Πέρα από το αδιανόητο

«Κάθε μέρα ζούμε με τον νόμο των πιθανοτήτων…». Είναι μια αντίδραση που μπορείς να ακούσεις από πολλούς από τα μεσάνυχτα της περασμένης Τρίτης – και ίσως εξηγεί γιατί η νέα τραγωδία στα Τέμπη προκαλεί και μια εθνική κατάθλιψη. Δεν είναι ένα ναυάγιο, ένα αεροπορικό δυστύχημα, ένα τροχαίο έξω από τα συνηθισμένα ή μια φυσική καταστροφή που προκαλούν τον ανείπωτο πόνο. Ο σεισμός και η πυρκαγιά μπορεί να αφήσουν πίσω τους περισσότερα θύματα και να καταστρέψουν υποδομές σε μεγάλη κλίμακα, αλλά – διάολε – όταν μπαίνει κανείς σε ένα τρένο αισθάνεται ότι θα φτάσει στον προορισμό του ασφαλής. Μέχρι την ώρα που έφτασε η αμαξοστοιχία 62 του Intercity στα Τέμπη, για το μόνο που ανησυχούσε κανείς ήταν η καθυστέρηση. Η «κακιά ώρα» δεν υπήρχε στο μυαλό ούτε των επιβατών ούτε των οικογενειών τους και των φίλων τους που τους είχαν νωρίτερα αποχαιρετήσει ή τους περίμεναν στο τέλος της διαδρομής. Δεν είναι ότι είχαν πάρει κατά γράμμα τα διαφημιστικά μηνύματα της εταιρείας για το «ασφαλέστερο μέσο», αλλά επειδή ήταν διαμορφωμένη από την ίδια τη ζωή η πεποίθηση ότι στον σιδηρόδρομο δεν ζεις επικινδύνως…

Δεκαετίες τώρα, μια μετωπική συρμών που κινούνται στην ίδια γραμμή είναι ένα ενδεχόμενο που είχε θεωρητικώς αποκλειστεί. Τα ατυχήματα με τρένα δεν έχουν εκλείψει, αλλά στην πραγματικότητα έχουν περιοριστεί στον εκτροχιασμό συρμών λόγω υπερβολικής ταχύτητας ή στις παρασύρσεις οχημάτων που επιχείρησαν να περάσουν αφύλακτες διασταυρώσεις της σιδηροδρομικής γραμμής με το οδικό δίκτυο. Παραμονεύουν ακόμη και κάποιες πυρκαγιές από βραχυκύκλωμα στη μηχανή ή σε ένα βαγόνι. Είναι σαφές ότι μπροστά σε μια μετωπική σύγκρουση τρένων που τρέχουν ιλιγγιωδώς δεν είναι τα ίδια ατυχήματα. Η μετωπική στις σιδηροτροχιές ήταν ένα ενδεχόμενο που φαινόταν ότι είχε εκλείψει και στην Ελλάδα. Τα μεσάνυχτα της περασμένης Τρίτης διαψευστήκαμε με οδυνηρό τρόπο.

Είναι εξίσου προφανές ότι το ανθρώπινο λάθος βρίσκεται σχεδόν πίσω από κάθε ατύχημα στο σιδηροδρομικό δίκτυο – εκτός ίσως από μια κατολίσθηση που δεν αφήνει περιθώριο αντίδρασης. Αλλά αυτά τα ανθρώπινα λάθη, τουλάχιστον στις σύγχρονες χώρες που επενδύουν στις σιδηροδρομικές μεταφορές, προσπαθούν να τα εξαλείψουν μέσω της τεχνολογίας και των υποδομών αυξημένης ασφάλειας. Στα ηλεκτροκίνητα τρένα υψηλής ταχύτητας δεν υπάρχουν διασταυρώσεις με το οδικό δίκτυο. Σε όλα αυτά τα σημεία έχουν κατασκευαστεί ανισόπεδοι κόμβοι – το τρένο δεν θα συναντηθεί πουθενά με κάποιο φορτηγό. Μια βλάβη που θα προκαλέσει επικίνδυνες αναθυμιάσεις ή πυρκαγιά σε ένα βαγόνι θα ακινητοποιήσει άμεσα τον συρμό και θα ενεργοποιήσει τα πρωτόκολλα της εκκένωσής του. Κι αν ο μηχανοδηγός ξεχαστεί ή αποφασίσει για τους δικούς του λόγους να οδηγήσει σε μια στροφή με μεγαλύτερη ταχύτητα από το προβλεπόμενο τον συρμό, ο εγκέφαλος του τρένου προειδοποιεί – και σε αμαξοστοιχίες τελευταίας τεχνολογίας αναλαμβάνει και να τη μειώσει. Η διαδρομή και οι ταχύτητες είναι καταγεγραμμένες στο σύστημα. Σε όλες τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, η μετωπική σύγκρουση δύο συρμών θεωρείται αδιανόητη. Ενδεχομένως το ίδιο θεωρούσαμε μέχρι προχθές και στα μέρη μας. Οταν έμπαινε κανείς στο τρένο, δεν σκεφτόταν ότι ξεκινούσε το τελευταίο ταξίδι του.

Οι εξηγήσεις για το πώς το λάθος ενός και μόνον ανθρώπου αρκούσε για να χαθούν δεκάδες ψυχές, σε μια νέα εθνική τραγωδία, έχουν αρχίσει να καταγράφονται. Τα κενά, οι παραλείψεις και οι ανύπαρκτες δικλίδες ασφαλείας θα μπουν στον φάκελο της «υπερκομματικής επιτροπής», όπως και στον φάκελο της δικαστικής διερεύνησης. Δεν θα απαλύνουν κανένα πόνο, ακόμη κι αν διορθώσουν καταστάσεις για το μέλλον. Αλλά και πάλι, η μετωπική σύγκρουση δύο συρμών στον κεντρικό σιδηροδρομικό άξονα της χώρας, λίγα λεπτά πριν μπει ο Μάρτιος του 2023, θα δείχνει αδιανόητη…