Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Η Γραμμική Β

Πολύν καιρό πριν επινοηθεί το ελληνικό αλφάβητο, το οποίο βασίζεται ως γνωστόν στη λεγόμενη φοινικική γραφή (η γενική αυτή ονομασία περιλαμβάνει βορειοσημιτικές γραφές του τέλους της 2ης και των αρχών της 1ης χιλιετίας π.Χ.), το σύστημα γραφής της ελληνικής γλώσσας ήταν συλλαβικό – στη συλλαβική γραφή κάθε σύμβολο ή γράφημα αντιπροσωπεύει μια προφερόμενη συλλαβή. Το εν λόγω σύστημα προήλθε από μια παλαιότερη γραφή, τη Γραμμική Α, η οποία είχε χρησιμοποιηθεί στη μινωική Κρήτη για την απόδοση κάποιας άλλης γλώσσας. Η νεότερη προαλφαβητική γραφή στην οποία αναφερόμαστε ονομάστηκε από τον άγγλο αρχαιολόγο Άρθουρ Τζον Έβανς –αυτός την ανακάλυψε στην Κνωσό το 1900– Γραμμική Β. Η γραφή αυτή (τα παλαιότερα δείγματά της χρονολογούνται με ασφάλεια στο 15ο αιώνα π.Χ.) χρησιμοποιήθηκε στα μυκηναϊκά ανάκτορα της ηπειρωτικής Ελλάδας (Πύλος, Μυκήνες, Τίρυνθα, Θήβα), αλλά και στην Κρήτη. Η αποκρυπτογράφησή της από το νεαρό άγγλο αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις (1922-1956), το 1952, κατέδειξε ότι αποδίδει μια αρχαϊκή μορφή της ελληνικής γλώσσας. Με άλλα λόγια, τα κείμενα σε Γραμμική Β συνιστούν τα πρώτα γνωστά ελληνικά κείμενα.

Ωστόσο, οι γνώσεις μας για τη Γραμμική Β παραμένουν σε μεγάλο βαθμό ατελείς. Τα συλλαβογράμματά της, περίπου ενενήντα, συμπληρώνονται από ένα απλό αριθμητικό σύστημα και περί τα εκατό σύμβολα αγαθών –συχνά είναι εικονιστικά κι ως εκ τούτου με προφανή σημασία–, τα οποία χρησιμοποιούνται μαζί με αριθμητικά για να δηλωθεί τι είναι αυτό που μετράται. Τα συνηθέστερα συλλαβικά σύμβολα έχουν ταυτιστεί μετά βεβαιότητας, αλλά κάποια άλλα, που χρησιμοποιούνται σπάνια, εξακολουθούν να είναι αμφίβολα από απόψεως τόσο σημασιολογικού περιεχομένου όσο και φωνητικής αξίας. Σε κάθε περίπτωση, τα σύμβολα της Γραμμικής Β, όπως έχει επικρατήσει διεθνώς, μεταγράφονται με λατινικούς χαρακτήρες και χωρίζονται μεταξύ τους με παύλες, ενώ οι αποκατεστημένοι φωνητικοί τύποι τίθενται ανάμεσα σε δύο πλάγιες καθέτους.

Τούτων δοθέντων, η Γραμμική Β περιλαμβάνει χωριστά σύμβολα για τα πέντε απλά φωνήεντα (a, e, i, o και u οι αντίστοιχοι λατινικοί χαρακτήρες), χωρίς όμως να παρέχει και κάποια ένδειξη για την ποσότητά τους, δηλαδή για τη διάρκεια της προφοράς ή εκφωνήσεώς τους. Διαθέτει, επίσης, ιδιαίτερα σύμβολα για το συνδυασμό κάθε συμφώνου αλλά και συγκεκριμένων φθόγγων με τα προαναφερθέντα φωνήεντα (με όλα ή με ορισμένα εξ αυτών). Αξιοσημείωτη είναι και η ύπαρξη μιας ομάδας συμβόλων που εμφανίζονται σε εναλλακτικούς τρόπους γραφής της ίδιας λέξης.

Όσον αφορά τώρα τους βασικούς κανόνες που εφαρμόζονται κατά τη χρήση του συλλαβαρίου της Γραμμικής Β γραφής, σημειώνουμε ενδεικτικά ότι τα συμπλέγματα συμφώνων γράφονται με δύο σύμβολα (καθένα μαζί με το φωνήεν της επόμενης συλλαβής), τα τελικά σύμφωνα και το αρκτικό s μπροστά από άλλο σύμφωνο συνήθως παραλείπονται, ενώ τα σύμβολα που αντιστοιχούν στα n, m, r ή l και s κατά κανόνα παραλείπονται όταν βρίσκονται στο τέλος συλλαβής, δηλαδή πριν από άλλο σύμφωνο.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, κείμενο σε Γραμμική Β γραφή από την Κνωσό (περίπου 1375-1350 π.Χ., πηγή: sirarthurevans.ashmus.ox.ac.uk/collection).