Τζόρτζια Ο’ Κιφ: Η ζωγράφος των χαρακτηριστικών άνθεων μισούσε τα λουλούδια

H Τζόρτζια Ο’ Κιφ, η οποία γεννήθηκε το 1887 και πέθανε το 1986, κυριάρχησε ως μια από τις σημαντικές προσωπικότητες της αμερικανικής τέχνης διατηρώντας την ανεξαρτησία της πέρα από τις μεταβαλλόμενες καλλιτεχνικές τάσεις.

Ζωγράφιζε παραγωγικά, και σχεδόν αποκλειστικά, τα λουλούδια, τα οστά ζώων και τα τοπία γύρω από τα στούντιό της, στη λίμνη Τζορτζ, της Νέας Υόρκης και στο Νέο Μεξικό, και τα θέματα αυτά έγιναν οι χαρακτηριστικές εικόνες της. Παρέμεινε πιστή στο δικό της μοναδικό καλλιτεχνικό όραμα και δημιούργησε ένα ιδιαίτερα ατομικό στυλ ζωγραφικής, το οποίο συνδύαζε την τυπική γλώσσα της σύγχρονης ευρωπαϊκής αφαίρεσης και τα θέματα του παραδοσιακού αμερικανικού πικτοριαλισμού.

«Κολλημένη» με ένα θέμα σε παραλλαγές

Το όραμά της, το οποίο εξελίσσεται κατά τα πρώτα είκοσι χρόνια της καριέρας της, συνέχισε να επηρεάζει το μετέπειτα έργο της και βασιζόταν στην εύρεση των ουσιαστικών πλην αφηρημένων μορφών στα θέματα που ζωγράφιζε. Με εξαιρετικά οξεία παρατηρητικότητα και μεγάλη λεπτότητα στο πινέλο, κατέγραφε λεπτές αποχρώσεις του χρώματος, του σχήματος και του φωτός.

Θέματα όπως τα τοπία, τα λουλούδια και τα οστά εξερευνήθηκαν σε σειρές, ή ακριβέστερα, σε σειρές σειρών. Γενικά, δοκίμαζε τις εικαστικές δυνατότητες κάθε θέματος σε μια ακολουθία τριών ή τεσσάρων εικόνων που παρήγαγε διαδοχικά κατά τη διάρκεια ενός μόνο έτους. Αλλά μερικές φορές μια σειρά εκτεινόταν για αρκετά χρόνια, ή ακόμη και δεκαετίες, και κατέληγε σε δώδεκα παραλλαγές.

Τα «ερωτικά» λουλούδια

Στα μέσα της δεκαετίας του 1920, μετά από μια αρχική περίοδο πειραματισμού με διάφορα μέσα, τεχνικές και εικόνες, η Ο’ Κιφ είχε ήδη αναπτύξει το προσωπικό στυλ ζωγραφικής που θα χαρακτήριζε το ώριμο έργο της.

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1930 πρόσθεσε ένα καθιερωμένο ρεπερτόριο χρωμάτων, μορφών και θεμάτων που αντανακλούσε την επιρροή των επισκέψεών της στο Νέο Μεξικό.

Ως επί το πλείστον, το έργο της στις δεκαετίες του 1950, του 1960 και του 1970 βασίστηκε σε αυτές τις εικόνες που υπήρχαν ήδη στην τέχνη της από τα μέσα της δεκαετίας του 1940.

Οι πίνακες λουλουδιών της Ο’ Κιφ έχουν συχνά χαρακτηριστεί ερωτικοί, πράγμα που δεν είναι ακριβώς λάθος, αλλά η έμφαση είναι άστοχη. Θα ήταν εκπληκτικό αν μια καλλιτέχνης με το πάθος της για το υπερβατικό δεν χρησιμοποιούσε ερωτικά φορτισμένες εικόνες.

Η αναγωγή των λουλουδιών της σε σύμβολα της γυναικείας σεξουαλικότητας είναι ωστόσο ένα «ευτελιστικό λάθος» όπως λένε πολλοί αναλυτές της τέχνης, διότι οι σεξουαλικές ιδιαιτερότητες έχουν λιγότερη σημασία στην τέχνη από την επιδίωξη μιας ζωντανής και καθολικής αίσθησης μιας χαρούμενης απελευθέρωσης, σε έναν άλλο κόσμο πέρα από τις συνήθεις διακρίσεις.

Η απαραίτητη υπέρβαση

Το ενδιαφέρον της Ο’ Κιφ για την κλίμακα της υπέρβασης την άφησε να παραβιάσει ορισμένα όρια. Όχι μόνο έκανε το μεγάλο μικρό και το μικρό μεγάλο, αλλά έπαιρνε σοβαρά ρίσκα με το χρώμα, ανατρέποντας μερικές φορές τις συμβάσεις της οπτικής αρμονίας προκειμένου να τρομάξει το μάτι σε νέα είδη θέασης. Της άρεσε να τονίζει οπτικά όρια που έχουν μεταφυσικές προεκτάσεις: μεταξύ νύχτας και ημέρας, γης και ουρανού, ζωής και θανάτου.

Δεν φοβόταν τη μεγάλη, συμβολική αντήχηση- τα οστά της μοιάζουν συχνά παράξενα ζωντανά μαζί με τα λουλούδια της ερήμου.

Δείτε το βίντεο

Η επανάληψη των θεμάτων

Μέσα από τις επαναλαμβανόμενες επανεπεξεργασίες γνωστών θεμάτων, δημιούργησε ένα τεράστιο σύνολο έργων που είναι έντονα εστιασμένα και ασυνήθιστα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Περίπου 1.000 πίνακες ζωγραφικής, ισάριθμα σχέδια και ακουαρέλες σε χαρτί, και λίγα μόνο γλυπτά, έχουν καταγραφεί σε έναν κατάλογο του έργου της καλλιτέχνιδας που δημοσιεύθηκε το 1999, ενώ άλλα έργα δεν έχουν καταγραφεί επειδή καταστράφηκαν από την καλλιτέχνιδα.

Τα θέματα που ζωγράφιζε η O’ Κιφ ήταν παρμένα από τη ζωή και αφορούσαν είτε γενικά είτε ειδικά τα μέρη στα οποία είχε βρεθεί. Μέσα από την τέχνη της εξερευνούσε τις μικρολεπτομέρειες της φυσικής εμφάνισης ενός σκηνικού ή ενός αντικειμένου και έτσι το γνώριζε ακόμη καλύτερα. Συχνά οι πίνακές της μεταφέρουν μια άκρως υποκειμενική εντύπωση μιας εικόνας, παρόλο που απεικονίζεται με ευθύ και ρεαλιστικό τρόπο.

«Διαπιστώνω ότι έχω ζωγραφίσει τη ζωή μου – πράγματα που συμβαίνουν στη ζωή μου – χωρίς να το γνωρίζω» θα πει η ίδια.

Το γυμνό μοντέλο

Πηγή έμπνευσής για την καλλιτέχνιδα απότελεσε το Πάλο Ντούρο Κάνυον, ένας λαβύρινθος αμμόλιθου που διατρέχει την πεδιάδα του Τέξας, πέρασε ώρες φτιάχνοντας σχέδια κι έστειλε μερικά σ’ ένα φίλο στη Νέα Υόρκη, ο οποίος τα έδειξε εντυπωσιασμένος στον Άλφρεντ Στίγκλιτζ, ιδιοκτήτη της Γκαλερί 291.

Ο Στίγκλιτζ δεν ήταν μόνο ένας έμπορος, αλλά μοντερνιστής φωτογράφος κι ακούραστος συμπαραστάτης της πρωτοπορίας. Ενθουσιάστηκε με τα σχέδια κι άρχισε να αλληλογραφεί με την Ο’ Κιφ, η οποία του έστειλε κι άλλα έργα, αν και δεν ήθελε να τα εκθέσει. Εκείνος βέβαια τα εξέθεσε, η Ο’ Κιφ δυσαρεστήθηκε, αλλά ο Στίγκλιτζ αρνήθηκε να τα αποσύρει.

Το 1918, κόλλησε την ισπανική γρίπη και έπειτα από παρότρυνση του Στίγκλιτζ πάει στη Νέα Υόρκη μέχρι να αναρρώσει και τον Ιούνιο έφτασε στο Μανχάταν. Τον Απρίλιο της ίδιας χρονιάς, οργανώνεται η πρώτη της ατομική έκθεση στην γκαλερί 291.

Σύντομα, η Ο’ Κιφ κατάλαβε ότι το ενδιαφέρον του Στίγκλιτζ δεν περιοριζόταν μόνο στην υγεία της. Ήθελε και να την ζωγραφίζει, γυμνή. Για ώρες ατελείωτες στο σπίτι του, η Τζόρτζια Ο’ Κιφ καθόταν, ξάπλωνε και του έδινε όλες τις δυνατές πόζες που μπορούσε –αυτό που αργότερα η ίδια περιγράφει ως «ένα είδος θερμότητας».

Στη συνέχεια εκείνος κατέγραφε όλες τις δυνατές καμπύλες που μπορούσε να πάρει το σώμα της. Η χημεία που είχαν μεταξύ τους οδήγησε σε μια ερωτική σχέση, η όποια άρχισε να δυσκολεύει λόγω της συζύγου του Στρίγκλιτζ, μέχρι εκείνος να αποδεσμευτεί απ’ αυτήν.

Δείτε το βίντεο με το love story τους

«Αρχίζεις να μου αρέσεις τόσο τρομερά που μερικές φορές με τρομάζει»

Η αλληλογραφία του ζευγαριού, έμεινε στην ιστορία, η Ο’ Κιφ με σαρωτικά τετράγωνα και καμπύλες, ο Στίγκλιτζ με πυκνές, αποφασιστικές, λοξές μαύρες γραμμές, επικοινωνούσαν αναπαράγοντας τέχνη με κάθε τρόπο..

«Αρχίζεις να μου αρέσεις τόσο τρομερά που μερικές φορές με τρομάζει» έγραφε η Ο’ Κιφ από το Κάνυον του Τέξας στις 4 Νοεμβρίου 1916. «Αφού σου είπα τόσα πολλά για μένα – περισσότερα από οποιονδήποτε άλλον ξέρω – θα μπορούσε να προκύψει κάτι άλλο από το να σε θέλω;»

Καθώς η Ο’ Κιφ πρόκειται να επιστρέψει στο Τέξας από την Νέα Υόρκη, ο Στίγκλιτζ της γράφει την 1η Ιουνίου 1917: «Πόσο ήθελα να σε φωτογραφίσω – τα χέρια – το στόμα – και τα μάτια – και το τυλιγμένο σε μαύρο σώμα – το άγγιγμα του λευκού – και τον λαιμό – αλλά δεν ήθελα να παραβιάσω το χρόνο σου».

Δεν εξηγείται η τέχνη

Τα λόγια της O’ Κιφ ήταν συχνά ποιητικά και υπαινικτικά, αλλά σπάνια μιλούσαν άμεσα για τους πίνακές της με συγκεκριμένο τρόπο. Αν και δεν της άρεσαν οι ερμηνείες που προέκυπταν, η απροθυμία της να αναλύσει το ίδιο της το έργο οδήγησε άλλους να το κάνουν για εκείνη.

Παρά το γεγονός ότι έζησε μέχρι την ηλικία των 98 ετών, η O’ Κιφ έκανε λίγες δημόσιες δηλώσεις και δημοσίευσε μόνο περίπου δώδεκα σύντομες εισαγωγές σε καταλόγους και δύο άρθρα.

Τα δύο βιβλία στα οποία συνεργάστηκε αργότερα στη ζωή της (Some Memories of Drawings, 1974, και Georgia O’Keeffe 1976) περιείχαν κυρίως εικονογραφήσεις της τέχνης της, αλλά ήταν ιδιαίτερα αξιοσημείωτα για το γεγονός ότι περιείχαν τα σχόλιά της για επιλεγμένα έργα (αν και γραμμένα από την οπτική γωνία μιας ογδοντάχρονης).

Καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής της, η O’ Κιφ ήταν εμφατική στην πεποίθησή της ότι η τέχνη δεν μπορεί να εξηγηθεί επαρκώς με λέξεις.

«Τα χρώματα, οι γραμμές και τα σχήματα φαίνονται για μένα πιο σαφή δήλωση από τις λέξεις» έλεγε. «Νομίζω ότι προτιμώ να αφήσω τον πίνακα να δουλέψει μόνος του παρά να τον βοηθήσω με τις λέξεις».

Ζωγράφισε μέχρι που έχασε την όρασή της

Η Τζόρτζια Ο’ Κιφ συνέχισε να ζωγραφίζει μέχρι τη δεκαετία του 1970, η σχεδόν πλήρης απώλεια της όρασής της και η κακή υγεία της κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής της περιόρισαν σημαντικά την καλλιτεχνική της παραγωγικότητα.

Τα προβλήματα με τα μάτια της άρχισαν το 1968 και μέχρι το 1971 ο εκφυλισμός της ωχράς κηλίδας την έκανε να χάσει όλη την κεντρική της όραση, αφήνοντάς την, τελικά, μόνο με κάποια περιφερειακή όραση.

Ωστόσο, ακόμη και κατά τη διάρκεια αυτών των εξασθενημένων ετών η O’ Κιφ παρέμεινε πιστή στο πνεύμα της τέχνης της μέσα από τη ζωή που ζούσε. Γι’ αυτήν, υπήρχε πλήρωση σε μια ύπαρξη που περιστρεφόταν σχεδόν ολοκληρωτικά γύρω από την τέχνη της. Εξάλλου, η O’ Κιφ φιλτράριζε όλες τις εμπειρίες μέσω της ζωγραφικής.

Στις 6 Μαρτίου 1986 πέθανε στο νοσοκομείο St. Vincent’s στη Σάντα Φε, έχοντας σχεδόν πετύχει το στόχο της να φτάσει τα 100 χρόνια ζωής- ήταν 98 ετών. Σχετικά με αυτή τη στιγμή είχε κάποτε υποθέσει:

«Όταν σκέφτομαι τον θάνατο, λυπάμαι μόνο που δεν θα μπορέσω να δω πια αυτή την όμορφη χώρα… εκτός αν οι Ινδιάνοι έχουν δίκιο και το πνεύμα μου θα περπατήσει εδώ μετά τον θάνατό μου».

Κατόπιν αιτήματός της, δεν έγινε κηδεία ή επιμνημόσυνη δέηση και οι στάχτες της διασκορπίστηκαν από την κορυφή του Pedernal στο Κάνυον, στο τοπίο που αγαπούσε για περισσότερο από μισό αιώνα.