Η επιτύμβια στήλη που… ένωσε Ελληνες και Τούρκους

Μία μαρμάρινη ταφόπλακα γραμμένη στα ελληνικά και θαμμένη κάτω από σπίτι σε ένα τουρκικό χωριό περίπου 100 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Κωνσταντινούπολης. Εξι χρόνια έρευνας και αναζήτησης, με αμέτρητες συνεντεύξεις σε Ελλάδα και Τουρκία. Μια ιστορία που ένωσε ύστερα από 136 χρόνια δύο λαούς: Ολα αυτά «χώρεσαν» σε ένα φιλμ μόλις 57 λεπτών, το οποίο θα κάνει πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στις 4 Μαρτίου.

Οταν τον Ιούνιο του 2016 ο Κερέμ Σογιλμάζ βρέθηκε στο χωριό της γιαγιάς του για να επιβλέψει εργασίες ανακαίνισης του σπιτιού, δεν περίμενε ποτέ αυτό που θα ακολουθούσε και πως αυτή η ιστορία θα γινόταν αυτοσκοπός για τα επόμενα έξι χρόνια: ένα κομμάτι μάρμαρο, πάνω στο οποίο υπήρχε η επιγραφή «Ενθάδε κείται η δούλη του Θεού Χρυσούλα Ροδάκη θανούσα τη δεκάτη ογδόη Μαρτίου 1887», ήταν αρκετό για να του κινήσει την περιέργεια και να αποφασίσει πως η στήλη αυτή δεν πρέπει να καταλήξει στον κάδο απορριμμάτων αλλά στα χέρια των απογόνων της Ροδάκη.

Στην αρχή δεν γνώριζε καν, τι έγραφε η ταφόπλακα, γι’ αυτό και ζήτησε από Ελληνες να μεταφράσουν το μήνυμα που… κουβαλούσε η στήλη για περισσότερο από έναν αιώνα. «Ηξερα πως θα έπρεπε να παραδοθεί αυτή η πλάκα στους απογόνους», εξηγεί στα «ΝΕΑ» ο τούρκος κινηματογραφιστής. Μέχρι εκείνη την ώρα, βέβαια, δεν υπήρχε στο μυαλό του να μεταφέρει την ιστορία της Χρυσούλας Ροδάκη και της αναζήτησης των απογόνων της στη μεγάλη οθόνη. «Αυτό άρχισα να το σκέφτομαι όταν ξεκίνησα να τραβώ φωτογραφίες για να τις ανεβάσω σε μια σελίδα που είχα φτιάξει στο Facebook, μήπως βγάλω άκρη για το ποια ήταν η Ροδάκη και πού μπορεί να βρίσκονται οι απόγονοί της».

Η αναζήτηση

Το 2022, λοιπόν, μία πληροφορία που έλαβε έκανε λόγο για έναν επιχειρηματία από τη Θεσσαλονίκη, ο οποίος πιθανότατα να έχει κάποια σχέση με την ιστορία. Κι αυτή ήταν η αρχή του τέλους για την αναζήτηση των απογόνων της Χρυσούλας Ροδάκη. Ο τούρκος κινηματογραφιστής, ο οποίος ζει μόνιμα στην Κοπεγχάγη, συναντήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο στη Θεσσαλονίκη με τον Θεόδωρο Γεωργιάδη, ο οποίος, όπως αποδείχθηκε, είναι ανιψιός της νεαρής θανούσας, Χρυσούλας Ροδάκη. «Ο κ. Θεόδωρος είναι πια οικογένεια για εμένα. Το σημαντικό είναι πως μέσα από το ταξίδι αυτό έμαθα την ιστορία των δύο λαών. Αγνοούσα το γεγονός ότι από το χωριό μου είχαν φύγει οι τελευταίοι Ελληνες με την ανταλλαγή ελληνικών και τουρκικών πληθυσμών του 1923». Η επιτύμβια στήλη που… ένωσε Ελληνες και Τούρκους βρίσκεται πια σε μουσείο κοντά στην Κωνσταντινούπολη, αφιερωμένο στην ανταλλαγή πληθυσμών.

Μπορεί, πάντως, την έρευνα και την αναζήτηση να την ξεκίνησε μόνος του ο Κερέμ αλλά στην πορεία αυτού του ταξιδιού που κράτησε έξι χρόνια «μπήκαν» δεκάδες άνθρωποι τόσο από την Τουρκία όσο και από τη χώρα μας.

«ΤΑ ΝΕΑ»

«Και η αλήθεια είναι πως εάν δεν είχα αυτή την ανατροφοδότηση μέσα από τα εκατοντάδες μηνύματα που με ενημέρωναν πως στην περιοχή τους υπάρχουν κάτοικοι με αυτό το επίθετο, από πληροφορίες για το προς τα πού να κατευθύνω την έρευνα, νομίζω πως δεν θα είχε κρατηθεί ζωντανό το ενδιαφέρον μου και δεν θα είχα το κίνητρο να συνεχίσω την αναζήτηση. Και σε αυτό συνέβαλαν και «ΤΑ ΝΕΑ», καθώς ήταν το πρώτο μέσο που ασχολήθηκε με την αναζήτηση. Σας ευχαριστώ για την υποστήριξη» σημειώνει ο Κερέμ, ο οποίος και μέσα από το ντοκιμαντέρ αφιερώνει μερικά λεπτά για να «μιλήσει» για τη συμβολή των Μέσων στην ιστορία της Ροδάκη, κάνοντας ιδιαίτερη αναφορά στα «ΝΕΑ». «Για να καταλάβετε τον αντίκτυπο, όταν βρέθηκα στη Θεσσαλονίκη τον Οκτώβρη, ο ιδιοκτήτης ενός καφέ μόλις με είδε, ήρθε μου μίλησε συγκινημένος, καθώς είχε διαβάσει στη δική σας εφημερίδα το ρεπορτάζ για την προσπάθειά μου».

Με τίτλο «Αναζητώντας τους Ροδάκη» το ντοκιμαντέρ του Κερέμ Σογιλμάζ θα διαγωνιστεί στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, που ανοίγει τις πύλες του στις 2 Μαρτίου, για το βραβείο του κοινού ανάμεσα σε 12 ταινίες. «Είναι μεγάλη χαρά που το ταξίδι του ντοκιμαντέρ ξεκινά από τη Θεσσαλονίκη, την πόλη που στην ουσία έβαλε ένα αίσιο τέλος στην εξαετή έρευνά μου».

Το μεγάλο στοίχημα για τον τούρκο κινηματογραφιστή και την ομάδα του ήταν να ολοκληρωθεί και να προβληθεί μέσα στο 2023 το ντοκιμαντέρ. «Δουλεύαμε μέρα και νύχτα για να το ετοιμάσουμε. Ηθελα να προβάλλεται το φιλμ μέσα στη χρονιά, που συμπληρώνονται τα 100 χρόνια από την ανταλλαγή πληθυσμών, που ορίστηκε με τη Σύμβαση της Λωζάννης και αφορούσε περίπου 1,5 εκατομμύριο Ελληνες που ζούσαν στην Τουρκία και μισό εκατομμύριο μουσουλμάνους που βρίσκονταν στην Ελλάδα. Και στόχος είναι να… ταξιδέψει για έναν χρόνο σε όσο περισσότερες πόλεις και χώρες γίνεται».