Τουρκία: Πώς η εμμονή του Ερντογάν με την εξουσία στάθηκε εμπόδιο στην ανταπόκριση μετά τους σεισμούς

Όταν ο Ali Nusret Berker άρχισε να βλέπει στο Twitter βίντεο που ανέβασαν άνθρωποι παγιδευμένοι κάτω από τα ερείπια των δύο σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου στη νότια Τουρκία, του έφεραν στο μυαλό τον ξάδελφό του που είχε χάσει όταν ένας μεγάλος σεισμός έπληξε τη γενέτειρά του κοντά στην Κωνσταντινούπολη το 1999.

Ένας μανιώδης εξερευνητής σπηλαίων, που μόλις έδωσε εξετάσεις για να γίνει οδηγός ασθενοφόρου, ο 33χρονος αποφάσισε να πάει κατευθείαν στην έδρα της Γιάλοβα της AFAD, της Αρχής Διαχείρισης Καταστροφών και Έκτακτης Ανάγκης της Τουρκίας, όπου ήταν εθελοντής έρευνας και διάσωσης: «Δεν μπορούσα να καθίσω στο ζεστό μου σπίτι όταν ούρλιαζαν για βοήθεια», λέει στο TIME.

Αλλά το να κάτσει στο σπίτι είναι ακριβώς αυτό που είπε η AFAD στον Berker να κάνει. Έπρεπε να επιστρέψει την επόμενη μέρα, για να πείσει τους αξιωματούχους να στείλουν αυτόν και άλλους εθελοντές νότια, σε μια ολονύκτια διαδρομή με λεωφορείο προς το Iskenderun.

Εμπόδιζαν τους εθελοντές

Εκεί, οι υπάλληλοι της AFAD προσπάθησαν να εμποδίσουν τον Berker και την ομάδα του να πάνε στη σκληρά πληγείσα πόλη Samandag, λέει. Όμως, η ομάδα πήρε μια κούρσα με έναν ντόπιο και τελικά έβγαλε πέντε ανθρώπους ζωντανούς με ένα κομπρεσέρ και μια γεννήτρια, τα οποία επίσης χρειάστηκε να δοθούν από τους κατοίκους.

«Αν είχαμε εξοπλισμό και αν φτάναμε πιο γρήγορα στο Samandag, θα μπορούσαμε εύκολα να είχαμε σώσει περισσότερους», λέει ο Berker. «Υπήρχαν τόσες πολλές φωνές που δεν μπορούσαμε να τις μετρήσουμε. Αλλά μετά από ώρες και ώρες, οι φωνές σιώπησαν».

Καθώς η Τουρκία υπολογίζει τον αριθμό των νεκρών σε περισσότερους από 42.000 – και αυτό χωρίς να υπολογίζονται όσοι νεκροί είναι θαμμένοι κάτω από μπάζα και ερείπια κτιρίων – ακούγονται αντικρουόμενες αφηγήσεις για τον φονικότερο σεισμό της χώρας.

Απειλές και έρευνες κατά αντιφρονούντων

Αν και ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν παραδέχθηκε «ελλείψεις», υποστήριξε ότι «δεν είναι δυνατόν να είμαστε έτοιμοι για μια τέτοια καταστροφή» και χαρακτήρισε «άτιμους» όσους επικρίνουν την κυβερνητική αντίδραση.

Οι κρατικοί εισαγγελείς ξεκίνησαν έρευνες εναντίον δημοσιογράφων και χρηστών των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που διαφώνησαν με τους χειρισμούς του στην αντιμετώπιση της κρίσης.

Πολιτικοί της αντιπολίτευσης και άλλοι επικριτές έχουν υποστηρίξει ότι, ενώ οι δίδυμες σεισμικές δονήσεις ήταν πρωτοφανείς, το τεράστιο μέγεθος του θανάτου και της καταστροφής υποδεικνύει βασικά λάθη.

Η τουρκική κυβέρνηση υποτίθεται ότι προετοιμάζεται για τον επόμενο μεγάλο σεισμό, από τότε που αιφνιδιάστηκε από τον σεισμό του 1999 που σκότωσε περισσότερους από 17.000 ανθρώπους, προκαλώντας μεγάλη δημόσια οργή, η οποία βοήθησε να αναδειχθεί ο Ερντογάν και το συντηρητικό ΑΚΡ για πρώτη φορά στην εξουσία το 2003.

Ωστόσο, αφηγήσεις όπως αυτή του Berker περιγράφουν μια κρατική αντιμετώπιση καταστροφών, που ήταν αργή, άκαμπτη και ανίκανη – και πολλοί λένε ότι ευθύνεται η συγκέντρωση της εξουσίας από τον μακροβιότερο και όλο και πιο αυταρχικό ηγέτη της Τουρκίας.

«Θέλει να πεθάνουμε χωρίς να διαμαρτυρηθούμε»

Το ποια από αυτές τις δύο αφηγήσεις θα επιλέξουν να πιστέψουν οι Τούρκοι ψηφοφόροι θα μπορούσε να καθορίσει την τύχη του Ερντογάν, όταν θα θέσει υποψηφιότητα για επανεκλογή σε μια ψηφοφορία που είχε προγραμματιστεί για τις 14 Μαΐου και, πλέον, λόγω των σεισμών, ίσως να καθυστερήσει για ένα μήνα ή και περισσότερο.

«Εξαφάνισε σημαντικούς θεσμούς, τους αποδυνάμωσε, διόρισε πιστούς που δεν έχουν τα διαπιστευτήρια σε θέσεις-κλειδιά και εξαφάνισε τις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών», λέει η Gönül Tol, διευθύντρια του προγράμματος για την Τουρκία στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής, της οποίας ο πεθερός στο Χατάι απεβίωσε, αφού περίμενε πάνω από 24 ώρες να σηκώσει ένας γερανός μια τσιμεντένια πλάκα από τα πόδια του.

«Είναι κανόνας του ενός ανδρός και θέλει να μη μιλάμε γι’ αυτό. Θέλει να πεθάνουμε χωρίς να διαμαρτυρηθούμε», τονίζει χαρακτηριστικά.

Ο καλύτερος τρόπος για την πρόληψη των θανάτων από σεισμούς είναι η κατασκευή ανθεκτικών κτιρίων. Όμως, εν μέσω μιας οικοδομικής έκρηξης που πλούτισε τις επιχειρήσεις οι οποίες πρόσκεινται στο κυβερνών ΑΚΡ, η κυβέρνηση απέτυχε να επιβάλει τους δικούς της οικοδομικούς κώδικες και πούλησε «αμνηστίες χωροθέτησης» στους ιδιοκτήτες των υφιστάμενων υποβαθμισμένων ακινήτων.

Τα κτίρια της διαφθοράς που κατέρρευσαν

Εν μέρει για τους λόγους αυτούς, περισσότερα από 61.000 κτίρια υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν την περασμένη εβδομάδα, συμπεριλαμβανομένων πολλών νοσοκομείων. Περισσότεροι από 130 εργολάβοι ερευνώνται για τις καταρρεύσεις, παρόλο που οι επιθεωρητές και άλλοι εμπειρογνώμονες λένε ότι θα έπρεπε πιθανώς να εμπλέκονται και οι υπάλληλοι.

Μόλις καταρρεύσουν τα κτίρια, οι ζωές εξαρτώνται από το πόσο γρήγορα μπορούν να φτάσουν οι διασώστες και τα μηχανήματα επί τόπου. Το ποσοστό επιβίωσης είναι 75% τις πρώτες 24 ώρες, αλλά πέφτει κατακόρυφα μετά από αυτό.

Μετά τον σεισμό του 1999, ένα συνονθύλευμα ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένης της τουρκικής Ερυθράς Ημισελήνου και της ομάδας έρευνας και διάσωσης στο βουνό AKUT, ανταποκρίθηκε παράλληλα με τις ένοπλες δυνάμεις.

Στις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν, πολλές από αυτές τις ομάδες παραγκωνίστηκαν ή τέθηκαν υπό την επιρροή του Ερντογάν, ενώ δεκάδες χιλιάδες στρατιωτικοί και πολιτικοί αξιωματούχοι εκκαθαρίστηκαν μετά την απόπειρα πραξικοπήματος του 2016.

Η κρατική AFAD εξυπηρετεί τη μεγαλομανία Ερντογάν

Για τους τελευταίους σεισμούς, όλες οι προσπάθειες διάσωσης και η ανθρωπιστική βοήθεια έπρεπε να εγκριθούν από την AFAD – ένας μικρόκοσμος της άκαμπτης λήψης αποφάσεων από πάνω προς τα κάτω, που έχει εφαρμόσει ο πρόεδρος σε ολόκληρη τη χώρα. Η AFAD αρνήθηκε να σχολιάσει το θέμα, σημειώνει το TIME.

Η AFAD ιδρύθηκε υπό το γραφείο του τότε πρωθυπουργού Ερντογάν το 2009, για να «συντονίζει την ανταπόκριση μετά από καταστροφές» μεταξύ διαφορετικών οργανισμών.

Αλλά ήταν επίσης μια «100% επιχείρηση του ΑΚΡ» και μέρος ενός δικτύου οργανώσεων παροχής βοήθειας με βάση την πίστη, σχεδιασμένου να ενισχύσει την υποστήριξη προς τον Ερντογάν στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, σύμφωνα με τον Hetav Rojan, σύμβουλο ασφαλείας των δανικών αρχών στην Κοπεγχάγη και εμπειρογνώμονα στην περιοχή.

Μαζί με την τουρκική Ερυθρά Ημισέληνο, η οποία ελέγχεται πλέον επίσης από έναν σύμμαχο του Ερντογάν, η AFAD έχει γίνει όργανο του στόχου της εξωτερικής πολιτικής του προέδρου να γίνει το «πιο γενναιόδωρο έθνος» στον κόσμο (όπως αναφέρεται στην ιστοσελίδα της), διαχειριζόμενη προγράμματα ανθρωπιστικής βοήθειας σε περισσότερες από 50 χώρες.

«Την έχουν χρησιμοποιήσει για να δείξουν ότι η Τουρκία βοηθά τους ισλαμιστές αδελφούς και αδελφές της στη σφαίρα επιρροής της», λέει ο Rojan.

Την διοικεί θεολόγος – Έστειλε… ιμάμηδες αντί για μηχανικούς

Τα κορυφαία στελέχη της AFAD, κυρίως «κολλητοί» του ΑΚΡ, έχουν επικριθεί για έλλειψη εμπειρίας. Τον Ιανουάριο, ο Ερντογάν διόρισε τον… θεολόγο İsmail Palakoğlu, ο οποίος προηγουμένως διοικούσε τη Διεύθυνση Θρησκευτικών Υποθέσεων της Τουρκίας, ή Diyanet, ως επικεφαλής του τμήματος αντιμετώπισης καταστροφών της AFAD!

Τα αποτελέσματα της AFAD δεν ήταν ικανοποιητικά, ακόμη και κατά την παραδοχή της ίδιας. Μια έκθεση μετά τον σεισμό του Νοεμβρίου 2022 στη βορειοδυτική επαρχία Ντούζτσε, από τον οποίο τραυματίστηκαν 93 άτομα, διαπίστωσε ότι «δεν μπορούσε να επιτευχθεί επαρκής συντονισμός» λόγω μιας σειράς προβλημάτων, συμπεριλαμβανομένης της έλλειψης προσωπικού.

Χρειάστηκε να προσληφθούν τοπικοί δάσκαλοι και… ιμάμηδες, για να διεξάγουν εκτιμήσεις ζημιών στη θέση των μηχανικών!

Παρ’ όλα αυτά, η AFAD είχε τον απόλυτο έλεγχο της αντίδρασης στις 6 Φεβρουαρίου, με τον υπουργό Περιβάλλοντος Murat Kurum να προειδοποιεί ότι «δεν θα επιτρέψουμε κανέναν άλλο συντονισμό εκτός από τον συντονισμό της AFAD».

Απειλές και σε τουρκικές ΜΚΟ που συγκεντρώνουν δισ. βοήθεια

Αφού η ΜΚΟ Ahbap, της οποίας ηγείται ο Τούρκος ροκ σταρ Haluk Levent, συγκέντρωσε δισεκατομμύρια λίρες από δωρητές για το έργο αρωγής της στη ζώνη του σεισμού, ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού απείλησε να κάνει «ό,τι είναι απαραίτητο» σε όσους «εκμεταλλεύονται τις δωρεές και προσπαθούν να ανταγωνιστούν το κράτος».

Ο αυστηρός συγκεντρωτισμός του καθεστώτος Ερντογάν προκαλούσε συχνά καθυστερήσεις. Μια νοσοκόμα δήλωσε στο Reuters ότι ήθελε να ανταποκριθεί αμέσως, αλλά έφτασε μόνο 40 ώρες αργότερα στην περιοχή, επειδή έπρεπε να περιμένει εντολές από την AFAD.

«Αν οι άνθρωποι φοβούνται να αναλάβουν πρωτοβουλίες, τίποτα δεν πρόκειται να συμβεί, ή σίγουρα δεν θα συμβεί εγκαίρως», λέει ο Soli Özel, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Kadir Has της Κωνσταντινούπολης.

Ο δημοφιλής και συνιδρυτής της AKUT, Nasuh Mahruki, ο οποίος αναγκάστηκε να παραιτηθεί από επικεφαλής της το 2016, αφού κατηγορήθηκε για «προσβολή» του Ερντογάν, λέει ότι η ομάδα έρευνας και διάσωσης δεν ήταν σε θέση «να σώσει όλους τους ανθρώπους που θα μπορούσαμε να σώσουμε, λόγω των προβλημάτων συντονισμού της AFAD».

Ο ίδιος έχει ζητήσει από τον στρατό, ο οποίος με περίπου μισό εκατομμύριο άτομα επισκιάζει το προσωπικό 6.000 μελών της AFAD, να αναλάβει και πάλι το προβάδισμα στις καταστροφές.

«Αυτοί οι θάνατοι είναι και δικοί σας»

Αν και ο υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ, δήλωσε την επομένη των σεισμών ότι είχαν αναπτυχθεί 7.500 στρατιώτες, οι βετεράνοι έχουν πει ότι η αντίδραση του στρατού το 1999 ήταν μεγαλύτερη και ταχύτερη. Ο Ερντογάν έχει «ψαλιδίσει» μεγάλο κομμάτι της ανεξαρτησίας του στρατού με την πάροδο των ετών, ιδίως μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος το 2016.

Τις ημέρες μετά τους σεισμούς, πολλοί άνθρωποι αναγκάστηκαν να ξεθάψουν τους δικούς τους από τα ερείπια μόνοι τους, σύμφωνα με κατοίκους του Iskenderun.

«Είμαι πολύ θυμωμένη με την κυβέρνηση, επειδή είμαστε όλοι μόνοι μας εδώ, απλοί πολίτες», λέει η Saime Özkan, της οποίας οι γονείς θάφτηκαν στα ερείπια. Ακόμη και αν τα θύματα δεν πέθαναν αμέσως, «είναι νεκροί τώρα εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο το χειρίζονται».

Για άλλη μια φορά, το πολιτικό μέλλον του Ερντογάν εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οργή της κοινής γνώμης για την αντιμετώπιση του σεισμού. Έχει υποσχεθεί να ανοικοδομήσει μέσα σε ένα χρόνο και αν επιχειρήσει να αναβάλει τις εκλογές του Μαΐου κατά αρκετούς μήνες – μέσω μιας απόφασης του εκλογικού συμβουλίου ή μιας συνταγματικής τροποποίησης – ίσως έχει χρόνο να κερδίσει τους ψηφοφόρους πίσω με σπάταλες δαπάνες.

Αλλά ο Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος που ήταν τελευταία φορά στην εξουσία τη δεκαετία του 1990, δήλωσε ότι οποιαδήποτε καθυστέρηση θα ισοδυναμούσε με «πραξικόπημα κατά της δημοκρατίας».

Όταν ο Berker, ο εθελοντής διασώστης, επέστρεψε στη Γιάλοβα, είπε στους τοπικούς αξιωματούχους της AFAD ότι αυτοί «οι θάνατοι είναι και δικοί σας».