Η Γαλλία και το στοίχημα του εμείς

Στη Γαλλία, η Χουρία Μπουτελτζά θεωρείται η κατεξοχήν εκπρόσωπος του «ισλαμοαριστερισμού». Με αυτόν τον απαξιωτικό αν και μάλλον οξυμωρικό τρόπο περιγράφει μια μερίδα του γαλλικού Τύπου την πιο ριζοσπαστική πτέρυγα του αποαποικιακού κινήματος στη Γαλλία, παρότι είναι απολύτως σαφές ότι οι θέσεις του έχουν περισσότερο να κάνουν με την αντικαπιταλιστική Αριστερά και τον μαχητικό αντιρατσισμό παρά με κάποια συντηρητική εκδοχή ισλαμικής θεολογίας.

Πρόσφατα η Μπουτελτζά κυκλοφόρησε στη Γαλλία ένα νέο βιβλίο στις εκδόσεις La Fabrique. Ο τίτλος του είναι «Le Beaufs et les Barbares. Le pari de nous» και παραπέμπει στο βασικό ερώτημα που θέτει το βιβλίο: εάν, δηλαδή, μπορεί να υπάρξει ένα «εμείς» που να περιλαμβάνει από τη μια τους «Beaufs», αυτόν τον δύσκολα μεταφράσιμο γαλλικό ιδιωματισμό που αναφέρεται απαξιωτικά στους φτωχούς λευκούς Γάλλους, το κατεξοχήν ακροατήριο της Ακροδεξιάς, και τους «Βαρβάρους», δηλαδή όλους εκείνους που δεν ανήκουν στο «λευκό» έθνος και προέρχονται από τις διαδρομές της μετανάστευσης και της αποικιοκρατίας.

Η Μπουτελτζά επιμένει ότι ο ρατσισμός είναι μια οργανική πλευρά της συγκρότησης των κρατών στη νεωτερικότητα. Θεωρεί ότι αυτό που ο Γκράμσι περιγράφει ως το αστικό «ολοκληρωμένο κράτος» είναι ταυτόχρονα ένα κράτος εξαρχής «φυλετικοποιημένο». Αυτό σημαίνει ότι οι διάφορες παραλλαγές «κοινωνικού συμβολαίου» που αυτό το κράτος εκπροσωπούσε, εμπεριείχαν εξαρχής τα αποτελέσματα του ρατσισμού και της αποικιοκρατίας στον τρόπο που επιχειρούσαν να διαμορφώσουν μια μορφή ηγεμονίας έναντι των υποτελών τάξεων, τουλάχιστον εκείνων που ανήκαν στα όρια του έθνους.

Η γαλλική αντίφαση

Η σκέψη της Μπουτελτζά επικεντρώνεται σε σημαντικό βαθμό στη Γαλλία. Αυτό είναι λογικό εάν αναλογιστούμε ότι είναι η χώρα που ιστορικά διαπερνάται από την αντίφαση να αποτελεί από τη μια το αρχέτυπο δημοκρατικής «ρεπουμπλικανικής» συγκρότησης και διαμόρφωσης μιας αντίληψης του έθνους ως πολιτικής κοινότητας και από την άλλη να έχει μια ιστορία αποικιοκρατίας που πλευρές της επιβιώνουν στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική της. Αυτό δείχνει ότι ο ρατσισμός και η αποικιοκρατική λογική δεν ήταν η εξαίρεση, αλλά μάλλον ο κανόνας στην ιστορική διαμόρφωση της νεωτερικότητας.

Για την Μπουτελτζά αυτό αποτυπώθηκε και στο πώς επηρεάστηκε η ίδια η Αριστερά από αυτή την εξέλιξη. Αναφέρεται έτσι στο πώς το Γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα σταδιακά απομακρύνθηκε από την αρχική διεθνιστική του θέση και υιοθέτησε μια αντίληψη της «ενότητας του έθνους» που εθελοτυφλούσε απέναντι στις αποικιακές πρακτικές και λογικές, με αποκορύφωμα τις ταλαντεύσεις απέναντι στο εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στην Αλγερία.

Ομως, η Μπουτελτζά δεν ενδιαφέρεται μόνο για την ιστορία αλλά κυρίως για το παρόν. Αυτό που την ενδιαφέρει είναι εάν μπορούν να συναντηθούν δύο κοινωνικά κομμάτια με φαινομενικά ανταγωνιστική τοποθέτηση. Από τη μια οι «μικροί λευκοί», ανασφαλείς, ολοένα και πιο φτωχοί, θυμωμένοι με τον «επίσημο αντιρατσισμό» και έτοιμοι να ακολουθήσουν θεωρίες συνωμοσίας, δηλαδή το κατεξοχήν ακροατήριο της Ακρας Δεξιάς. Από την άλλη, οι «ιθαγενείς», ο κόσμος των γαλλικών προαστίων, τα πολλαπλώς στοχοποιημένα θύματα των ρατσιστικών πολιτικών. Η ίδια θεωρεί ότι μια δυναμική τέτοιας συνάντησης καταγράφηκε με έναν τρόπο στην περίοδο γύρω από τις μεγάλες κινητοποιήσεις των «Κίτρινων Γιλέκων», όπου φάνηκε να ενώνονται σε μια κοινή διάθεση οργής τόσο τα φτωχά «λευκά» στρώματα, όσο και τα θύματα του ρατσισμού. Ομως δεν μεταφράστηκε πολιτικά, καθώς μπορεί τα προάστια και οι «ιθαγενείς» να ψήφισαν μαζικά την Αριστερά όπως εκφράστηκε από τον Μελανσόν, εντούτοις ένα σημαντικό μέρος των φτωχών ψήφισαν τον Εθνικό Συναγερμό της Λεπέν.

Κατανόηση της οργής

Πώς, όμως, μπορεί να επέλθει αυτή η συνάντηση; Η Μπουτελτζά θεωρεί ότι η κοινή βάση είναι ο τρόπος που αυτή τη στιγμή όλα αυτά τα στρώματα υφίστανται μια συνθήκη απαξιωτική που στην πραγματικότητα τα φέρνει πιο κοντά αντικειμενικά τα αντιπαραθέτει στις σύγχρονες κρατικές πολιτικές. Ομως, αυτό περνάει μέσα από την κατανόηση των ίδιων των λόγων της οργής, συμπεριλαμβανομένου και του τρόπου που οι «φτωχοί λευκοί» αισθάνονται σήμερα θυματοποιημένοι. Σημαίνει ακόμη την κατανόηση των λόγων που μπορεί να σπρώχνουν αυτά τα κομμάτια είτε στη φαινομενική ασφάλεια του έθνους, είτε σε μια εκδοχή «ταυτότητας», είτε ακόμη και σε διάφορες παραλλαγές «αρρενωπότητας». Οχι για να δικαιολογήσει εθνικιστικές, ρατσιστικές ή σεξιστικές απόψεις, αλλά για να αναζητήσει τους όρους του μετασχηματισμού της οργής ή της δυσαρέσκειας που συσσωρεύεται. Και είναι αυτό το αίτημα μιας βαθύτερης κατανόησης και αναγνώρισης που εμπεριέχει τη δυνατότητα υπέρβασης αντιθέσεων που φαντάζουν ανταγωνιστικές στον αγώνα για ένα νέο «ιστορικό μπλοκ» των υποτελών τάξεων. Με τον ορίζοντα μιας συνάντησης που θα διαλέξει για κοινή ιστορία όχι κάποια εθνική μυθολογία, αλλά όλες και όλους εκείνους που αγωνίστηκαν για τη χειραφέτηση από κάθε καταπίεση.

Η Χουρία Μπουτελτζά

Η ρήξη με την ΕΕ

Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες και «προκλητικές» θέσεις της Μπουτελτζά, είναι ότι θεωρεί ότι η ρήξη με την Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να αποτελέσει σημείο συνάντησης των «φτωχών λευκών» και των «βαρβάρων». Σε αντίθεση με την τάση, μετά το Brexit, να θεωρείται αίτημα «εθνικιστικό» ή «αντιδραστικό», η Μπουτελτζά επιμένει ότι μπορεί να δώσει ξανά ένα χειραφετητικό περιεχόμενο σε ένα αίτημα «λαϊκής κυριαρχίας» στο οποίο, έστω και από διαφορετικές αφετηρίες, συγκλίνουν τα κομμάτια στα οποία αναφέρεται.