Μάνος Ελευθερίου: «Ποτέ δεν είχα καμιά φιλοδοξία»

«Γεννήθηκα Μάρτη του ΄38. Σε ένα μεγάλο σπίτι, διώροφο, νεοκλασικό, μέσα στην Ερμούπολη. Δεν υπάρχει σήμερα. Αργότερα η μητέρα μου αγόρασε ένα νεοκλασικό με έναν ωραίο κήπο, ένα από τα λίγα σπίτια με κήπο.  Δεν έχει γκρεμιστεί, όμως έχει αλλάξει τελείως η πρόσοψη…»

Αυτά γράφει ο Μάνος Ελευθερίου στο βιβλίο τα «Μαλαματένια Λόγια», μια συγκλονιστική αυτοβιογραφία του, όπως την αφηγήθηκε ο ίδιος ο ποιητής σε δύο ανθρώπους που εκτιμούσε, στον φιλόλογο και ποιητή Σπύρο Αραβανή και στον πολιτικό επιστήμονα Ηρακλή Οικονόμου.

Η Σύρος των πρώτων χρόνων του

Ο Μάνος Ελευθερίου γεννήθηκε στην Ερμούπολη στις 12 Μαρτίου 1938 και έφυγε από τη ζωή στις 22 Ιουλίου του 2018). Το έργο του τεράστιο. Ποιητής, στιχουργός και πεζογράφος. Έχει γράψει ποιητικές συλλογές, διηγήματα, μία νουβέλα, δύο μυθιστορήματα και περισσότερα από 400 τραγούδια. Παράλληλα εργάστηκε ως αρθρογράφος, επιμελητής εκδόσεων, εικονογράφος και ραδιοφωνικός παραγωγός.

«Πρέπει να ήμουν πολύ μικρός. Μια γυναίκα χωρίς πρόσωπο πρέπει να ήταν η μάνα του πατέρα μου. Φορούσε μακρύ καφέ φόρεμα. Τη θυμάμαι μέχρι το στήθος, το πρόσωπό της καθόλου. Ύστερα από λίγο καιρό πέθανε…» γράφει για μία από τις πρώτες αναμνήσεις του στα «Μαλαματένια Λόγια».

Ο πατέρας του ήταν ναυτικός. Σε ηλικία 14 ετών μετακόμισε με την οικογένειά του από τη Σύρο στην Αθήνα και τα πρώτα επτά χρόνια έμειναν στο Χαλάνδρι. Το 1960 μετακόμισαν οικογενειακώς στο Νέο Ψυχικό.

Το 1955 γνωρίστηκε με τον Άγγελο Τερζάκη ο οποίος τον ώθησε να παρακολουθήσει μαθήματα στη δραματική σχολή του Εθνικού Θεάτρου ως ακροατής. Το 1956 γράφτηκε στο τμήμα θεάτρου της Σχολής Σταυράκου με καθηγητές τον Χρήστο Βαχλιώτη, τον Γιώργο Θεοδοσιάδη και τον Γρηγόρη Γρηγορίου.

Το 1960 στα Ιωάννινα, όπου βρέθηκε για να εκτελέσει τη στρατιωτική του θητεία, άρχισε να γράφει θεατρικά έργα και ποιήματα.

Δείτε μία συνέντευξή του στην ΕΡΤ

Περιτριγυρισμένος από έμπνευση  

«Το βιβλίο δομείται σε έξι κεφάλαια. Τα άγνωστα στο ευρύ κοινό παιδικά του χρόνια στη Σύρο και η νεανική του ηλικία στην Αθήνα, η περίοδος του στρατού, η επταετία της Χούντας, οι αναμνήσεις από τραγούδια του, οι μνήμες από ποιητές –φίλους του– η αναγνωστική του σχέση με τα είδη του λόγου.

»Όλα αυτά μέσα από αναδρομικές και προδρομικές αφηγήσεις, μέσα από εγκιβωτισμένες διηγήσεις, σκέψεις και θεωρήσεις του, μέσα από τις μνήμες του για δεκάδες άλλα γεγονότα, μικρά και μεγάλα και πρόσωπα κοντινά του και ξένα.

»Χωρίς τα βαρίδια της εκ των υστέρων ωραιοποίησης και της εσκεμμένης ανάδειξης γεγονότων και χωρίς τα φίλτρα μιας αυστηρά – επιστημονικής- βιογραφικής συνθήκης και γραμματολογικής προσέγγισης· είναι μια αβίαστη μνήμη η οποία κυλάει σε τόπους όπου τον πηγαίνει η ανάμνηση και το συναίσθημα». γράφουν οι Αραβανής και Οικονόμου, οι δύο επιμελητές του αυτοβιογραφικού βιβλίου του.

Το 1962, σε ηλικία μόλις 24 ετών, δημοσίευσε την πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο Συνοικισμός, με δικά του χρήματα αλλά δεν είχε την αναμενόμενη επιτυχία. Την ίδια εποχή στα Ιωάννινα έγραψε τους πρώτους στίχους, ανάμεσα στους οποίους ήταν και «Το τρένο φεύγει στις 8:00», τους οποίους αργότερα μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης.

Τον Οκτώβριο του 1963 ξεκίνησε να εργάζεται στο Reader’s Digest όπου και παρέμεινε για τα επόμενα δεκαέξι χρόνια. Στο μεταξύ, κυκλοφόρησαν τα δύο πρώτα του βιβλία με διηγήματα, Το διευθυντήριο το 1964 και Η σφαγή το 1965, τα οποία αγαπήθηκαν από τους κριτικούς και τους αναγνώστες.

«Γεννήθηκα Μάρτη του ΄38. Σε ένα μεγάλο σπίτι, διώροφο, νεοκλασικό, μέσα στην Ερμούπολη».

Μόνος του απέναντι στο έργο του –Αυτός κι αυτό

«Ποτέ δεν είχα καμιά φιλοδοξία. Υπάρχει μια φράση εκπληκτική του Τόμας Έλιοτ για τον Βαλερί, που είπε στον Σεφέρη και αυτός τη γράφει σε ένα από τα ημερολόγιά του. Κατ’ εμέ ο Βαλερί είναι θεός. Ο Έλιοτ έλεγε λοιπόν για τον Βαλερί ότι ήταν τόσο έξυπνος , που δεν είχε καμία απολύτως φιλοδοξία. Κι εγώ δεν είχα ποτέ καμιά απολύτως φιλοδοξία, αλλά ήμουν τόσο βλαξ. Αλήθεια. Ποτέ δεν είχα καμία φιλοδοξία. Καμία απολύτως. Φιλοδοξία μου ήταν να γράψω καλά πράγματα» εξηγεί ο ίδιος ο Ελευθερίου στα «Μαλαματένια Λόγια».

Το 1964 εμφανίστηκε στην ελληνική δισκογραφία. Συνεργάστηκε με τον συνθέτη Χρήστο Λεοντή και με τον Μίκη Θεοδωράκη, το 1967, με τον οποίο η συνεργασία διακόπηκε εξαιτίας της Δικτατορίας. Τα συγκεκριμένα τραγούδια πρωτοκυκλοφόρησαν το 1970 στο Παρίσι.

Συνεργάστηκε επίσης με τον Δήμο Μούτση στον δίσκο Άγιος Φεβρουάριος το 1971 και με τον Γιάννη Μαρκόπουλο στο δίσκο Θητεία, του οποίου η ηχογράφηση ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1973, διακόπηκε από τα γεγονότα του Πολυτεχνείου και τελικά κυκλοφόρησε το 1974 με τη Μεταπολίτευση.

Αλλάζοντας τον κόσμο

Κατά καιρούς συνεργάστηκε σχεδόν με όλους τους Έλληνες συνθέτες, όπως με τον συνθέτη Σταύρο Κουγιουμτζή και τον τραγουδιστή Γιώργο Νταλάρα καθώς και με τον Θανάση Γκαϊφύλλια στην Ατέλειωτη εκδρομή (1975), τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Γιάννη Σπανό, τον Γιώργο Ζαμπέτα, τον Σταμάτη Κραουνάκη, τον Λουκιανό Κηλαηδόνη, τον Γιώργο Χατζηνάσιο, τον Αντώνη Βαρδή και άλλους.

Παράλληλα έγραψε και εικονογράφησε παραμύθια για παιδιά ενώ επιμελήθηκε την έκδοση λευκωμάτων με θέμα τη Σύρο: Ενθύμιον Σύρας, Θέατρο στην Ερμούπολη κ.ά. Τη δεκαετία του ’90 αρθρογραφούσε και έκανε ραδιοφωνικές εκπομπές στον Αθήνα 9,84 και στο Δεύτερο Πρόγραμμα.

Το 1994 εξέδωσε τη πρώτη του νουβέλα με τίτλο Το άγγιγμα του χρόνου. Το 2004 δημοσίευσε το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο Ο καιρός των χρυσανθέμων, η οποία τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας το 2005.

Το 2013 ο Μάνος Ελευθερίου, βραβεύθηκε για τη συνολική προσφορά του από την Ακαδημία Αθηνών.

Πέθανε στις 22 Ιουλίου 2018.

«Μια φορά έγραψα μια αφιέρωση σε κάποιον, στην πρώτη μου ποιητική συλλογή το 1962, “για έναν καλύτερο κόσμο”. Το ένιωθα αυτό το πράγμα, νομίζαμε ότι αλλάζαμε τον κόσμο με τραγούδια και με ό,τι γράφαμε» -αυτή η φράση από τα «Μαλαματένια Λόγια» συνοψίζει τη φιλοσοφία μιας ολόκληρης εποχής της οποίας ο Μάνος Ελευθερίου ήταν πρωτοστάτης.

Ακούστε τα τραγούδια με τους στίχους του Μάνου Ελευθερίου