Άλμπιν Λέσκυ: Η «αεί επανθούσα καινότης»

Ανάμεσα στις πολλές και ποικίλες μελέτες που έχουν ως θέμα τους την αρχαιότητα, οπωσδήποτε η εργασία του αυστριακού κλασικού φιλολόγου Albin Lesky (+1981) για την τραγική ποίηση της αρχαίας Ελλάδας ξεχωρίζει, όχι μόνο γιατί καταπιάνεται μ’ ένα θέμα δύσκολο όσο και γοητευτικό, αλλά και γιατί η ίδια η ανάπτυξη του θέματος αυτού γίνεται μ’ έναν τρόπο που δικαιολογημένα κατατάσσει το μελετητή στη χορεία εκείνων των συγγραφέων που ο Ανώνυμος τού «Περί ύψους» τούς χαρακτηρίζει υψηλούς και τους φέρνει ως υποδείγματα ύφους και πνευματικού ήθους. Ο Lesky είναι, βέβαια, γνωστός στο μορφωμένο ελληνικό κοινό από την «Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας», που έχει πραγματοποιήσει ως τώρα αρκετές εκδόσεις, και είναι κι αυτό έργο κλασικό στο είδος του. […]

Κι εκείνο που έχει να παρατηρήσει κανείς είναι πως […] ο μελετητής έχει τη δύναμη να δει, πέρ’ από το όριο των αναφορών και των παραπομπών του, πέρ’ από το φάσμα των πολύχρωμων επισωρεύσεων, με καθαρό μάτι τα έργα αυτά της δραματικής τέχνης, που επηρέασαν περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο όχι μόνο τη μεταγενέστερη δραματική ποίηση και τη λογοτεχνία γενικότερα, αλλά και ολόκληρο τον πολιτισμό του πλανήτη μας. Κι αυτό, εντέλει, χρειάζεται στην αντιμετώπιση των έργων αυτών, αλλά και όλων των δημιουργημάτων της ελληνικής αρχαιότητας: η αμεσότητα της ματιάς και η θεώρησή τους με τρόπο που να εξάγεται μέσ’ από (και με) την αμεσότητα αυτή η κρυμμένη ψυχή, αυτό το «αειθαλές πνεύμα» και η «αεί επανθούσα καινότης» (Πλούταρχος, Περικλής, XIII 5). Και μόνο τότε τα έργα αυτά θα γίνει δυνατό να λειτουργήσουν μέσα μας με τη δύναμη του λόγου τους, μόνο τότε θα μπορέσουμε ν’ ανακαλύψουμε την κρυμμένη φύση, που δίνει στην τέχνη την αναγκαιότητά της.

Ο Lesky, με τον επιστημονικό του εξοπλισμό και με την αγάπη του προς τα έργα αυτά, αποκαλύπτει τους θησαυρούς τους και μας τους προσφέρει ατόφιους και απαλλαγμένους από τις λογής μικρόχαρες και συμπλεγματικές αντιμετωπίσεις διαφόρων «σοφών», που με μιαν εκζήτηση προσπαθούν να αλλοιώσουν τον πραγματικό χαρακτήρα ή και να μειώσουν ακόμα την ουσιαστική αξία των έργων. […]

Η τραγική ποίηση, το σατυρικό δράμα, η κωμωδία, ο διθύραμβος αποτέλεσαν τα οργανικά μέσα για τη δημιουργία ενός πολιτισμού που απέβλεπε στον άνθρωπο και τον έθετε στο επίκεντρο του διαφέροντός του. Η τραγωδία, περισσότερο απ’ οτιδήποτε άλλο πολιτιστικό μόρφωμα, ανύψωσε την ανθρώπινη υπόσταση στο επίπεδο μιας θεϊκής μοίρας και την περιέζωσε με την αιωνιότητα μιας μοναδικής έκφρασης. Η ελληνική τραγωδία είναι η θαυμαστή θεολογία του ανθρώπου στο φυσικό, μεταφυσικό και υπερφυσικό πεδίο.

Ο Lesky τη θεολογία αυτή την επισημαίνει με τον τρόπο του χωρίς να την κατονομάζει – η περιοχή του είναι φιλολογική, αλλά η φιλολογία τίθεται εδώ στη διερεύνηση της ουσίας. […] Ο Αισχύλος μέσ’ από τα «ιππόκρημνα ρήματά» του, ο Σοφοκλής μέσ’ από την ισορροπία της εκφραστικής του μορφής, ο Ευριπίδης μέσ’ από την ταραγμένη προσέγγιση της «ειωθυίας» διαλέκτου, ενώθηκαν με τον κόσμο και το σύμπαν και το Θεό, και ο Lesky αυτή την ταύτιση προσπαθεί με την προσέγγισή του κι εκείνος ν’ ανακαλύψει. Γιατί δεν είναι τόσο η θρησκευτική καταγωγή του είδους που φέρνει σ’ αυτή την προσπάθεια –πράγμα που ο ίδιος το αμφισβητεί κάποιες φορές– όσο το ίδιο το περιεχόμενο των έργων, που χωρίς την εξέλιξη του είδους δε θα τα γνωρίζαμε παντάπασι. Το περιεχόμενο αυτό ανάγει τους τραγικούς ήρωες στο βάθρο της θεολογικής ανάλυσης των ανθρώπινων εκδηλώσεων, ώστε ο υψηλός προορισμός των έργων να κατακυρωθεί μέσα στη συνείδηση εκείνων για τους οποίους προοριζόταν αυτή η ανάλυση. Και οι τραγικοί ποιητές, με την απαρέγκλιτη προσήλωσή τους στο περιεχόμενο αυτό, πρότειναν στον άνθρωπο μια στάση απέναντι στον εαυτό του και το Θεό. Και η πρόταση αυτή, μέσα στην απαρασάλευτη αρμονία του εκπεφρασμένου τους κόσμου, παίρνει τις διαστάσεις μιας ενσωμάτωσης: ο άνθρωπος ντύνεται το Θεό και τον υποκαθιστά εκεί που ο ίδιος αδυνατεί να προχωρήσει. Ο Θεός έτσι γίνεται το ακριβό δημιούργημα του ανθρώπου και ο ποιητής είναι το όργανο που εκφράζει αυτή τη γενετική σχέση. Και τότε, μέσ’ από τη φωνή της τραγικότητας, διαπιστώνεται η μία και μοναδική αιτία που συνέχει και υποβαστάζει το εφήμερο σχήμα της αιωνιότητάς μας.

*Αποσπάσματα από μελέτη του Κώστα Χωρεάνθη για το δίτομο συγγραφικό έργο του διακεκριμένου αυστριακού μελετητή της ελληνικής αρχαιότητας Άλμπιν Λέσκυ (Albin Lesky) «Η τραγική ποίηση των αρχαίων Ελλήνων» (μτφρ Νίκος Χ. Χουρμουζιάδης, έκδοση ΜΙΕΤ). Το πολύ ενδιαφέρον κείμενο του Χωρεάνθη, που έφερε τον τίτλο «Η κρυμμένη ψυχή του κλασικού», είχε δημοσιευτεί το 1992 στο περιοδικό Διαβάζω (αρ. τεύχους 300, 9 Δεκεμβρίου 1992).

Ο διαπρεπής ελληνιστής και κλασικός φιλόλογος Άλμπιν Λέσκυ γεννήθηκε στο Γκρατς στις 7 Ιουλίου 1896 και απεβίωσε στο Ίνσμπρουκ στις 28 Φεβρουαρίου 1981.

Ενθουσιώδης υπέρμαχος του ανθρωπιστικού ιδεώδους, ο Λέσκυ διετέλεσε καθηγητής των πανεπιστημίων του Ίνσμπρουκ και της Βιέννης (και πρύτανης του δευτέρου το 1963/64), ενώ υπήρξε εξέχον μέλος της Αυστριακής Ακαδημίας.

Μεταξύ των πολλών διακρίσεων που έλαβε κατά τη διάρκεια του βίου του, ο Λέσκυ αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ (1967) και του ΑΠΘ (1972).

Ο μικρασιατικής καταγωγής εκπαιδευτικός, λογοτέχνης, μελετητής και μεταφραστής Κώστας Χωρεάνθης γεννήθηκε στην Καλαμωτή Χίου το 1936 και απεβίωσε στο Νέο Φάληρο το 1996.