«Το στοίχημα στον Πουτσίνι είναι η σπιρτάδα, στον Μπάρτοκ η ευλυγισία»

Από τη μία, στήνεται μια σύγχρονη όπερα-θρίλερ, βαθιά μυστηριακή. Πρωταγωνιστής ένας αριστοκράτης που παντρεύεται νεαρές γυναίκες, για να τις δολοφονήσει μετά, όταν εκείνες αψηφούν την απαγόρευσή του να εξερευνήσουν το κάστρο του. Από την άλλη, ζωντανεύει μια μαύρη κωμωδία, στα όρια του γκροτέσκου. Εδώ, η αφήγηση αναπτύσσεται γύρω από την προσπάθεια ενός άνδρα, μετά τον θάνατο κάποιου πλούσιου, να βοηθήσει τους συγγενείς του εκλιπόντος να βάλουν χέρι στην κληρονομιά για να αποκομίσει και ο ίδιος όφελος. Αυτές οι δύο ιστορίες, όσο και φαινομενικά αντίθετες μεταξύ τους να φαίνονται, έρχονται κοντά χάρη στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Ο οργανισμός παρουσιάζει από τις 9 Μαρτίου σε μια σπονδυλωτή παράσταση δύο σπουδαία οπερατικά μονόπρακτα, τον δραματικό «Πύργο του Κυανοπώγωνα» του Μπέλα Μπάρτοκ σε σκηνοθεσία Θέμελη Γλυνάτση και το κωμικό «Τζάνι Σκίκι» του Τζάκομο Πουτσίνι αναβιώνοντας τη σκηνοθεσία του Τζον Φουλτζέιμς.

Συνδετικός κρίκος των δύο παραγωγών θα είναι ο διακεκριμένος έλληνας αρχιμουσικός Βασίλης Χριστόπουλος, ο οποίος ανέλαβε να διευθύνει την Ορχήστρα της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο συγκεκριμένο φιλόδοξο πρότζεκτ. «Είναι δύο έργα που ενώ έχουν κάνει την πρεμιέρα τους το ίδιο έτος, πριν από έναν αιώνα περίπου, δεν θα μπορούσαν να είναι πιο διαφορετικά μεταξύ τους. Το ένα είναι φοβερά σκοτεινό ψυχολογικό δράμα, ένα θρίλερ σχεδόν θα έλεγε κανείς. Και το δεύτερο είναι μια γκροτέσκα κωμωδία. Οι αρμονίες και η ενορχήστρωση του Μπάρτοκ είναι εντελώς διαφορετικά από τη γλώσσα και τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο Πουτσίνι, αλλά είναι και τα δύο αριστουργήματα. Είναι μινιατούρες που έχουν πολύ σημαντική θέση στην ιστορία της όπερας. Οπότε εμένα μου αρέσει πολύ αυτή η αντίθεση και πιστεύω ότι είναι ευφυής επιλογή του Γιώργου Κουμεντάκη να τα συνδυάσουμε. Νομίζω ότι μέσα από την αντίθεση ο θεατής που θα πάει στην παράσταση θα έχει, όχι σε διάρκεια βέβαια, αλλά σε ένταση, ποικιλία και συγκινήσεις, ένα διπλό βράδυ κατά κάποιον τρόπο», αναφέρει ο μαέστρος μιλώντας στα «Πρόσωπα».

Στον «Πύργο του Κυανοπώγωνα», ο Μπέλα Μπάρτοκ συνέθεσε μία από τις πιο εντυπωσιακές παρτιτούρες του, αξιοποιώντας το ηχόχρωμα των οργάνων μιας εξαιρετικά μεγάλης ορχήστρας. Αντίθετα, στο «Τζάνι Σκίκι», ο Τζάκομο Πουτσίνι ακολουθώντας την παράδοση της Κομέντια ντελ άρτε επιλέγει μια μουσική οικονομία, η οποία δίνει άριες όπως το «Ο mio babbino caro», την οποία συνήθιζε να ερμηνεύει η Μαρία Κάλλας εκτός προγράμματος μετά τα ρεσιτάλ της. Ο Βασίλης Χριστόπουλος καλείται να υπηρετήσει τις δύο αυτές μουσικές φιλοσοφίες, δοκιμάζοντας με την ορχήστρα του διαφορετικές προσεγγίσεις. «Είναι κάπως διαφορετική η αποστολή του μαέστρου στο ένα έργο και στο άλλο. Δηλαδή ο στόχος στον Πουτσίνι, στο «Τζάνι Σκίκι», είναι η ορχήστρα να παίξει όσο γίνεται ελαφρά, με διαφάνεια, με σπιρτάδα, με μπρίο, να πετύχει το κωμικό τάιμινγκ και να συγχρονιστεί καλά η ορχήστρα με τη σκηνή. Ο μαέστρος εκεί χρειάζεται να έχει και κάποιες δεξιότητες συντονισμού και οργανωτικές. Γιατί έχει ένα πολυπληθές καστ στη σκηνή, το οποίο αλληλεπιδρά με πολύ γρήγορους ρυθμούς. Ο ρυθμός λοιπόν της κωμωδίας είναι πολύ έντονος, αλλά πρέπει όλο αυτό να βγει χωρίς τρομερό στρες για τους ερμηνευτές, με μια απλότητα και ελαφράδα» παραδέχεται ο αρχιμουσικός και συνεχίζει:

«Η δουλειά μου στον Μπάρτοκ είναι διαφορετική. Είναι πιο πολύ αυτά τα σκοτεινά ηχοχρώματα να μη βγουν μουντά, να έχουν μέσα τους διάφορες ανταύγειες, να υπάρχει εσωτερική ένταση, να μην εκμηδενίσει όσο γίνεται η ορχήστρα τους τραγουδιστές γιατί είναι πολύ δυνατή η ενορχήστρωση. Είναι πολύ μεγάλες οι δυνάμεις της ορχήστρας και υπάρχουν μόνο δύο άτομα επί σκηνής, ένα ζευγάρι, οπότε πρέπει να τους στηρίξω όσο μπορώ και βέβαια όχι να τους πνίξει τελείως ο ήχος. Και πάλι τίθεται η πρόκληση του ρυθμού στον Μπάρτοκ, αλλά με διαφορετικό τρόπο από τον Πουτσίνι. Δηλαδή, εάν στον Πουτσίνι το ζητούμενο είναι η σβελτάδα, τότε στον Μπάρτοκ θα έλεγα ότι το ζητούμενο είναι η ευλυγισία. Γιατί γράφοντας ο ίδιος σε μια γλώσσα η οποία είναι ιδιαίτερα μη τετράγωνη στον ρυθμό της (η ουγγρική γλώσσα έχει πολύ σαφείς διακυμάνσεις ανάμεσα σε βραχείες και μακρές συλλαβές, κάτι που δυστυχώς στα ελληνικά δεν υπάρχει πια), οι νότες, τα όγδοα, οι συλλαβές δεν είναι ποτέ ισότιμες και το τέμπο και η ταχύτητα δεν είναι ποτέ σταθερές. Ο ίδιος ο συνθέτης δίνει πάρα πολλές οδηγίες και σχεδόν δεν υπάρχουν δύο μέτρα το ένα πίσω από το άλλο που να έχουν ακριβώς την ίδια ταχύτητα. Αρα εκεί παίζουμε πιο πολύ με την ευελιξία η οποία, αν πετύχει, δημιουργεί βέβαια και αυτή την εσωτερική αγωνία και την αναστάτωση που υπάρχει σε αυτό το έργο που όλο και κορυφώνεται. Είναι μια πορεία βέβαια από το σκοτάδι στο υπέρλαμπρο φως και πάλι πίσω στο σκοτάδι».

Στάσεις σε δύο έργα

Αν και τη μουσική αυτή διαδρομή ο Βασίλης Χριστόπουλος την κάνει για το σύνολο των δύο έργων που καλείται να διευθύνει, ωστόσο, υπάρχουν σημεία σε καθένα απ’ αυτά στα οποία ο ίδιος στέκεται γιατί τον γοητεύουν. «Στέκομαι σε πάρα πολλά σημεία. Στον «Πύργο του Κυανοπώγωνα», στο συμβολικό έργο υπάρχουν επτά πόρτες που ανοίγουν. Θεωρώ την ενορχήστρωση του Μπάρτοκ και το εφέ που κάνει στην 6η πόρτα με τα δάκρυα μια από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές στην ιστορία της όπερας, για να μην πούμε της μουσικής. Αυτό που συμβαίνει εκεί σου κόβει την ανάσα. Είναι απερίγραπτο. Λίγοι άνθρωποι, λίγοι συνθέτες στην ιστορία της μουσικής έχουν καταφέρει να βγάλουν τέτοια ηχοχρώματα από την ορχήστρα. Στον δε Πουτσίνι, η μικρή άρια της Λαουρέτας το «O mio babbino caro», που είναι πασίγνωστη, είναι ένα διαμαντάκι. Κρατάει δύο λεπτά και είναι επίσης ένα σημείο που μένει κανείς. Διακόπτεται για λίγο η δράση, αλλά γοητεύεται και συγκινείται κανείς» δηλώνει ο μαέστρος.

«Ο καθένας πιστεύω ότι θα φύγει μαγεμένος από το καλειδοσκόπιο αυτό που αποτελεί η συγκεκριμένη παραγωγή. Από το πόσα χρώματα και σχήματα μπορούν να χωρέσουν σε ένα βράδυ, κάτι που είναι πολύ δύσκολο να το εκφράσει κανείς με μια λέξη, «όπερα», ή μια φράση, «μια βραδιά όπερας με δύο μονόπρακτα, ένα δράμα και μια κωμωδία». Τίποτα δεν σημαίνουν όλα αυτά. Οταν το βιώσει κανείς, συνειδητοποιεί τότε το πόση ποικιλία, πόσες εκφάνσεις, πόσες εκφράσεις, πόσα συναισθήματα, πόσες αντιθέσεις χωράνε ακόμα. Αλλά και το φάσμα του ήχου που προσφέρει αυτή η παραγωγή, από τον ψίθυρο στον εκτυφλωτικό σχεδόν, εκθαμβωτικό ήχο. Είναι μια πολύ ιδιαίτερη παραγωγή» καταλήγει ο Βασίλης Χριστόπουλος.

ΝΕΟΣ ΡΟΛΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ

Μουσικός διευθυντής στην Οπερα Γκρατς

Πέρα από τη συγκεκριμένη συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή, ο Βασίλης Χριστόπουλος τη συγκεκριμένη περίοδο προετοιμάζεται εντατικά για τον νέο ρόλο που ετοιμάζεται να αναλάβει σε διεθνές επίπεδο. Πριν από τα Χριστουγέννα, ανακοινώθηκε ότι αναλαμβάνει τη μουσική διεύθυνση της Οπερας του Γκρατς στην Αυστρία από την επόμενη καλλιτεχνική περίοδο, μια προσωπική του επιτυχία, για την οποία θέλησε να τοποθετηθεί για πρώτη φορά μέσω των «Προσώπων». «Ενώ διευθύνω όπερες εδώ και σχεδόν 25 χρόνια (η πρώτη μου συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή ήταν το 1999), δεν είχα ποτέ αναλάβει τη μουσική διεύθυνση ενός θεάτρου όπερας. Είμαι λοιπόν πολύ χαρούμενος για την ανάληψη των καθηκόντων μου ως μουσικού διευθυντή της Οπερας του Γκρατς και της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Γκρατς, από τον Σεπτέμβριο του 2023 και από την περίοδο ’23-’24 στην Αυστρία. Πρόκειται για μια πολύ καλή ορχήστρα και για ένα πανέμορφο θέατρο που έχει εγκαινιαστεί το 1899» υπογράμμισε ο αρχιμουσικός. Παράλληλα, αποκάλυψε πως «ήδη σχεδόν έχει ολοκληρωθεί ο προγραμματισμός όχι μόνο για την επόμενη καλλιτεχνική περίοδο αλλά και για τη μεθεπόμενη. Γνωρίζω με αρκετή ακρίβεια το τι θα διευθύνω μέχρι και το καλοκαίρι του 2025», αποφεύγοντας, ωστόσο, να δώσει περισσότερες λεπτομέρειες, καθώς αυτές θα δοθούν σε σχετικές ανακοινώσεις από την Οπερα του Γκρατς τον προσεχή Απρίλιο.