Οι αλλαγές στα κλασικά, παιδικά βιβλία του Ρόαλντ Νταλ προκαλούν διαμάχη για τη λογοκρισία

Ο Νταλ, ο οποίος πέθανε το 1990 σε ηλικία 76 ετών, ήταν ο δημιουργός χαρακτήρων όπως η Ματίλντα, ο BFG, ο Fantastic Mr. Fox, ο Γουίλι Γουάνκα και οι Twits. Τα βιβλία του έχουν πουλήσει περισσότερα από 300 εκατομμύρια αντίτυπα και έχουν μεταφραστεί σε 63 γλώσσες, ενώ έχουν γίνει πολυάριθμες μεταφορές του έργου του στη μεγάλη και τη μικρή οθόνη.

Ωστόσο, ο συγγραφέας θεωρείται εδώ και καιρό αμφιλεγόμενος και το 2020 ο διαχειριστής των δικαιωμάτων του ζήτησε επίσημα συγγνώμη για τα αντισημιτικά σχόλια που έκανε κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Ο Ρόαλντ Νταλ / Photo: Wikimedia Commons

«Οι λέξεις έχουν σημασία»

Τώρα προέκυψε ότι οι τρέχουσες εκδόσεις των βιβλίων του, που εκδίδονται από τον εκδοτικό οίκο Puffin, διαθέτουν την ακόλουθη διατύπωση στο κάτω μέρος της σελίδας με τα πνευματικά δικαιώματα: «Οι λέξεις έχουν σημασία. Οι υπέροχες λέξεις του Ρόαλντ Νταλ μπορούν να σας μεταφέρουν σε διαφορετικούς κόσμους και να σας συστήσουν τους πιο θαυμάσιους χαρακτήρες. Αυτό το βιβλίο γράφτηκε πριν από πολλά χρόνια και γι’ αυτό επανεξετάζουμε τακτικά τη γλώσσα για να διασφαλίσουμε ότι μπορεί να συνεχίσει να απολαμβάνεται από όλους σήμερα».

Οι αναθεωρήσεις αυτές έχουν εκπονηθεί από «αναγνώστες ευαισθησίας» μιας οργάνωσης που ονομάζεται Inclusive Minds, η οποία περιγράφει τον εαυτό της ως «μια συλλογικότητα ανθρώπων που είναι παθιασμένοι με την ένταξη, τη διαφορετικότητα, την ισότητα και την προσβασιμότητα στην παιδική λογοτεχνία και έχουν δεσμευτεί να αλλάξουν το πρόσωπο των παιδικών βιβλίων».

Σε ό,τι αφορά το φύλο, τη φυλή, το βάρος, την ψυχική υγεία και τη βία

Σε ένα εκτενές ρεπορτάζ που δημοσιεύθηκε από την βρετανική εφημερίδα The Daily Telegraph αποκάλυψε ότι βρήκε εκατοντάδες αλλαγές σε πολλά παιδικά βιβλία του συγγραφέα. Η προσεκτική ανάλυση των δημοσιογράφων της αποκάλυψε ότι η γλώσσα που αφορούσε το φύλο, τη φυλή, το βάρος, την ψυχική υγεία και τη βία είχε κοπεί ή ξαναγραφτεί.

Αυτό περιελάμβανε την αφαίρεση λέξεων όπως «χοντρός και «άσχημος» καθώς και περιγραφές που χρησιμοποιούσαν τα χρώματα μαύρο και άσπρο.

Οι δημοσιογράφοι που εργάστηκαν για το κομμάτι βρήκαν 59 αλλαγές μόνο στις «Μάγισσες», ενώ εκατοντάδες άλλες ανακαλύφθηκαν σε άλλα δημοφιλή βιβλία του Νταλ, όπως τα «Ο Τσάρλι και το εργοστάσιο σοκολάτας» και «Ματίλντα».

Photo: Wikimedia Commons

«Παράλογη λογοκρισία…»

Ο Ρουσντί μέσω Twitter εξέφρασε την αντίθεσή του στην κίνηση της εκδοτικής Puffin, σε συνεργασία με την διαχείριση της πνευματικής ιδιοκτησίας του εκλιπόντος συγγραφέα.

«Ο Ρόαλντ Νταλ δεν ήταν άγγελος, αλλά αυτό είναι παράλογη λογοκρισία. Η Puffin Books και η κληρονομιά του Νταλ θα έπρεπε να ντρέπονται» έγραψε ο Ρουσντί στο Twitter.

Ο 75χρονος συγγραφέας είναι κάτι παραπάνω από γνώστης της συζήτησης γύρω από τη λογοκρισία. Μετά την κυκλοφορία του μυθιστορήματός του «Οι σατανικοί στίχοι» το 1988, ο τότε Ιρανός ηγέτης Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί εξέδωσε φετφά που ζητούσε τον θάνατό του, ενώ γεννημένος στην Ινδία συγγραφέας έχασε την όραση από το ένα μάτι μετά από επίθεση που δέχθηκε σε διάλεξη στη Νέα Υόρκη πέρυσι.

Ακόμα και ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σουνάκ μπήκε τώρα στη διαμάχη για τον Νταλ, εκφράζοντας την αντίθεσή του στην κίνηση να επικαιροποιηθούν τα βιβλία.

Όταν ρωτήθηκε σε συνέντευξη Τύπου τη Δευτέρα αν είναι σωστό να λογοκρίνονται τα παιδικά βιβλία, ο εκπρόσωπος του Σουνάκ χρησιμοποίησε την ορολογία του ίδιου του Νταλ, λέγοντας: «Όταν πρόκειται για την πλούσια και ποικιλόμορφη λογοτεχνική μας κληρονομιά, ο πρωθυπουργός συμφωνεί με τον BFG ότι δεν πρέπει να «κάνεις χαζές τις λέξεις»».

Ο εκπρόσωπος πρόσθεσε ότι «είναι σημαντικό τα έργα λογοτεχνίας και μυθοπλασίας να διατηρούνται και να μην αερολογούν» και δήλωσε: «Πάντα υπερασπιζόμασταν το δικαίωμα στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης».

Σε μια δήλωση που εστάλη στο CNN, η εταιρία που διαχειρίζεται τα πνευματικά δικαιώματα του Νταλ, η Roald Dahl Story Company, εξήγησε ότι η τρέχουσα αναθεώρηση με την Puffin, και σε συνεργασία με την Inclusive Minds, ξεκίνησε το 2020 – ένα χρόνο πριν τα έργα του Νταλ αποκτηθούν από το Netflix.

Roald Dahl was no angel but this is absurd censorship. Puffin Books and the Dahl estate should be ashamed. https://t.co/sdjMfBr7WW

— Salman Rushdie (@SalmanRushdie) February 18, 2023

Κρατώντας το ασεβές πνεύμα του συγγραφέα

Η Roald Dahl Story Company είπε συγκεκριμένα: «Για να συνεχίσουν να απολαμβάνουν όλα τα παιδιά σήμερα τις ιστορίες του Ρόαλντ Νταλ. Όταν εκδίδονται νέες εκδόσεις βιβλίων που γράφτηκαν πριν από χρόνια, δεν είναι ασυνήθιστο να επανεξετάζεται η γλώσσα που χρησιμοποιείται παράλληλα με την ενημέρωση άλλων λεπτομερειών, όπως το εξώφυλλο και η διάταξη των σελίδων ενός βιβλίου. Καθοδηγητική μας αρχή σε όλη τη διάρκεια ήταν να διατηρήσουμε τις ιστορίες, τους χαρακτήρες και το ασεβές και αιχμηρό πνεύμα του πρωτότυπου κειμένου. Οι όποιες αλλαγές έγιναν ήταν μικρές και προσεκτικά μελετημένες».

Η Σουζάν Νόσελ, διευθύνουσα σύμβουλος της PEN America, ενός δικτύου συγγραφέων που προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης, αντέδρασε οργισμένα στην είδηση των αναθεωρήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Σε ένα κύμα 13ων tweets, δήλωσε ότι η οργάνωση «ανησυχεί»  για τις αλλαγές, οι οποίες έγιναν σε «μια υποτιθέμενη προσπάθεια να καθαριστούν τα βιβλία από ό,τι μπορεί να προσβάλει κάποιον».

Έγραψε: «Αν ξεκινήσουμε τον δρόμο της προσπάθειας διόρθωσης των αντιληπτών προσβολών αντί να επιτρέψουμε στους αναγνώστες να λάβουν και να αντιδράσουν στα βιβλία όπως γράφτηκαν, κινδυνεύουμε να παραμορφώσουμε το έργο σπουδαίων συγγραφέων και να θολώσουμε τον ουσιαστικό φακό που προσφέρει η λογοτεχνία στην κοινωνία».

Ας τα αφήσουμε να ξεθωριάσουν…

Ο Φίλιπ Πούλμαν, ο αναγνωρισμένος συγγραφέας της σειράς φαντασίας «His Dark Materials», υιοθέτησε μια κάπως διαφορετική προσέγγιση στην είδηση. Αν και δεν εξέφρασε την υποστήριξή του για τις αλλαγές, δήλωσε στη ραδιοφωνική εκπομπή «Today» του BBC Radio 4, ότι τα βιβλία του Νταλ θα πρέπει να αφεθούν να «ξεθωριάσουν».

Τόνισε το γεγονός ότι όποιες αλλαγές και αν γίνουν σήμερα, εκατομμύρια παλαιότερες εκδόσεις κυκλοφορούν σε σχολεία, βιβλιοθήκες, καταστήματα μεταχειρισμένων βιβλίων και αλλού.

Είπε χαρακτηριστικά: «Όλες αυτές οι λέξεις είναι ακόμα εκεί. Θα μαζέψετε όλα τα βιβλία και θα τις διαγράψετε με ένα μεγάλο μαύρο στυλό;».

Ο Πούλμαν αναγνώρισε ότι η γλώσσα αλλάζει με την πάροδο του χρόνου και δήλωσε ότι τα παιδιά πρέπει να ενθαρρύνονται να διαλέγουν εναλλακτικούς συγγραφείς.

Για τα βιβλία του Νταλ, είπε: «Αφήστε τα να ξεθωριάσουν – διαβάστε καλύτερους συγγραφείς».

*Με στοιχεία από cnn.com