Όφρα Χάζα: Η ποπ Σταχτοπούτα έγινε από τα πρώτα γνωστά θύματα του HIV/AIDS στο Ισραήλ

Όταν τον Φεβρουάριο του 2000 νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο με μια μυστηριώδη αλλά σοβαρή ασθένεια, ολόκληρο το κράτος του Ισραήλ κρατούσε την ανάσα του για κάθε λιγοστό δελτίο από τον εκπρόσωπο του νοσοκομείου -που δεν έλεγε τίποτα.

Ο θάνατός της σε ηλικία 42 ετών – μετά από μια εβδομάδα τεταμένης αναμονής, με τους αγωνιούντες θαυμαστές να αγρυπνούν κάτω από το παράθυρο του νοσοκομείου της – στέρησε από το Ισραήλ μια ποπ Σταχτοπούτα.

Οι φήμες ότι πέθανε από επιπλοκές του ιού του AIDS – που εξακολουθεί να διαψεύδεται από την οικογένειά της, αλλά επιβεβαιώθηκε από ανώνυμους γιατρούς – σκανδάλισαν τη χώρα της και βάθυναν την τραγωδία του θανάτου της.

Από τη φτωχογειτονιά του Τελ Αβίβ στο διεθνές στερέωμα

Η ιστορία της Χάζα, η οποία έφτασε από τα κουρέλια στον πλούτο, ξεκίνησε σε ηλικία 12 ετών, όταν, ως το ένατο και νεότερο παιδί φτωχών μεταναστών από την Υεμένη, ανακαλύφθηκε από έναν τοπικό ανιχνευτή ταλέντων που μεγάλωνε στη γειτονιά Hatikvah, μια διαβόητη φτωχογειτονιά του Τελ Αβίβ.

Μέχρι τα 19 της είχε γίνει διάσημη σε εθνικό επίπεδο, και λίγο αργότερα, μια διεθνής σταρ. Όπως και η βιογραφία της, έτσι και η προσωπικότητά της έμοιαζε φτιαγμένη από υλικό παραμυθιών.

Ήταν όμορφη και με χρυσή φωνή, ενώ περιβαλλόταν από σεμνή αχλή μέσα από κάθε της κίνηση. Εκτός σκηνής ζούσε μια ήσυχη και πολύ ιδιωτική ζωή, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας περνούσε παρέα με τους γονείς και τα αδέλφια της. Αλλά μόλις τρεις μήνες μετά τον πρόωρο θάνατό της, αυτή η παραμυθένια πριγκίπισσα έγινε η σιωπηλή πρωταγωνίστρια μιας άθλιας σαπουνόπερας δικηγόρων, γιατρών και τσακωμένων συγγενών.

Τα αδιαπέραστα ταμπού

Τα πράγματα θα ήταν σίγουρα διαφορετικά αν είχε πεθάνει από άλλη αιτία. Αλλά η Χάζα ήταν μακράν η πιο διάσημη Ισραηλινή που είναι γνωστό ότι ήταν θετική στον ιό HIV.

Φημισμένη για την προστασία της ιδιωτικής της ζωής, κρατούσε την κατάστασή της μυστική από όλους εκτός από τον σύζυγό της και δύο γιατρούς. Τα μέλη της οικογένειάς της έφτασαν στο σημείο να πουν ότι η ίδια η Χάζα δεν γνώριζε την κατάστασή της.

«Ποτέ δεν έκρυψε τίποτα από μένα» δήλωσε η αδελφή της, Σουλί. «Σε όλη της τη ζωή μοιραζόταν τα μυστικά της μαζί μου».

Προφανώς, όμως, υπήρχε ένα μυστικό που η Χάζα ένιωθε υποχρεωμένη να κρατήσει ακόμα και από την αγαπημένη της αδελφή.

Φήμες ότι πέθανε

Τον Φεβρουάριο, όταν η τραγουδίστρια μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο σε ήδη εξασθενημένη κατάσταση, φέρεται να παρακάλεσε τους γιατρούς να κρατήσουν την κατάστασή της κρυφή.

Καθώς όμως η κατάστασή της επιδεινωνόταν, άρχισαν να κυκλοφορούν φήμες ότι πέθαινε από επιπλοκές που σχετίζονταν με το AIDS.

Όταν πέθανε περίπου 10 ημέρες αργότερα, φάνηκε ότι όλη η χώρα το γνώριζε. Τα μέσα ενημέρωσης, ωστόσο, επέλεξαν να τιμήσουν το αίτημα της οικογένειας να μην δημοσιεύσουν το κοινό μυστικό.

Μια ολόκληρη εβδομάδα μετά τον θάνατό της, αναφέρθηκε ότι οι γιατροί του νοσοκομείου είχαν παραπονεθεί στη διεύθυνση ότι η δική τους ζωή είχε τεθεί σε κίνδυνο επειδή δεν γνώριζαν την πραγματική φύση της ασθένειας της Χάζα.

«Η Χάζα πέθανε από ντροπή»

Το δημοσίευμα προκάλεσε τα πυρά της οικογένειας της Όφρα και των αντίπαλων μέσων ενημέρωσης που είχαν επιλέξει να βάλουν την ιστορία στο ράφι. Για τους ασθενείς του Ισραήλ με AIDS, ωστόσο, ήταν μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη.

«Στη δεδομένη κατάσταση, όταν ολόκληρη η χώρα γνώριζε και μιλούσε για την ασθένεια της Όφρα Χάζα, η απόκρυψη έστειλε ένα σαφές μήνυμα σε όλους όσους έχουν μολυνθεί και πάσχουν από τον ιό HIV. Το να ζεις με το AIDS είναι κάτι αρνητικό και βρώμικο» δήλωσε ο Αβίνοφ Φραμέρ, ακτιβιστής του AIDS από το Τελ Αβίβ.

Υπολογίζεται ότι 2.100 Ισραηλινοί, σε μια χώρα έξι εκατομμυρίων ανθρώπων, ζούσαν με τον ιό HIV/AIDS στα τέλη του 1997, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της υπηρεσίας των Ηνωμένων Εθνών για το AIDS.

Όχι μόνο επειδή εξακολουθεί να είναι σχετικά σπάνιο, το AIDS στο Ισραήλ φέρει μαζί του το είδος του στίγματος που συνδέθηκε με την ασθένεια στη Δύση κατά τη δεκαετία του 1980.

Αναγνωρίζοντας τη λαϊκή στάση απέναντι στην ασθένεια, ορισμένοι σχολιαστές υπέθεσαν ότι «η Χάζα δεν πέθανε από AIDS, αλλά από ντροπή». «Σε ένα λιγότερο εχθρικό περιβάλλον» έλεγαν «δεν θα περίμενε μέχρι να είναι πολύ αργά για να ρισκάρει να εκτεθεί και να αναζητήσει ιατρική βοήθεια»

Κανείς δεν ξέρει την αλήθεια

Είναι δύσκολο να πούμε αν μια πιο ανεκτική στάση του κοινού θα είχε παρατείνει τη ζωή της Χάζα. Σύμφωνα με την εφημερίδα Yedioth Ahronoth, ο θάνατός της προκλήθηκε από ανεπιθύμητη αντίδραση στο κοκτέιλ φαρμάκων που έπαιρνε από τότε που διαγνώστηκε με HIV, ένα περίπου χρόνο πριν. Η αντίδραση αυτή είναι πολύ σπάνια – μόνο μερικές δεκάδες περιπτώσεις έχουν αναφερθεί παγκοσμίως – και είναι, σύμφωνα με τους γιατρούς, εξαιρετικά δύσκολο να εντοπιστεί.

Ανεξάρτητα από τις άμεσες και επικρατούσες συνθήκες του θανάτου της Χάζα, φαίνεται ειρωνικό ότι έγινε η πρώτη διάσημη Ισραηλινή που πέθανε από AIDS.

Σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, η Όφρα ήταν ένα ντροπαλό κοριτσάκι. Η μικρότερη από εννέα παιδιά, που ζούσαν μαζί σε ένα διαμέρισμα τριών δωματίων, φάνηκε να χάνει την αναστολή της όταν της δόθηκε η ευκαιρία να τραγουδήσει.

Το σουξέ που την έκανε γνωστή ανά τον πλανήτη

Κατάφερε να πείσει τους γονείς της

«Η Όφρα μας ικέτευε να την αφήσουμε να τραγουδήσει μπροστά σε όλους» θυμάται η αδερφή της Ζαχάβα. Με τη βοήθεια από μια άλλη αδελφή, την Σουλί, η Όφρα έπεισε τους γονείς της να την αφήσουν να δοκιμάσει με μια τοπική ομάδα νέων ερμηνευτών. Η οντισιόν έλαβε χώρα στην οικογενειακή κουζίνα πριν εμφανιστεί τον διευθυντή του θιάσου, τον Μπεζαλέλ Αλονί.

«Της ζήτησα να τραγουδήσει. Η φωνή της μου έστειλε ρίγη στη σπονδυλική μου στήλη» θυμάται.

Ο Αλονί δέχτηκε την νεαρή Όφρα στην ομάδα του. Ήταν η αρχή μιας μακράς και στενής σχέσης. Σύντομα έγινε ο αφοσιωμένος της μάνατζερ και οραματιστής της ανερχόμενης καριέρας της -κάποιοι τον έλεγαν δεσποτικό.

Όταν η Χάζα ήταν 19 ετών, ο Αλονί κανόνισε για την προστατευόμενή του να ηχογραφήσει ένα τραγούδι για το soundtrack της ισραηλινής ταινίας του 1979 Shlager (Smash hit). Το Fre-cha (Flozie) έγινε επιτυχία στη στιγμή και εκτόξευσε την άγνωστη έφηβη στο εθνικό στερέωμα.

Το 1983, σημείωσε την πρώτη διεθνή επιτυχία της όταν πήρε τη δεύτερη θέση στον ετήσιο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision.

Οι κορυφαίοι την σνόμπαραν

Παρά την αυξανόμενη δημοτικότητά της, η Χάζα δυσκολεύτηκε να γίνει αποδεκτή από το ισραηλινό μουσικό κατεστημένο, που περιφρονούσε το αμείλικτα λαϊκιστικό στιλ της. Οι κορυφαίοι τραγουδοποιοί αρνήθηκαν να γράψουν για εκείνη.

Σχεδόν απρόθυμα, ο μάνατζέρ της, Αλονί, άρχισε να γράφει υλικό για να το ηχογραφήσει. Επίσης στράφηκε στις παραδοσιακές εβραϊκές πηγές για έμπνευση. Το άλμπουμ της Yemenite Songs το 1985 βασίστηκε στα έργα του Εβραίου ποιητή του 16ου αιώνα, Σαλόμ Σαμπαζί. Έγινε επιτυχία στη Βρετανία.

Επανεξετάζοντας το άλμπουμ, ένας Βρετανός κριτικός έγραψε ότι «η εξαιρετικά καλοδουλεμένη φωνή της αναμιγνύει το δυτικό ντίσκο στυλ με παραδοσιακά εβραϊκά όργανα της Υεμένης. Το αποτέλεσμα είναι μια χαριτωμένη, λεία μουσική που χαρακτηρίζεται από ένδοξα ατοπήματα, η Μέση Ανατολή σε μελωδία, αλλά καθολικά εθιστική».

Το μεγάλο σουξέ

Το 1988, το υεμενο-ισραηλινό τραγούδι μπήκε στην σκηνή του χορού. Το άλμπουμ της Shaday περιλαμβάνει τη μεγαλύτερη διεθνή επιτυχία της, Im Nin Alu. Το σουξέ του δίσκου ακολούθησε το φωνητικό στυλ των MARRS’s και του επικού Pump Up the Volume – μια από τις μεγαλύτερες χορευτικές επιτυχίες όλων των εποχών.

Όπως και πολλοί καλλιτέχνες της χορευτικής μουσικής, η Χάζα ήταν πιο επιτυχημένη στην Ευρώπη, όπου τα άλμπουμ της πωλήθηκαν εξαιρετικά καλά και μερικές φορές έφτασε στην κορυφή των διαφόρων τσαρτ, σε σύγκριση με τη Βόρεια Αμερική.

Το 1991, ωστόσο, έλαβε μια υποψηφιότητα για Grammy στην κατηγορία World Music για το άλμπουμ της Kirya (Γειτονιά). Στη συνέχεια της ζητήθηκε να συμμετάσχει στην παραγωγή των soundtrack ταινιών, κυρίως για την αφήγηση της ιστορίας της Εξόδου, του Πρίγκιπα της Αιγύπτου, από την DreamWorks.

Η διεθνής σταρ και η εθνική υπερηφάνεια

Για τους Ισραηλινούς, η διεθνής αναγνώριση που δόθηκε στην Χάζα ήταν πηγή εθνικής υπερηφάνειας. Ήταν μια από τις λίγες Ισραηλινές τραγουδίστριες που έφτασε σε κοινό εκτός της πατρίδας της, αλλά η επιτυχία ποτέ δεν «έγραψε» πάνω της.

Ο απόμακρος και καθημερινός, σχεδόν ταπεινός, τρόπος ζωής της εκτός σκηνής και ο αέρας της εύθραυστης αθωότητας που συνέχισε να προβάλλει κατά τη διάρκεια των παραστάσεων της, τη βοήθησαν να αγαπηθεί στο ισραηλινό κοινό με έναν τρόπο που λίγοι τραγουδιστές είχαν επιτύχει πριν.

Ήταν η μη στεφανωμένη βασίλισσα του ισραηλινού τραγουδιού.

Το 1994, μετά από αίτημα του πρωθυπουργού Γιτζάκ Ράμπιν, έζησε αυτό που σε πολλούς Ισραηλινούς ήταν η πιο αξιομνημόνευτη απόδοση της καριέρας της στην τελετή απονομής του βραβείου Νόμπελ Ειρήνης στο Όσλο της Νορβηγίας.

Όπως η ίδια η Χάζα κάποτε αναγνώρισε, η σεμνότητα ως έμφυτο χαρακτηριστικό και αναπόσπαστο κομμάτι της δημόσιας προσωπικότητάς της έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της. «Ήταν καλές δημόσιες σχέσεις» θα πει.

Ταυτόχρονα, φαίνεται επίσης ότι ήταν γνήσια. Και σύμφωνα με ορισμένους παρατηρητές, αυτή ακριβώς η αθωότητα ήταν η αιτία της πτώση της.

Δείτε το βίντεο του γάμου της

«Ο πρώτης της άντρας»

Το 1997, στα πρόθυρα των 40 της, η Χάζα συνάντησε τον Ντόρον Ασκενάζι, ένα διαζευγμένο εργολάβο οικοδομών στα 40 του κι αυτός. Διάσημη και μόνη, ερωτεύτηκε. Λόγω των αντιρρήσεων του μάνατζερ Μπεζαλέλ Αλονί, ο οποίος δεν είχε καλό προαίσθημα για τον τύπο, η Χάζα παντρεύτηκε τον Ασκενάζι.

«Είχα κακή εντύπωση για αυτόν» ανέφερε ο Αλονί. «Της είπα “μην τον πλησιάσεις”». Ο Αλονί πιστεύει πως ο Ασκενάζι ήταν υπεύθυνος για τη μόλυνση της πρώην προστατευόμενης του από τον ιό HIV. «Της ζήτησα να κάνει όλες τις εξετάσεις. Της είπα «πρέπει τουλάχιστον να ξέρεις ποιον παντρεύεσαι.» Μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι ήταν ο πρώτος της άνδρας».

Ο Ασκεναζί, από τη μεριά του, δηλώνει ότι δεν ήταν θετικός στον HIV. Αρνείται ότι παντρεύτηκε τη Χάζα για τα λεφτά της και συμπληρώνει ότι αν κάποιος εκμεταλλεύτηκε την αθωότητα της συζύγου του, αυτός ήταν ο Αλανί, που είχε τον έλεγχό της για το μεγαλύτερο μέρος των δύο δεκαετιών. Η ίδια η Χαζά φαίνεται να συμφωνούσε με τον σύζυγό της. Καθώς η σχέση της με την Ασκενάζι ανθούσε, άρχισε να απομακρύνεται από τον Αλονί. Μέχρι τη στιγμή του θανάτου της δεν είχαν καν επικοινωνία και η επαγγελματική τους σχέση είχε τελειώσει.

Ο Ασκενάζι ξοδέψε 200.000 δολάρια για να αγοράσει 24 οικόπεδα στο νεκροταφείο έξω από το Τελ Αβίβ, όπου αναπαύεται η σύζυγός του, και να παραγγείλει ένα τεράστιο μαυσωλείο για τάφο της.

Εν τω μεταξύ, οι γονείς και τα αδέλφια της Χάζα δεν είναι σίγουροι πού να στραφούν. Είναι βέβαιοι ότι η Όφρα ήταν θύμα κάποιου είδους εγκληματικής ενέργειας και ότι τουλάχιστον ένας από τους δύο άνδρες στη ζωή της την χειραγωγούσε. Η μάχη για την περιουσία της θα δοθεί στο δικαστήριο.

*Η Όφρα Χάζα γεννήθηκε στις 19 Νοεμβρίου του 1957 και πέθανε στις 23 Φεβρουαρίου του 2000