Αποκαλύφθηκαν οι «κακοί» του DNA

Κομμάτια DNA που λειτουργούν «όπως οι κακοί στις ταινίες του Τζέιμς Μποντ», βοηθώντας τον καρκίνο να εξαπλωθεί ή τους καρκινικούς όγκους να αναπτύξουν αντίσταση στα αντικαρκινικά φάρμακα, εντόπισαν επιστήμονες.

Η ανακάλυψη αυτών των μικροσκοπικών πρακτόρων – που είναι γνωστοί ως εξωχρωμοσωμικό DNA ή ecDNA – μπορεί, όπως επισημαίνουν, να φέρει επανάσταση στις θεραπευτικές προσεγγίσεις ορισμένων από τις πλέον επιθετικές μορφές καρκίνου.

«Πιστεύουμε ότι είναι υπεύθυνοι για έναν μεγάλο αριθμό των πιο προχωρημένων, πιο σοβαρών καρκίνων που πλήττουν σήμερα τους ανθρώπους. Αν καταφέρουμε να μπλοκάρουμε τις δραστηριότητές τους, τότε θα μπορέσουμε να μπλοκάρουμε την εξάπλωση αυτών των καρκίνων», λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Πολ Μίσελ από το Πανεπιστήμιο Στάνφορντ της Καλιφόρνιας, ένας από τους επικεφαλής του προγράμματος.

Αυτοί οι γενετικοί κακοί, που αποτελούνται από μικροσκοπικούς βρόχους DNA, επιβιώνουν εκτός των χρωμοσωμάτων που αποτελούν τους βασικούς αποθηκευτικούς χώρους γενετικού υλικού στα κύτταρά μας, καθοδηγούν την ανάπτυξη των σωμάτων μας και καθορίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μας. Η ύπαρξή τους είχε αποκαλυφθεί πριν από χρόνια, ο σημαίνων ρόλος που παίζουν στον καρκίνο ωστόσο διαπιστώθηκε μόλις πρόσφατα.

Σαν γονίδια

«Διαπιστώσαμε πως το ecDNA λειτουργεί σαν καρκινογόνα γονίδια που έχουν διαχωριστεί, με κάποιον τρόπο, από τα χρωμοσώματα ενός ανθρώπου και έχουν αρχίσει να συμπεριφέρονται με τρόπους που παρακάμπτουν τους φυσιολογικούς κανόνες της γενετικής», εξηγεί ο γενετιστής του Στάνφορντ, Χάουαρντ Τσανγκ. «Συμπεριφέρονται σαν κακοί σε ταινία του Τζέιμς Μποντ. Αρχικά, σε μια τέτοια ταινία, βλέπεις διάφορες εκρήξεις, σκοτωμούς και καταστροφές να συμβαίνουν και δεν γνωρίζεις πραγματικά γιατί συμβαίνουν ή ποιος ευθύνεται. Επειτα, κάποια στιγμή, γνωρίζεις επιτέλους τον κακό που αποκαλύπτεται ότι είναι υπεύθυνος για όλο αυτό το χάος».

Εξού και ο παραλληλισμός με το ecDNA. Οι επιστήμονες μπορούσαν να δουν κάθε είδους παράξενα, ανεξήγητα πράγματα να συμβαίνουν – όγκους να εξαπλώνονται με απρόσμενη ταχύτητα ή καρκίνους να αναπτύσσουν αντίσταση στα φάρμακα που τους επετίθεντο αρχικά με αποτελεσματικότητα. «Τώρα, τουλάχιστον αποκαλύψαμε τους υπεύθυνους αυτών των γεγονότων. Είναι το ecDNA», προσθέτει ο Τσανγκ.

Η σημαντική αυτή ανακάλυψη είναι καρπός μιας μεγάλης πρωτοβουλίας, γνωστής ως Cancer Grand Challenges (Μεγάλες Προκλήσεις του Καρκίνου), με τη στήριξη του βρετανικού ερευνητικού ινστιτούτου Cancer Research UK και του Εθνικού Ινστιτούτου για τον Καρκίνο των ΗΠΑ. Δημιουργήθηκε με στόχο τη χρηματοδότηση πολυτομεακών ερευνητικών προγραμμάτων που θα μπορούσαν να ανοίξουν καινοτόμους δρόμους για την αντιμετώπιση του καρκίνου. Σε αυτή την περίπτωση, παρείχε 20 εκατομμύρια λίρες για τη διερεύνηση της εμπλοκής του ecDNA στον καρκίνο, με τη συμμετοχή χημικών, βιολόγων, γενετιστών, μαθηματικών και ανοσολόγων με έδρα την Καλιφόρνια, το Λονδίνο και άλλες μητροπόλεις.

Εγκληματικός εγκέφαλος

Γιατί στην πραγματικότητα το ecDNA δεν είναι απλώς ένας «κακός». Είναι ένας εγκληματικός εγκέφαλος. «Μπορεί να εξαφανιστεί σχεδόν τελείως από έναν όγκο και μετά να επιστρέψει αφού σταματήσεις τις θεραπείες», επισημαίνει ο καθηγητής Τσάρλι Σουάντον από το Ινστιτούτο Francis Crick του Λονδίνου. «Αυτό του προσφέρει σχεδόν απεριόριστη προσαρμοστικότητα».

Παρ’ όλα αυτά, οι επιστήμονες είναι πεπεισμένοι ότι θα καταφέρουν να βρουν τρόπους απομάκρυνσης του ecDNA από τους ασθενείς. «Αναζητούμε τώρα την αχίλλειο πτέρνα του και έχουμε εντοπίσει μια πρωτεΐνη που το βοηθά να μένει ενωμένο», σημειώνει ο Τσανγκ. «Ανακαλύψαμε επίσης ένα φάρμακο που έχει ελπιδοφόρες επιπτώσεις στην πρωτεΐνη αυτή. Και τα επόμενα χρόνια θα δοκιμάσουμε πολύ περισσότερα ώστε να βρούμε το καλύτερο όπλο κατά του ecDNA. Θα χρειαστεί καιρός, αλλά είμαι πεπεισμένος πως θα φτάσουμε εκεί».

The Guardian/ McKie Robin

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ «ΤΑ ΝΕΑ»