Η μνήμη του βάθους

[…]

Υπάρχει από το ένα μέρος η μνήμη της επιφάνειας, και από το άλλο η μνήμη του βάθους. Η πρώτη αποθηκεύει ό,τι της προσφέρεται χωρίς διάκριση, χωρίς κατάταξη, χωρίς συσχέτιση με του εσωτερικού κόσμου τους αρμούς· αποδελτίωση λεξικογραφική, υπόγειο μουσείου, σωρός. Η άλλη είναι εκλεκτική, δύσκολη, στοχαστική. Κρατάει με επιμονή, με προσήλωση, με πάθος μόνον ό,τι είναι άξιο και σοβαρό, ό,τι έχει ουσία ζωής. Αυτό που μπορεί και πρέπει να διηθηθή μέσ’ από τους πόρους της ψυχής για να φτάση έως τις βαθειές ρίζες της, να γίνη ένα με μας, μοίρα, πεπρωμένο μας.

Η μνήμη της επιφάνειας περιμαζεύει. Η μνήμη του βάθους αποθησαυρίζει. Ό,τι συντηρεί η πρώτη άχρηστο μπορεί να μην είναι, αλλά η αξία του δεν είναι σύμμετρη με τον όγκο του. Αντίθετα: όσο βαρύ είναι της δεύτερης το φορτίο, τόσο είναι και ωφέλιμο. […] Όσα αξιώνονται να μείνουν μπαίνουν βαθιά και εμποτίζουν ολόκληρη την υπόστασή μας, γίνονται πείρα ζωής. Βιώματα, όχι εικόνες.

[…] Η μνήμη του βάθους είναι εκείνη που κατασταλάζει μέσα μας και ουσιώνει την προσωπικότητά μας με τους θησαυρούς της· όχι αυτή που σωριάζει όπου τύχη τα μαζέματά της και δεν αφήνει το πνεύμα να κινήται ελεύθερα στους δρόμους του.

[…]

Μιαν άλλη μνήμη αξίζει και πρέπει να καλλιεργήσωμε στα παιδιά μας από νωρίς, και στον ίδιο τον εαυτό μας εγκαίρως. Εκείνη που συνεργάζεται στενά, βήμα προς βήμα, μεθοδικά με όλες τις άλλες πνευματικές δυνάμεις και ξέρει να ξεδιαλέγη μέσα στο σωρό το σημαντικό από το ασήμαντο, το συμπτωματικό από το τυπικό, το κύριο από το δευτερεύον, τον νόμο από τη λεπτομέρεια, την ψίχα της ζωής από το φλούδι της – και πετάει τα περιττά και τα τυχαία, για να αφομοιώση τα λίγα και σπουδαία. Αυτά που θα γίνουν (πρέπει να γίνουν, αξίζουν να γίνουν) ένα με τον βαθύτερο εαυτό μας, αίμα στο αίμα μας, κόκκαλο στα κόκκαλά μας…

Στη χθεσινή καταστροφή του μνημείου των θυμάτων της Μαρφίν, στην οδό Σταδίου, συμπυκνώνεται η χρεοκοπία του πολιτικοκοινωνικού μας συστήματος, η ηθική εξαχρείωση της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας.

Την ημέρα όπου χιλιάδες άνθρωποι, στην Αθήνα και σε άλλες πόλεις, με τις κινητοποιήσεις τους και τις μαζικές συγκεντρώσεις τους, ύψωσαν φωνή διαμαρτυρίας για την τραγωδία των Τεμπών, κάποιοι άλλοι, κατ’ επάγγελμα αγανακτισμένοι και κατ’ επανάληψη βιαιοπραγούντες, κατά πάσαν πιθανότητα νέοι, προσέβαλαν βάναυσα τη μνήμη των νεκρών μιας άλλης εθνικής τραγωδίας των τελευταίων χρόνων.

Είναι προφανές ότι οι άνθρωποι αυτοί –δυστυχώς για τους ίδιους και για την ελληνική κοινωνία εν συνόλω– δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με αυτό που ο αείμνηστος Ευάγγελος Παπανούτσος ονομάζει μνήμη του βάθους, σε άρθρο του (από αυτό προέρχονται τα ανωτέρω αποσπάσματα) που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» πριν από εξήντα σχεδόν χρόνια, στις 18 Ιουνίου 1964.

Ανιστόρητοι και αμνήμονες, ασεβείς και ακαλλιέργητοι, ξέρουν μόνο να επιτίθενται και να γκρεμίζουν, να ασελγούν στη δημοκρατία, που στέκεται μεγαλόψυχη απέναντι σε όλους, ακόμα και απέναντι στους εχθρούς της.

Αγνοούν πλήρως την ουσία της ζωής, τα άξια και τα σοβαρά, τα λίγα και τα σπουδαία, αυτά που –καταπώς τα λέει ο Παπανούτσος– θα έπρεπε να είναι ένα με τον βαθύτερο εαυτό τους, αίμα στο αίμα τους.