Η τραγική άνοδος και πτώση της Νίνα Σιμόν – «Ελευθερία σημαίνει να μη φοβάσαι»

Βρισκόταν εκεί, στη σκηνή του Apollo Theater τον Φεβρουάριο του 1961, μόλις δύο εβδομάδες πριν από τα 28α γενέθλιά της. Ήταν μια εντυπωσιακή γυναίκα, αγέρωχη και απόμακρη, με την βαθιά φωνή της επιβλητική και γεμάτη συναίσθημα.

«Γεμάτη μπλουζ» θα έλεγαν κάποιοι.

Στα μισά της προφορικής εισαγωγής της στο «Work Song» του Nat Adderley, η Νίνα νόμιζε ότι άκουσε χαχανητά και κουβέντες, κάτι που δεν ήταν ασυνήθιστο για το διαβόητα θορυβώδες κοινό του φημισμένου χώρου του Χάρλεμ.

Όμως η πρώην Γουινίς Γουέιμον, από το Tryon της Νέας Πολιτείας, δεν τα σήκωνε αυτά. «Για πρώτη φορά στη ζωή σας, συμπεριφερθείτε σαν κυρίες και κύριοι στο Apollo» ξέσπασε αυθόρμητα.

Πολυτάλαντη με κλασική παιδεία

Το πλήθος σώπασε μεμιάς και η Νίνα γύρισε στο πιάνο και έπαιξε. Η καλλιτέχνις, της οποίας η μόνη επιτυχία εκείνη την εποχή ήταν μια δακρύβρεχτη ερμηνεία του «I Love You, Porgy», δεν ήταν δύσκολο να εντοπιστεί και να ξεχωρίσει.

Η προσέγγιση της Νίνα ήταν εμποτισμένη με την κλασική μουσική. Στην πραγματικότητα, είχε εκπαιδευτεί ως κλασική πιανίστρια και είχε ελπίδες να εισχωρήσει σε αυτόν τον δύσκολο και απροσπέλαστο τομέα. Αλλά η μουσική της κυμάτιζε από τα μπλουζ, την τζαζ και το γκόσπελ. Ευρωπαϊκά στυλ και αφρικανικές ρίζες μουσικής πλέκονταν επίσης στο έργο της χαρίζοντάς της μια μοναδική γοητεία.

Διεκδικώντας την ελευθερία

Ξαφνικά το ρεπερτόριό της έγινε καυστικά πολιτικό, ξεκινώντας με το «Mississippi Goddam» που έγραψε η ίδια το 1963. Πέταξε τα κομψά φορέματα και τα αντικατέστησε με ζωηρές αφροκεντρικές ενδυμασίες, και καθώς βυθιζόταν όλο και πιο πολύ στα βάθη της ψυχικής ασθένειας, η συμπεριφορά της Νίνα εντός και εκτός σκηνής γινόταν όλο και πιο ασταθής.

Όταν δεν παραληρούσε κατά τη διάρκεια του σόου της, έβριζε τους θεατές της – ή δεν εμφανιζόταν καθόλου. Έβγαζε μαχαίρια σε μουσικούς και πυροβολούσε σε θορυβώδεις γείτονες –κυριολεκτικά.

Δείτε το βίντεο με τη ζωή της

Ο κόσμος συνέχιζε να την αγαπά

Αλλά οι οπαδοί σε όλο τον κόσμο συνέχισαν να επιστρέφουν σε αυτήν, ξανά και ξανά. Παρόλο που δεν έφτασε ποτέ την εμπορική επιτυχία συγχρόνων της όπως ο Ρέι Τσαρλς, ο Σαμ Κουκ ή η Αρίθα Φράνκλιν, η Νίνα έγινε ένα διεθνές είδωλο.

Η δέσμευσή της να χρησιμοποιήσει τη μουσική της ως όπλο, ως τρόπο να ευαισθητοποιήσει για τις κοινωνικοπολιτικές καταιγίδες που συγκεντρώνονταν γύρω από την εποχή της, ήταν ακλόνητη καθ’ όλη τη διάρκεια της 40χρονης καριέρας της.

Ασυμβίβαστη και μπροστάρησα

Η Νίνα Σιμόν υπήρξε μια παρεξηγημένη καλλιτέχνιδα που αρνήθηκε να συμβιβαστεί σε μια βιομηχανία και μια χώρα που δεν ήξερε (και ακόμα δεν ξέρει) τι να κάνει με τις σίγουρες για τον εαυτό τους, μαύρες γυναίκες με ψυχή, μυαλό και ταλέντο.

Οι καλλιτεχνικοί της θρίαμβοι και οι δημόσιοι αγώνες της βοήθησαν στο να ανοίξουν πόρτες για ονόματα όπως η Έρικα Μπαντού, η India.Arie και, φυσικά, η Λορίν Χιλ, η οποία ανέφερε το όνομα της Νίνα στο hit «Ready or Not» των Fugees.

«Η αδερφή της σόουλ»

Η παράξενη και ενίοτε ασταθής ζωή του θρύλου της εξερευνάται στο βιβλίο του 2010, «Princess Noire: The Tumultuous Reign of Nina Simone» της Nadine Cohodas, της οποίας το τελευταίο βιβλίο, Queen, ήταν η βιογραφία μιας άλλης «ταραγμένης αδελφής της soul», της Dinah Washington. Όπως και εκείνο το βιβλίο, το Princess Noire είναι σχολαστικά μελετημένο. Επίσης, ξεκαθαρίζει τις πραγματικές ελλείψεις που βρέθηκαν στην αυτοβιογραφία της Νίνας το 1991, με τίτλο «I Put a Spell On You».

Βέβαια, το βιβλίο διατηρεί μια απογοητευτική απόσταση από το θέμα της. Η πολύπλοκη ζωή της Νίνα και το πολιτικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ευδοκίμησε και σκόνταψε, δικαιολογούν βαθύτερη, πιο χρωματισμένη μελέτη. Αλλά εδώ και εκεί στο βιβλίο, ξεπροβάλλουν αναλαμπές της γοητευτικής τρέλας και δύναμης της Νίνα.

Σε εύθραυστη ψυχική κατάσταση

Οι καλλιτεχνικές ιδιοφυΐες μπορεί να δυσκολεύονται να συμφιλιώσουν τους κόσμους μέσα και έξω από το κεφάλι τους. Και η Νίνα Σιμόν δεν ήταν διαφορετική. Αλλά με δεδομένη την εύθραυστη ψυχική της κατάστασης, η οποία ήταν εμφανής από νωρίς στη ζωή της, δεν άντεξε τελικά και λύγισε.

Η κατάθλιψη και η σχιζοφρένεια της παρέμεναν αδιάγνωστες για χρόνια. Επίσης, η κατάστασή της επιδεινώθηκε από μια σχεδόν παραλυτική οργή για τον αμετακίνητο, αμερικανικό ρατσισμό. Οι διάφορες συναντήσεις της Νίνα με τον αγώνα κατά του ρατσισμού, το πώς αυτός εμπόδιζε την εμπορική της πρόοδο, σκότωσε τον καλό της φίλο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ Τζούνιορ και τελικά εκμηδένισε τις ελπίδες και τα όνειρα τόσων πολλών γύρω της, σχεδόν κατέστρεψε την ίδια και την τέχνη της.

Ήταν εξουθενωμένη αλλά παθιασμένη

Όταν πέθανε το 2003, τα χαρίσματα της Νίνας είχαν μειωθεί. Η φωνή της είχε χάσει προ πολλού τη δύναμη και τη μανία της, και είχε χρόνια να παίξει πιάνο με τη μοναδική, εκθαμβωτική της λάμψη. Οι κλασικές συνθέσεις της, δηλαδή το «Mississippi Goddam», το «Four Women» και το «To Be Young, Gifted and Black» είχαν αγιοποιηθεί. Όμως ο χρόνος και μια ζωή γεμάτη δραματικά σκαμπανεβάσματα επιβάρυναν το μυαλό και το σώμα της.

Το 1964, η Νίνα τραγούδησε «Είμαι απλώς μια ψυχή που οι προθέσεις της είναι καλές/ Ω, Κύριε, σε παρακαλώ μην με αφήσεις να παρεξηγηθώ». Μετά από όλα αυτά τα χρόνια, παραμένει ένα άλυτο και πολύπλοκο αλλά τόσο ελκυστικό παζλ.

*Η Νίνα Σιμόν γεννήθηκε στις 21 Φεβρουαρίου του 1933 στην Αμερική και πέθανε στις 21 Απριλίου του 2003 στην Γαλλία.

Ακούστε το Don’t Let Me Be Misunderstood