των παιδιών διευκολύνουν την υγιή διεργασία και επίλυση θεμάτων που σχετίζονται με την καταστροφή. Oι γονείς ανηλίκων με ψυχοπαθολογία θα πρέπει να αναζητούν βοήθεια από έμπειρους ειδικούς ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων, συμμετέχοντας και οι ίδιοι στις παρεμβάσεις.

Το μετατραυματικό στρες, άρρηκτα συνδεδεμένο με ψυχικό τραύμα, σχετίζεται επιπλέον με έκπτωση της λειτουργικότητας των ανθρώπων και απώλεια παραγωγικότητας (πάνω από 3 δισ. δολάρια ετησίως μόνο στις ΗΠΑ). Το κράτος οφείλει να είναι μονίμως προετοιμασμένο ύστερα από μεγάλα τραυματικά συμβάντα, προκειμένου με τις εξειδικευμένες υπηρεσίες του α) να ανιχνεύει (screening) στα σχολεία την έκταση και το είδος των ψυχικών επιπτώσεων και β) να παρέχει με σωστή οργάνωση τις δέουσες θεραπευτικές παρεμβάσεις για την αποφυγή χρόνιων μετατραυματικών αντιδράσεων και δευτεροπαθούς κατάθλιψης.

Αναμφίβολα, οι σεισμοί της Τουρκίας και Συρίας θα αφήσουν πίσω τους πολλές χιλιάδες ψυχικά τραυματισμένων παιδιών και οικογενειών. Η σκέψη μας είναι μαζί τους, όπως και η ελπίδα και η ευχή ο πόνος τους να μετριαστεί με κάθε δυνατό τρόπο, συναισθηματικό και πρακτικό».

Headlines