Ουκρανία: Γιατί ο πυρηνικός τομέας της Ρωσίας είναι προστατευμένος από τις κυρώσεις

Η Ουκρανία, με την υποστήριξη της Λιθουανίας και της Πολωνίας, ενέτεινε πρόσφατα την εκστρατεία της για επιβολή κυρώσεων στον πυρηνικό τομέα της Ρωσίας, με τον ίδιο τρόπο όπως στο πετρέλαιο και στο φυσικό αέριο, στα οποία έχει ήδη εφαρμοστεί εμπάργκο (στη φωτογραφία του Regis Duvignau/Reuters, επάνω, πύργοι ψύξης και γραμμές ηλεκτρικής ενέργειας υψηλής τάσης στον πυρηνικό σταθμό Golfech στη Γαλλία).

Ασκηση πολιτικής πίεσης

Με μια υψηλού επιπέδου εκστρατεία άσκησης παρασκηνιακής πολιτικής πίεσης, η οποία βρίσκεται σε εξέλιξη στις Βρυξέλλες, για να συμπεριληφθούν τα πυρηνικά στο επόμενο «πακέτο κυρώσεων», το δέκατο μέχρι σήμερα, δυτικοί αξιωματούχοι πιέζονται να επιλέξουν πλευρά.

Αν και η κυβέρνηση Μπάιντεν μπήκε εδώ και καιρό στον πειρασμό να επιβάλει κυρώσεις στη Rosatom, μια κρατική ρωσική εταιρεία πυρηνικής ενέργειας, μαζί με άλλους εξαγωγείς ενέργειας της Μόσχας, η πυρηνική ενέργεια απουσίαζε εμφανώς απ’ όλους τους καταλόγους κυρώσεων, όπως σημειώνει το The National Interest.

Υπάρχει ελάχιστη συμφωνία μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους σχετικά με τη λογική της κίνησης και τους κινδύνους που συνδέονται με την πυρηνική ενέργεια στον πόλεμο των κυρώσεων.

Η Ουγγαρία και η Βουλγαρία λένε ότι οι συνέπειες θα ήταν καταστροφικές και θ’ ασκούσαν βέτο σ’ οποιοδήποτε προτεινόμενο μέτρο της ΕΕ που στοχεύει τη Rosatom.

Το έμβλημα της Rosatom (φωτογραφία Evgenia Novozhenina/Reuters)

Ακόμη και στις πιο σκοτεινές μέρες του Ψυχρού Πολέμου, όταν ο σοβιετικός στρατός είχε εισβάλει στο Αφγανιστάν, οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους συζητούσαν κυρώσεις σχεδόν για τα πάντα, από αγωγούς φυσικού αερίου και πιστωτικές διευκολύνσεις μέχρι εξαγωγές σιτηρών στην ΕΣΣΔ, αλλά η πολιτική πυρηνική συνεργασία ποτέ δεν επηρεάστηκε.

Καταστροφικές επιπτώσεις

Η Westinghouse και η Siemens συνέχισαν να συνεργάζονται με τους Ρώσους στη Φινλανδία για την κατασκευή του πυρηνικού σταθμού της Loviisa. Η Γαλλία συνέχισε να εισάγει το μεγαλύτερο μέρος του εμπλουτισμένου ουρανίου της από τη Σοβιετική Ρωσία. Η πυρηνική συνεργασία δεν σταμάτησε ποτέ — και για καλό λόγο.

Η επιβολή κυρώσεων στη διεθνή πολιτική πρέπει πάντα να σταθμίζεται έναντι των επιπτώσεων της πιθανής απάντησης ενός αντιπάλου. Οσον αφορά το σχέδιο ανώτατων ορίων τιμών στο πετρέλαιο, τα μειονεκτήματα είναι λίγα: Το Κρεμλίνο έχει περιορισμένο περιθώριο ελιγμών και το αναμενόμενο αντίμετρο ενός κατώτατου ορίου τιμής για το ρωσικό πετρέλαιο είναι απίθανο ν’ αλλάξει πολλά για την παγκόσμια αγορά πετρελαίου.

Αλλά η πυρηνική ενέργεια είναι ένα εντελώς διαφορετικό θέμα, συνολικά. Ο βαθμός αλληλεξάρτησης είναι πολύ υψηλότερος, όπως και οι κίνδυνοι διακοπών στις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού.

Οι συνέπειες θα μπορούσαν να επεκταθούν πολύ πέρα από τον άμεσο οικονομικό αντίκτυπο και να οδηγήσουν σε καταστροφικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένου του διακυβεύματος της πυρηνικής ασφάλειας.

Επιπλέον, δεδομένου ότι η Rosatom είναι ένας κυρίαρχος παγκόσμιος παίκτης που αντιπροσωπεύει περίπου το ήμισυ των παγκόσμιων εξαγωγών νέων πυρηνικών κατασκευών και περίπου το ένα τρίτο της αγοράς πυρηνικών καυσίμων, η Μόσχα γνωρίζει ότι τα αντίμετρά της θα είχαν καταστροφικές συνέπειες στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για τις ΗΠΑ και την Ευρώπη.

De facto μονοπώλιο

Η Ρωσική Ομοσπονδία εξακολουθεί να προμηθεύει το 14% της κατανάλωσης εμπλουτισμένου ουρανίου της Αμερικής (από 20% πριν μια δεκαετία, που μεταφράστηκε στο 10% της παραγωγής ηλεκτρικής των ΗΠΑ).

Επιπλέον, η Ρωσία έχει ένα de facto μονοπώλιο όσον αφορά την παροχή του υψηλής ανάλυσης ουρανίου χαμηλού εμπλουτισμού (HALEU) που είναι κρίσιμο για την τροφοδοσία των 9 στους 10 προηγμένους πυρηνικούς αντιδραστήρες οι οποίοι βρίσκονται επί του παρόντος υπό ανάπτυξη στις Ηνωμένες Πολιτείες και χρηματοδοτούνται από την κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Η αμερικανική πυρηνική βιομηχανία έχει εξασφαλίσει δικομματική υποστήριξη και δισεκατομμύρια από δημόσιους πόρους για να μειώσει την εξάρτησή της από το ουράνιο της Ρωσίας, αλλά είναι πιθανό να χρειαστούν χρόνια για να θέσει σε ισχύ όλη την τεχνολογία και τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού σε λειτουργία.

Στην Ευρώπη, το μερίδιο της Rosatom είναι σχεδόν το ένα τέταρτο σε ορισμένες χώρες, όπως το Βέλγιο, το οποίο εξαρτάται από τη Ρωσία για το 40% των εισαγωγών ουρανίου.

Η έκθεση στη Ρωσία είναι ακόμη πιο σημαντική όταν πρόκειται για τον τομέα παραγωγής πυρηνικών καυσίμων.

Πύργοι ψύξης σε πυρηνικό εργοστάσιο της Τσεχίας (φωτογραφία Reuters)

Οι μονάδες καυσίμου των πυρηνικών αντιδραστήρων είναι προηγμένες συσκευές, γεμάτες αποκλειστικά τεχνολογικά χαρακτηριστικά και χρόνο παράδοσης σχεδόν μιας δεκαετίας για δοκιμές και αδειοδοτήσεις.

Κίνδυνοι ασφάλειας

Ενώ αμερικανοί και γάλλοι πωλητές μπορούν, θεωρητικά, ν’ αντικαταστήσουν τη Ρωσία στον τομέα των καυσίμων για νεότερους, ρωσικής σχεδίασης αντιδραστήρες VVER-1000, ο γάλλος προμηθευτής θα πρέπει να βασιστεί στην κοινοπραξία του με τη Rosatom, ένα εργοστάσιο στο Lingen της Γερμανίας, το οποίο θα επηρεαζόταν δραστικά εάν επιβάλλονταν κυρώσεις.

Παλαιότεροι αντιδραστήρες VVER-440 σοβιετικής κατασκευής, οι οποίοι βρίσκονται σ’ όλη την Ανατολική Ευρώπη και πρόκειται ν’ αποσυρθούν τα επόμενα 10 χρόνια, εξαρτώνται εξ ολοκλήρου από την προμήθεια καυσίμων της Ρωσίας.

Εάν η Rosatom διακόψει τις προμήθειες πυρηνικών καυσίμων για το VVER-440, μόλις εξαντληθεί το τρέχον απόθεμα καυσίμου, θα σταματήσει η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σ’ όλους τους πυρηνικούς αντιδραστήρες στη Σλοβακία και στην Ουγγαρία, στους μισούς αντιδραστήρες στην Τσεχική Δημοκρατία και στο 23% των αντιδραστήρων στη Φινλανδία.

Κατά συνέπεια, η Ουγγαρία και η Σλοβακία θα αντιμετωπίσουν μείωση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας κατά περίπου 25%, η Τσεχική Δημοκρατία κατά 15% και η Φινλανδία κατά 7%. Οι προσπάθειες αντικατάστασης των ρωσικών προμηθειών με υπο-δοκιμασμένες εναλλακτικές λύσεις θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ασφάλεια του πυρήνα του αντιδραστήρα.

Τα ζωτικής σημασίας ισότοπα

Ακόμη χειρότερα, πέρα από τον τομέα των πυρηνικών καυσίμων, μόνο οι Ρώσοι προμηθεύουν επί του παρόντος πολλά ζωτικής σημασίας ισότοπα στην παγκόσμια αγορά και θα χρειαζόταν σχεδόν μια δεκαετία για ν’ αντικατασταθούν.

Για παράδειγμα, ένα έλλειμμα κοβαλτίου-60 (Co-60), το οποίο χρησιμοποιείται για ακτινοθεραπεία, καθώς και για ιατρική αποστείρωση, βιομηχανικές ραφές συγκόλλησης με ακτίνες Χ και ακτινοβόληση τροφίμων, πιθανότατα θα οδηγήσει σε χιλιάδες πρόωρους θανάτους κάθε χρόνο σ’ όλο τον κόσμο.

Οι διακοπές στην προμήθεια Actinium-225 και Tungsten-188 θα παρεμπόδιζαν την υιοθέτηση των πιο σύγχρονων και αποτελεσματικών θεραπευτικών διαδικασιών του καρκίνου, αφήνοντας δεκάδες χιλιάδες καρκινοπαθείς χωρίς θεραπεία.

Η έλλειψη ρωσικών προμηθειών Californium-252, το οποίο χρησιμοποιείται για την εκκίνηση αλυσιδωτών αντιδράσεων, θα προκαλούσε περαιτέρω καθυστερήσεις στη λειτουργία των νέων γαλλικών πυρηνικών αντιδραστήρων.

Χρησιμοποιημένο πυρηνικό καύσιμο σε χώρο αποθήκευσης εργοστασίου επανεπεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων στη Γαλλία (φωτογραφία Reuters)

Το Κρεμλίνο έχει αποφύγει μέχρι στιγμής να χρησιμοποιήσει το πλεονέκτημα της Ρωσίας στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας για ν’ απαντήσει στις προηγούμενες δυτικές κυρώσεις στην ενέργεια, αλλά τυχόν άμεσες κυρώσεις στο πυρηνικό μέτωπο, ακόμη και οι πιο συμβολικές, θα μπορούσαν να προκαλέσουν τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν να υπαναχωρήσει από την πολιτική της χώρας του στην «πυρηνική επιλογή».

Τεράστιο κόστος

Σ’ αντίθεση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο, που είναι η κύρια πηγή των φορολογικών εσόδων της Ρωσίας και, ως εκ τούτου, το κύριο μέσο για τη διατήρηση της στρατιωτικής της επιθετικότητας στην Ουκρανία, η μείωση των εσόδων της Rosatom από τις εξαγωγές εξαιτίας κυρώσεων στον τομέα της πυρηνικής ενέργειας θα αφορούσε ένα ασήμαντο ποσό της τάξης των 1-3 δισεκατομμυρίων δολαρίων, λιγότερο από το 0,5% των εξαγωγών της στον τομέα της ενέργειας.

Αντίθετα, το κόστος ενός πιθανού ρωσικού εμπάργκο ουρανίου και της διακοπής των πυρηνικών προμηθειών στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη θα μπορούσε εύκολα να ξεπεράσει τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια.

Οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει ν’ αναγνωρίσουν ότι το ενιαίο παγκόσμιο μοντέλο μη στρατιωτικής πυρηνικής συνεργασίας πλησιάζει στο τέλος του.

Η Αμερική πρέπει να υιοθετήσει ένα ολοκληρωμένο εθνικό πρόγραμμα για τη διασφάλιση της συστημικής αυτάρκειας στην πυρηνική βιομηχανία – από την εξόρυξη μέχρι τα καύσιμα και τα ισότοπα – όχι μόνο επιδοτήσεις για τη δημιουργία των δικών της εγκαταστάσεων εμπλουτισμού ουρανίου, όπως συμβαίνει τώρα, αλλά σ’ όλους τους τομείς της τα επόμενα δέκα με είκοσι χρόνια.

Ακόμη κι’ αν η σύγκρουση στην Ουκρανία έχει επιλυθεί μέχρι τότε, η μη προβλεψιμότητα και η εχθρότητα της Ρωσίας προς τη Δύση, καθώς και ο ανάλογος ανταγωνισμός με την Κίνα, θα επιμείνουν ή και θα επιδεινωθούν.

Καθώς εκτυλίσσονται μελλοντικές συγκρούσεις, οι Ηνωμένες Πολιτείες και ο Καναδάς θα πρέπει ν’ αντιμετωπίσουν τα τρωτά σημεία των ίδιων και των συμμάχων τους στη ζωτικής σημασίας βιομηχανία πυρηνικής τεχνολογίας.