Έμφυλα δικαιώματα: Ποια είναι η κατάσταση στην Ελλάδα δυο χρόνια μετά το #MeToo;

Έχουν περάσει κιόλας περίπου δυο χρόνια από όταν η Σοφία Μπεκατώρου κατήγγειλε δημόσια τον βιασμό της, πυροδοτώντας το ελληνικό #MeToo. Έκτοτε, οι καταγγελίες πήραν μορφή χιονοστιβάδας, η συζήτηση περί έμφυλης βίας ήρθε στο προσκήνιο εντονότερα από ποτέ – και κυρίως με εντελώς διαφορετικούς όρους – και, έστω για ένα μικρό χρονικό διάστημα, δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι ο δρόμος που έχουμε να διανύσουμε για την ουσιαστική προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών δεν ήταν τόσο μακρύς όσο πιστεύαμε μέχρι τότε.

Ο καιρός πέρασε, αρκετές από τις δίκες των μεγάλων υποθέσεων που μας απασχόλησαν εκείνους τους μήνες κρίθηκαν σε πρώτο βαθμό, η Ελλάδα παρέμεινε στον πάτο της κατάταξης των ευρωπαϊκών χωρών στον Δείκτη Ισότητας των Φύλων… και μια μέρα είδαμε οπαδούς του ακραίου μισογύνη Άντριου Τέιτ, προφυλακισμένου στη Ρουμανία με κατηγορίες εμπορίας ανθρώπων, να διαδηλώνουν στην Ερμού για την απελευθέρωσή του.

.

.

Τι συμπεράσματα μπορούμε να αντλήσουμε από αυτές τις αντιφατικές εικόνες για την πορεία της Ελλάδας προς την έμφυλη ισότητα; Για να ξεκαθαρίσουμε λίγο το τοπίο, απευθυνθήκαμε στην κ. Μαρία Αποστολάκη, συντονίστρια Νομικών Υπηρεσιών του Κέντρου Διοτίμα, η οποία δέχτηκε να λύσει τις απορίες μας.

Τα προηγούμενα δυο χρόνια, η έλευση του #MeToo στην Ελλάδα μας έκανε για λίγο να ελπίζουμε ότι βρισκόμασταν μπροστά στην αυγή μιας νέας εποχής για τα έμφυλα δικαιώματα. Τώρα, έπειτα και από τα όσα είδαμε να εκτυλίσσονται στα δικαστήρια, μπορούμε να συνεχίσουμε να αισιοδοξούμε; Είμαστε πράγματι πιο κοντά στην καταπολέμηση της έμφυλης βίας από ό,τι πριν τον Ιανουάριο του 2021;

Δύο περίπου χρόνια μετά και έπειτα από αρκετές υποθέσεις έμφυλης βίας που όχι μόνο πήραν δημοσιότητα αλλά έφθασαν και στις δικαστικές αίθουσες, αναστοχαζόμενες την εκδοχή του ελληνικού #metoo θα λέγαμε πως δυστυχώς, ενώ έχουν γίνει κάποια θετικά βήματα, τελικά έχουμε ακόμη πολύ δρόμο μπροστά μας. Εφόσον μιλάμε για την κατάσταση στη δικαιοσύνη, νομίζω πως, η αρχική αισιοδοξία και η ελπίδα ότι τα θύματα είναι πιο κοντά σε μια πραγματική δικαίωση, έχουν δώσει τη θέση τους σε μια αμηχανία και έναν συνεχόμενο προβληματισμό. Γιατί πολλοί δράστες έμφυλης βίας εξακολουθούν να μένουν στο απυρόβλητο; Διότι κάποιοι δικαστές δεν πιστεύουν τα θύματα! Και αυτό είναι πολύ αποκαρδιωτικό, το να συνειδητοποιείς πως είναι πάρα πολύ δύσκολο να αποδομήσεις τις πατριαρχικές αντιλήψεις από τις οποίες διέπεται (και) η δικαιοσύνη. Μέσα σε αυτό το συγκείμενο δεν έχει για εμάς κανένα νόημα να νομοθετούνται αυστηρές ποινές οι οποίες δεν πρόκειται τελικά ποτέ να επιβληθούν.

Σε πρακτικό επίπεδο, έχετε διαπιστώσει αλλαγές στην στάση των θυμάτων έμφυλης βίας στα χρόνια που έχουν μεσολαβήσει; Για παράδειγμα, αναζητούν πιο συχνά ή πιο γρήγορα βοήθεια; Έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιλαμβάνονται την ενδοοικογενειακή βία;

Θα λέγαμε πως μια μικρή αλλαγή στη στάση και στο βλέμμα των επιζωσών απέναντι σε αυτό που βιώνουν, καθώς και την επιθυμία τους να διεκδικήσουν μια ζωή χωρίς βία, να ξεφύγουν από τον κακοποιητή, ναι, είναι κάτι που αποτιμούμε ως θετικό από το ελληνικό #metoo. Και στο κομμάτι της ενδοοικογενειακής βίας αναζητούν μάλλον λίγο πιο έγκαιρα βοήθεια, αλλά και σε όλο φάσμα της έμφυλης βίας οι γυναίκες που την αντιμετωπίζουν δείχνουν περισσότερο έτοιμες να μοιραστούν αυτό που τους συμβαίνει. Άλλωστε και τα αυτιά είναι περισσότερο ανοιχτά. Ωστόσο, επανέρχομαι στην παραπάνω διαπίστωση, φοβάμαι δηλαδή πως αν οι δικαστικές αρχές εξακολουθούν να είναι επιφυλακτικές και μεροληπτικές με τα θύματα, αργά ή γρήγορα ακόμη και οι αποφασισμένες να παλέψουν για τη δικαίωσή τους, θα σταματήσουν να προσφεύγουν στη δικαιοσύνη.

Τι είδους πρόνοια υπάρχει από πλευράς κράτους για την προστασία και την υποστήριξη των επιζωσών έμφυλης βίας; Γίνονται βήματα βελτίωσης;

Σε κρατικό επίπεδο, όπως γνωρίζετε, αρμόδιος κυβερνητικός φορέας για τον σχεδιασμό, την υλοποίηση και την παρακολούθηση της εφαρμογής των πολιτικών για την έμφυλη ισότητα είναι η Γενική Γραμματεία Δημογραφικής και Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (Γ.Γ.Δ.Ο.Π.Ι.Φ.). Η έμφυλη βία είναι αποτέλεσμα των δομικών ανισοτήτων μεταξύ ανδρών και γυναικών και συνακόλουθα η Γραμματεία είναι ο πρώτος δημόσιος φορέας που δημιούργησε και λειτουργεί συμβουλευτικά κέντρα γυναικών -θυμάτων βίας, τα οποία, μαζί με τις υπόλοιπες δομές του πανελλαδικού δικτύου (όπου συμπεριλαμβάνονται επίσης τα συμβουλευτικά κέντρα και οι ξενώνες των Δήμων) παρέχουν δωρεάν υπηρεσίες πληροφόρησης, συμβουλευτικής και φιλοξενίας. Θα ακουστώ, αυστηρή, λέγοντας πως η μετονομασία και μόνο της Γενικής Γραμματείας σε «Οικογενειακής» και «Δημογραφικής» Πολιτικής πρωτίστως, αφήνοντας τον πυλώνα της ισότητας τελευταίο, δίνει, κατά τη γνώμη μου το στίγμα πως οι πολιτικές αντιμετώπισης της έμφυλης βίας υποχωρούνε έναντι άλλων. Από μόνο του αυτό λέει πολλά.

Στον δημόσιο λόγο (και κυρίως στο διαδίκτυο) βλέπουμε από τη μία πλευρά ότι οι φεμινιστικές αναγνώσεις της πραγματικότητας είναι όλο και πιο διαδεδομένες, από την άλλη, όμως, ενισχύονται, έστω και φαινομενικά, και οι βιτριολικές σεξιστικές φωνές, όπως αυτές των οπαδών του Άντριου Τέιτ, τόσο στο εξωτερικό όσο και στη χώρα μας. Πρόκειται για «επιθανάτιους ρόγχους» των παλιών αντιλήψεων ή για την ανάδυση ενός αντιδραστικού κινήματος που θα μπορούσε όχι απλώς να ανακόψει την όποια πρόοδο, αλλά να φέρει και εδώ εξελίξεις όπως η απαγόρευση της άμβλωσης, όπως συνέβη στην Πολωνία ή τις ΗΠΑ;

Ο σεξισμός και ο μισογυνισμός σε αρκετές περιπτώσεις ακόμη καλά κρατεί στη δημόσια σφαίρα. Ιδίως στο διαδίκτυο, κάποιες ιστοσελίδες και πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης φιλοξενούν σεξιστικά σχόλια και καλλιεργούν και αναπαράγουν τον σεξισμό και μια σειρά από έμφυλες προκαταλήψεις. Δεν νομίζω, ωστόσο, πως αναδύεται ένα νέο αντιδραστικό κίνημα αλλά μια υπάρχουσα ρητορική βρίσκει τον «χώρο» να γίνει πιο ορατή και επιχειρεί την «κανονικοποίηση» της ανοχής ή της κοινωνικής αποδοχής της έμφυλης βίας. Επίσης, ο ίδιος συντηρητικός και alt-right χώρος επιτίθεται πιο ανοιχτά εναντίον του φεμινιστικού κινήματος μέσα από διαδικασίες που αφορούν τη θέσπιση νομοθεσίας, όπως για παράδειγμα με τις πρόσφατες αλλαγές στο οικογενειακό δίκαιο ως προς την υποχρεωτική συνεπιμέλεια, κλπ. Θέλω να ελπίζω πως η κοινωνία μας, πάντως, διατηρεί ακόμη τα αντανακλαστικά της ζωντανά και δεν θα επιτρέψει την όποια προσπάθεια οπισθοδρόμησης τουλάχιστον σε θέματα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας.

Πόση σημασία έχει η κύρωση της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης από την ΕΕ έστω και με έξι χρόνια καθυστέρηση;

Η έγκριση της προσχώρησης της Ε.Ε. στη Σύμβαση της Κων/πολης έχει ιστορική σημασία. Όπως ξέρετε, η Σύμβαση είναι το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο, σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, που ρυθμίζει ένα ολιστικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Εισάγει τέσσερις πυλώνες: Πρόληψη – Προστασία Θυμάτων – Δίωξη Δραστών – Χάραξη Πολιτικών για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Έξι χρόνια μετά την υπογραφή της και ενώ ακόμη υπάρχουν κράτη μέλη της Ε.Ε. που δεν την έχουν επικυρώσει (ή προσπαθούν να την ανακαλέσουν, όπως η Πολωνία ή έχουν ήδη αποχωρήσει, όπως η Τουρκία) το να προσχωρεί σε αυτήν η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως ξεχωριστή οντότητα, σηματοδοτεί τη δέσμευσή της να ακολουθήσει ενδελεχή και δεσμευτικά κριτήρια για την πρόληψη της έμφυλης βίας, την προστασία των θυμάτων και την τιμωρία των θυτών.

Το Κέντρο Διοτίμα προσφέρει εξειδικευμένες νομικές υπηρεσίες και ψυχοκοινωνική στήριξη μεταξύ άλλων και για τα θύματα έμφυλης βίας που προέρχονται από τον σημαντικό προσφυγικό πληθυσμό που ζει στην Ελλάδα. Πόσο διαδεδομένο είναι το πρόβλημα ανάμεσα στις προσφύγισσες, σε τι διαφέρει η εμπειρία και οι ανάγκες τους από εκείνες μιας ντόπιας και πόσο φροντίζει το ελληνικό κράτος για την προστασία τους;

Η έμφυλη βία είναι αρκετά συχνό φαινόμενο και στον προσφυγικό πληθυσμό που διαμένει στη χώρα. Είτε έχει να κάνει με γυναίκες και κορίτσια που δέχονταν βία και στη χώρα καταγωγής τους, από τον οικογενειακό περίγυρο, με τον οποίο βρίσκονται τώρα μαζί στην Ελλάδα, είτε πρόκειται για γυναίκες οι οποίες ακριβώς λόγω της επισφαλούς θέσης στην οποία βρίσκονται, επειδή είναι προσφύγισσες, γίνονται αποδέκτριες έμφυλης, σεξουαλικής, κυρίως βίας και εκμετάλλευσης, τόσο στο ταξίδι όσο και στην Ελλάδα. Αυτές οι γυναίκες εμφανίζουν έτσι χαρακτηριστικά πολλαπλής και αυξημένης ευαλωτότητας. Η αντιμετώπιση του φαινομένου είναι ακόμη πιο δύσκολη καθώς αυτός ο πληθυσμός πολλές φορές ζει σε επισφαλείς συνθήκες και, παρά τις νομικές προβλέψεις, στην πράξη δεν έχει ίση πρόσβαση σε υπηρεσίες όπως μια ντόπια (φανταστείτε το πιο απλό ζήτημα της έλλειψης κατανόησης της γλώσσας). Επίσης οι γυναίκες αυτές, όπως και οι μετανάστριες, αντιμετωπίζουν περισσότερη μεροληψία από τις Αρχές κατά τη διαχείριση των περιστατικών με αποτέλεσμα να είναι ακόμη πιο περιορισμένες οι καταγγελίες υποθέσεων που σχετίζονται με την έμφυλη βία. Γενικότερα η κοινωνικο-οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα δεν ευνοεί την ομαλή ένταξη του προσφυγικού πληθυσμού, κάτι που οδηγεί σε μεγαλύτερες πιθανότητες εμπλοκής των γυναικών σε περιστατικά έμφυλης βίας και στη διαιώνιση του φαινομένου.

Αν χρειάζεστε υποστήριξη και ζείτε στην περιφέρεια Αττικής ή Κεντρικής Μακεδονίας, μπορείτε να έρθετε σε επαφή με το Κέντρο Διοτίμα μέσα από τους παρακάτω διαύλους επικοινωνίας:

• Για την Αττική: καθημερινά Δευτέρα-Παρασκευή, 10:00-18:00, στο 210 3244380 ή μέσω email στο helpdesk.diotima@gmail.com.
• Για την Κεντρική Μακεδονία: καθημερινά Δευτέρα-Παρασκευή, 10:00-14:00, στο 2310 534445 ή μέσω email στο urban.thessaloniki.diotima@gmail.com