Από την ενίσχυση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, έως την διασφάλιση επαρκών ποσοτήτων σπάνιων γαιών, η πράσινη μετάβαση παραμένει ένα μεγάλο στοίχημα για όλη την Ευρώπη στον δρόμο προς την επίτευξη του στόχου για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.

Όμως για τους Σαάμι, τους τελευταίους αυτόχθονες στην Ευρώπη -που ζουν στον παγωμένο βορρά της Σκανδιναβικής Χερσονήσου και στη γειτονική ρωσική Χερσόνησο Κόλα- η επιδίωξη αυτή εξελίσσεται σε έναν ανταγωνιστικό αγώνα επιβίωσης.

Δεν είναι μόνο οι νεο-ψυχροπολεμικές διαχωριστικές γραμμές του πολέμου στην Ουκρανία και η επέκταση του ΝΑΤΟ με την επικείμενη ένταξη της Σουηδίας και της Φινλανδίας, που «σκληραίνουν» τα σχεδόν ρευστά όρια των περιοχών των ημινομαδικών ιθαγενών.

Η πρόσφατη ανακάλυψη στη βόρεια Σουηδία των μεγαλύτερων αποθεμάτων σπάνιων γαιών σε ολόκληρη την Ευρώπη από τη μια, η ύπαρξη δύο τεράστιων χερσαίων αιολικών πάρκων στη Νορβηγία -επίσης των μεγαλύτερων στα ευρωπαϊκά εδάφη- από την άλλη προβάλλουν ως εξίσου σημαντικές απειλές για τον αρχαίο αυτό αυτόχθονα πληθυσμό.

Εξ αυτών, η τελευταία είναι η πιο άμεση και ίσως η πιο εξοργιστική.

Αν και το Ανώτατο Δικαστήριο της Νορβηγίας έχει αποφανθεί από το 2021 -έπειτα από δεκαετή νομική μάχη- ότι τα δύο αιολικά πάρκα στο Φόσεν περιορίζουν τα δικαιώματα των Σαάμι στην εκτροφή ταράνδων -που αποτελεί μέρος της κουλτούρα τους και βασικό βιοποριστικό τους μέσο- οι συνολικά 151 ανεμογεννήτριες στην περιοχή της δυτικής Νορβηγίας παραμένουν μέχρι και σήμερα ενεργές.

Οι αυτόχθονες και περιβαλλοντικοί ακτιβιστές ζητούν εδώ και τώρα την κατεδάφισή τους. Προς τούτο, απέκλεισαν την περασμένη εβδομάδα την πρόσβαση στο Υπουργείο Ενέργειας στο Όσλο, κάνοντας καθιστική διαμαρτυρία.

Παρά το ότι το αίτημα των διαδηλωτών δεν συμβάλλει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, στο πλευρό τους βρέθηκε και η ακτιβίστρια για το κλίμα Γκρέτα Τούνμπεργκ.

Μια έμπρακτη δικαίωση;

«Δεν μπορούμε να χρησιμοποιούμε την κλιματική αλλαγή ως προκάλυμμα για την πράσινη αποικιοκρατία», δήλωσε στο νορβηγικό δίκτυο TV2 ο 20χρονη Σουηδή, προτού τελικά απομακρυνθεί από τις αστυνομικές δυνάμεις, δίνοντας διεθνή δημοσιότητα στη διαμαρτυρία.

Μια εβδομάδα μετά ήρθε για τους Σαάμι ακόμη μια δικαίωση.

«Αυτό που συμβαίνει στο Φόσεν είναι μια συνεχής παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων», παραδέχθηκε ο Νορβηγός πρωθυπουργός Γιόνας Γκαρ Στόρε, κατόπιν συνάντησης που είχε με την πρόεδρο του Κοινοβουλίου των Σαάμι.

Εν μέσω κατακραυγής ζήτησε δημόσια συγγνώμη. Είχε ήδη αργήσει πολύ.

Τρία 24ωρα πριν ο Στόρε αναλάβει καθήκοντα τον Οκτώβριο του 2021, το Ανώτατο Δικαστήριο είχε κρίνει ότι η άδεια για τη λειτουργία των δύο αιολικών πάρκων ήταν παράνομη, παραβιάζοντας το Σύμφωνο του ΟΗΕ για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα.

Το άρθρο 27 υποχρεώνει τα κράτη να προστατεύουν συνολικά τον πολιτισμό των εθνοτικών, γλωσσικών και θρησκευτικών μειονοτήτων.

Η κατασκευή και λειτουργία των ανεμογεννητριών στο Φόσεν πήγαινε κόντρα σε αυτό, προβάλλοντας εμπόδια στην εκτροφή ταράνδων και, κατά συνέπεια, στον βιοπορισμό και στον πολιτισμό των Σαάμι, σε μια περιοχή όπου δεν υπάρχουν εναλλακτικές για βοσκήσιμες εκτάσεις.

Αν και η άδεια είχε εκδοθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση του Συντηρητικού Κόμματος υπό την Έρνα Σόλμπεργκ, η «καυτή πατάτα» της υλοποίησης της δικαστικής απόφασης έπεσε στα χέρια της σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης Στόρε.

Όμως μέχρι τώρα δεν είχε κάνει κάτι γι’ αυτό, αρκούμενη στην επίσημη δικαιολογία ότι η δικαστική απόφαση δεν υπαγόρευε ρητά τι έπρεπε να γίνει τελικά με τα αιολικά πάρκα. Κάτι που για πολλούς ήταν πάντως προφανές.

Στο μεσοδιάστημα το αρμόδιο υπουργείο Ενέργειας αναζητούσε κι έβρισκε διαρκώς νομικά «παραθυράκια». Τώρα παραδέχεται ανοιχτά τις παραβιάσεις.

Το θέμα παίρνει αυτήν την εβδομάδα την άγουσα για το κοινοβούλιο. Την Πέμπτη, ο πρωθυπουργός θα επισκεφθεί για πρώτη φορά περιοχές των Σαάμι, που εν αναμονή των εξελίξεων κήρυξαν ανακωχή.

Το ανοιχτό μέτωπο της Σουηδίας

Την ίδια ώρα, στη βόρεια Σουηδία, η κοινότητα τα Σαάμι είναι σε αναταραχή.

Το νέο κοίτασμα που ανακαλύφθηκε βόρεια του Αρκτικού Κύκλου -περισσότερο από ένα εκατομμύριο τόνοι σπάνιων- εκτιμάται ότι θα μπορούσε να ενισχύσει σημαντικά στο μέλλον την ανταγωνιστικότητα και αυτάρκεια της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, εξασφαλίζοντας αυτάρκεια σε πρώτες ύλες για την παραγωγή, μεταξύ άλλων, μπαταριών ηλεκτροκίνησης και ανεμογεννητριών.

Όμως η περιοχή γύρω από το κοίτασμα είναι παραδοσιακός τόπος των Σαάμι.

«Οι τελευταίοι αυτόχθονες της ΕΕ θυσιάζονται για να μειωθεί η εξάρτηση των Ευρωπαίων από την Κίνα και από τη Ρωσία σε πρώτες ύλες», κατήγγειλε στο Facebook η Εθνική Ένωσή τους.

Αν και η σουηδική μεταλλευτική εταιρεία LKAB εκτιμά ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 10-15 χρόνια μέχρι να μπορέσει να γίνει η εκμετάλλευση του κοιτάσματος, για τους τοπικούς εκτροφείς ταράνδων η απειλή είναι ήδη ορατή.

«Θα είναι το τέλος», ανέφερε εκπρόσωπος τους, καθώς τυχόν λειτουργία του ορυχείου σημαίνει ότι η γη τους θα κοπεί στα δυο.

Τα τελευταία 130 χρόνια, η LKAB έχει ήδη «καταπιεί» πολλές περιοχές γύρω από την Κιρούνα: πάλαι ποτέ γη των Σαάμι, πλέον γνωστή για το τεράστιο ορυχείο σιδήρου -το μεγαλύτερο στον κόσμο- αλλά και για το γεγονός ότι λόγω της σταδιακής καθίζησης του εδάφους η πόλη βρίσκεται σε μια σταδιακή διαδικασία… μετακόμισης 3 χιλιόμετρα ανατολικότερα, συμπεριλαμβανομένων υποδομών, κτιρίων και κατοίκων.

Στο μεσοδιάστημα, οι Σαάμι έχουν εκδιωχθεί από την περιοχή και οι παραδοσιακές διαδρομές των ταράνδων σβήστηκαν από τον χάρτη.

View this post on Instagram

A post shared by Kiruna in Swedish Lapland (@kirunalapland)

Προ κρίσιμων διλημμάτων

Προσώρας αναζητείται για το νέο κοίτασμα μια «χρυσή τομή», με διάφορες υπό εξέταση προτάσεις.

Στις τάξεις των Σαάμι επικρατεί εύλογα κλίμα καχυποψίας.

Ως αντίβαρο, η Στοκχόλμη και η κρατική LKAB θέτουν το δίλημμα τι είναι τελικά πραγματικά βιώσιμο.

Η εκμετάλλευση των πολύτιμων πρώτων υλών, που θα συνδράμει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αν και μπορεί να επιβαρύνει το περιβάλλον;

Ή η εγκατάλειψη των σχεδίων για το στρατηγικής σημασίας κοίτασμα, την ώρα που η κλιματική αλλαγή επηρεάζει ήδη τους βιότοπους των Σαάμι και κατά συνέπεια την εκτροφή ταράνδων;

Πρόκειται ουσιαστικά για ψευτοδίλημμα, απαντούν οι αυτόχθονες εκτροφείς.

«Είναι σημαντικό να σταματήσουμε την κλιματική αλλαγή, αλλά αυτό πρέπει να γίνει με σύνεση και όχι με τους όρους της βιομηχανίας», σχολίασε εκπρόσωπός τους.

Αυτό που πρεσβεύει η άλλη πλευρά, παρατηρεί, «δεν είναι πράσινο, είναι απλώς λίγο λιγότερο κακό».

Οι Σαάμι «λειτουργούμε εδώ για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα χωρίς να αφήνουμε πληγές στη φύση», υπογράμισε. «Αυτό, πιστεύουμε, είναι αειφορία».

Headlines