Ουκρανία: Γιατί οι κυρώσεις δεν σταμάτησαν τον πόλεμο

Από την πρώτη στιγμή που ξεκίνησε ο πόλεμος στην Ουκρανία, η Δύση αποφάσισε να οργανωθεί σε ένα μέτωπο και να επιβάλλει κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Ο στόχος της, ήταν ο Πούτιν να τερματίσει τον πόλεμο, όμως ο Ρώσος πρόεδρος απέδειξε ότι η πολεμική μηχανή του μπορούσε να αντέξει τις κυρώσεις της ΕΕ.

Ένα χρόνο μετά, η ρωσική οικονομία έχει αρχίσει να επηρεάζεται από τα δέκα πακέτα κυρώσεων που έχουν επιβληθεί από την ΕΕ. Οι κυρώσεις που τελικά επηρεάζουν σε επικίνδυνο βαθμό την Ρωσία είναι το πλαφόν που έχει επιβληθεί σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Διίστανται οι απόψεις για τον λόγο επιβολής των κυρώσεων

Βλέποντας τα αποτελέσματα, οι υποστηρικτές της Ουκρανίας θέλουν η Δύση να συνεχίσει την επιβολή των κυρώσεων με σκληρότερα μέτρα. Ο υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας αναφέρει στο Politico, ότι  «Το έλλειμμα του ρωσικού προϋπολογισμού αυξάνεται, τα έσοδα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο μειώνονται στο μισό και τα εξαρτήματα είναι δύσκολο να βρεθούν.»

Για άλλους, ο στόχος δεν έχει ακόμη επιτευχθεί. «Για να δηλώσω το προφανές, ο στόχος των κυρώσεων είναι να τερματιστεί ο πόλεμος», δήλωσε ο Μάικλ ΜακΦόλ, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. «Ο πόλεμος δεν έχει τελειώσει», δήλωσε. «Αυτό σημαίνει ότι οι κυρώσεις δεν έχουν επιτύχει τον στόχο που θέσαμε».

Οι περισσότεροι διπλωμάτες και αξιωματούχοι της ΕΕ που εμπλέκονται στην ευρωπαϊκή πολιτική κυρώσεων τόνισαν ότι ο στόχος δεν ήταν ποτέ, ρεαλιστικά, να αναγκαστεί η Ρωσία να αποσύρει τα στρατεύματά της. Αντίθετα, ο στόχος ήταν να αποδυναμωθεί η πολεμική μηχανή του Κρεμλίνου αρνούμενος στον Πούτιν τη χρηματοδότηση που χρειάζεται.

Ωστόσο, παρά τις πρώτες προβλέψεις, η ρωσική οικονομία δεν έχει καταρρεύσει ως αποτέλεσμα του παγώματος των εμπορικών συναλλαγών στη Δύση. Οι έγκαιρες παρεμβάσεις της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, τα έσοδα από τις υπόλοιπες εξαγωγές ενέργειας και η στροφή προς νέες αγορές έχουν καλύψει το πλήγμα.

Οπότε αυτόματα εγείρεται το ερώτημα: Αξιζε πραγματικά όλη η προσπάθεια και η οικονομική δυσπραγία στην Ευρώπη; Η συζήτηση συνεχίζεται, την ώρα που η ΕΕ εξετάζει τον 10ο γύρο κυρώσεων ενόψει της επετείου της εισβολής της Ρωσίας στις 24 Φεβρουαρίου.

Οι προσπάθειες της ΕΕ

Το πρώτο πλήγμα των οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας ήταν αρκετά μεγάλο και γρήγορο. Η ΕΕ ενέκρινε δύο ευρείας εμβέλειας πακέτα κυρώσεων αμέσως μετά την εισβολή στις 24 Φεβρουαρίου. Ένα τρίτο πακέτο ακολούθησε μια εβδομάδα αργότερα και απέκλεισε ορισμένες ρωσικές τράπεζες από το διεθνές σύστημα πληρωμών SWIFT — ένα μέτρο αδιανόητο πριν από τον πόλεμο.

«Υπήρξε ένα τεράστιο φαινόμενο συγκέντρωσης γύρω από τη σημαία», είπε ένας διπλωμάτης της ΕΕ. «Η εισβολή ήταν τόσο απρόκλητη και τόσο βάναυση. Υπήρχε πολλή ενότητα για να αντιδράσουμε πολύ δυνατά.» Τους μήνες που ακολούθησαν, το ένα πακέτο κυρώσεων διαδέχτηκε γρήγορα το άλλο. Όμως πίσω από κλειστές πόρτες, τα πράγματα έγιναν γρήγορα περίπλοκα. Ορισμένες χώρες της ΕΕ άρχισαν να απωθούν βήματα που θα έπλητταν υπερβολικά τις δικές τους οικονομίες. Το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο —οι ζωτικές πηγές εσόδων από τις εξαγωγές της Ρωσίας— παρέμειναν αρχικά ανέγγιχτα, προς απογοήτευση της Πολωνίας και των χωρών της Βαλτικής, των πιο ένθερμων υποστηρικτών της Ουκρανίας στην ΕΕ.

Λιγότερο από ένα μήνα μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, οι Ευρωπαίοι διπλωμάτες μιλούσαν ήδη για «κούραση από τις κυρώσεις». Όταν οι Βρυξέλλες προσπάθησαν πράγματι να επιβάλουν κυρώσεις για το ρωσικό αργό πετρέλαιο, οδήγησε σε έναν επίπονο αγώνα διάρκειας ενός μήνα για να συμμετάσχουν όλες οι χώρες της ΕΕ. Τελικά, ο Ούγγρος Viktor Orbán υπέγραψε το σχέδιο – αλλά μόνο αφού είχε λάβει μια σημαντική εξαίρεση.

Η ανθεκτικότητα της ρωσικής οικονομίας

Από την μία η Ευρώπη ήθελε να τιμωρήσει την Ρωσία, από την άλλη δεν ήθελε να εξαντλήσει τις δυνατότητες της, για αυτό και ένα χρόνο μετά η συνολική επίδραση στην ρωσική οικονομία είναι αρκετά διαφοροποιημένη.

Αν και η ρωσική οικονομία πέρυσι συρρικνώθηκε έως και 4,5%, σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα – ή μόλις 2,2%, σύμφωνα με την εκτίμηση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου – οι προβλέψεις δείχνουν ότι η ζημιά θα είναι λιγότερο σοβαρή φέτος. Σύμφωνα με το ΔΝΤ, η οικονομία θα μπορούσε να αναπτυχθεί ακόμη και κατά 0,3%. «Έφυγε ένας τεράστιος αριθμός επιχειρήσεων, οι εισαγωγές έχουν καταρρεύσει», ανέφερε η Μαρία Δεμερτζή του Bruegel think tank. «Αλλά το ΑΕΠ δεν είναι -15 τοις εκατό, όπως ήλπιζαν ορισμένοι στην αρχή».

Οι ρωσικές εξαγωγές δεν εξατμίστηκαν, καθώς οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην ενέργεια. Παρόλο που η ΕΕ μείωσε σταθερά τις αγορές ενέργειας από τη Μόσχα, οι αυξανόμενες τιμές σήμαιναν ότι οι ταμειακές ροές προς τη Ρωσία παρέμειναν υψηλές. «Η ΕΕ δεν σταμάτησε να αγοράζει ρωσική ενέργεια. Γιατί μας εκπλήσσει ότι η ρωσική οικονομία δεν έχει καταρρεύσει;» είπε ο Δεμερτζής. «Ήταν μια επιλογή που έκανε η ΕΕ, η οποία οδήγησε στη διατήρηση της ρωσικής οικονομίας».

Στόχος των Ευρωπαίων οι Ρώσοι ολιγάρχες

Ένας άλλος στόχος της πολιτικής κυρώσεων της ΕΕ ήταν να χτυπήσει τη ρωσική ελίτ. Εάν οι Ρώσοι ολιγάρχες δεν μπορούσαν πλέον να αγοράσουν ακριβές ιταλικές δερμάτινες βαλίτσες ή γαλλικά κρασιά, θα στρέφονταν εναντίον του Πούτιν. Όμως οι Ρώσοι ολιγάρχες ήξεραν πολύ καλά πως να αποφύγουν τις κυρώσεις. Μέχρι σήμερα έχουν επιβληθεί κυρώσεις σε 1.386 άτομα, γεγονός που μεταφράζεται σε περιορισμό της ικανότητάς τους να ταξιδεύουν και να έχουν πρόσβαση στα χρήματά τους.

Μερικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι είναι καταρχήν ψευδαίσθηση να πιστεύει κανείς ότι η επιβολή κυρώσεων σε άτομα θα μπορούσε να επηρεάσει τον πόλεμο. Πολλοί ολιγάρχες εξαρτώνται από την καλή θέληση του Πούτιν και αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει μόνο και μόνο επειδή τους έχει επιβληθεί κυρώσεις από τη Δύση, δήλωσε ο πρώην Ελβετός διπλωμάτης Τόμας Μπόρερ.

Ακόμη, οι κυρώσεις φάνηκαν επίσης να έχουν περιορισμένη επίδραση στην αλλαγή της καρδιάς και του μυαλού του μέσου Ρώσου. Μια δημοσκόπηση της ανεξάρτητης δημοσκόπησης του Levada Center που διεξήχθη τον Σεπτέμβριο του περασμένου έτους έδειξε ότι η πλειοψηφία των Ρώσων δεν ανησυχούν για τις δυτικές κυρώσεις.

Διχάζεται το Δυτικό μέτωπο για τις κυρώσεις

Καθώς οι Βρυξέλλες ετοιμάζουν ακόμη ένα πακέτο κυρώσεων, οι κυβερνήσεις της Δυτικής Ευρώπης αρχίζουν να αναρωτιούνται αν τελικά υπάρχει νόημα. Αν και η Πολωνία και η Βαλτική εξακολουθούν να θέλουν σκληρότερες, βαθύτερες περικοπές στο εμπόριο με τη Ρωσία, οι διπλωμάτες της Δυτικής ΕΕ λένε ότι ο χρόνος και η προσπάθεια θα ήταν καλύτερα να δαπανηθούν για την επιβολή των υφιστάμενων κυρώσεων.

Πολλοί ειδικοί προβλέπουν ότι ο πραγματικός πόνος για τη Ρωσία θα εμφανιστεί σταδιακά. Ελλείψει δυτικών εξαρτημάτων και τεχνολογίας και περιορισμένης δυνατότητάς της να εξάγει, η Μόσχα κινδυνεύει να διολισθήσει σταθερά προς το να γίνει ένα άλλο Ιράν – ένα διεθνώς απομονωμένο κράτος που αντιμετωπίζει αυξανόμενα οικονομικά προβλήματα.