Αγάπη, Familia και μίσος

Ο Μιχαήλ Λιούμπλιν είναι ένας ρώσος μηχανικός λογισμικού. Οταν εισέβαλε η πατρίδα του στην Ουκρανία, ζούσε ήδη έναν χρόνο στο Κίεβο, μαζί με την ουκρανή σύντροφό του. Πέντε μέρες ταξίδευε το ζευγάρι, με τρένα και λεωφορεία, σε μια προσπάθεια να ξεφύγουν, να φτάσουν στην Ουγγαρία. Καθ’ οδόν, άκουγαν καθημερινά βόμβες να εκρήγνυνται. Αρκετές φορές, νόμιζαν ότι δεν θα τα καταφέρουν. «Είναι παρανοϊκό. Και η Ρωσία θα πληρώνει για αυτό, για πολλά πολλά χρόνια. Ο Πούτιν πρέπει να περάσει από δίκη», έλεγε, αρχές Μαρτίου του 2022, ο Μιχαήλ από το μεθοριακό πέρασμα Ζαχόνι, σφίγγοντας τη φίλη του στην αγκαλιά του, πριν επιβιβαστούν μαζί σε ένα τρένο για τη Βουδαπέστη.

Ιστορίες όπως αυτή κυνηγάει με τον φακό της η ρωσίδα φωτογράφος Οκσάνα Γιούσο. Ζευγάρια μεικτά, ρωσο-ουκρανικά. Είναι και οι γονείς της άλλωστε ένα τέτοιο: ο πατέρας της Ουκρανός, η μητέρα της Ρωσίδα. Εκείνη μεγάλωσε στην Ουκρανία και στα 23 της, το 1998, εγκαταστάθηκε στη Μόσχα. Οι γονείς της ζουν εδώ και έξι δεκαετίες στο Χάρκοβο. Με μία δική τους φωτογραφία, στο σαλόνι του σπιτιού τους, ξεκίνησε το πρότζεκτ της, που έχει τίτλο Familia. Οχι πέρυσι αλλά το 2014 – τη χρονιά που προσάρτησε η Ρωσία την Κριμαία και που ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ντονμπάς.

Παλαιότερα, ήταν τόσο τετριμμένη αυτή η κατάσταση που κανείς δεν μιλούσε για «μεικτά ζευγάρια». Εκατομμύρια Ουκρανοί είχαν οικογένεια και φίλους από την άλλη πλευρά των συνόρων. Το ίδιο ισχύει και για τους Ρώσους. Το 2014, ωστόσο, η Οκσάνα είδε «φίλους να παύουν να είναι φίλοι, γείτονες να γίνονται εχθροί, οικογένειες να διαλύονται. H πολιτική εισέβαλε βίαια στη ζωή των ανθρώπων. Η ιδέα μου ήταν λοιπόν πολύ απλή: να κάνω κάτι ώστε να μειωθεί η επιθετικότητα ανάμεσα σε ανθρώπους που δεν εμπλέκονταν άμεσα στη διαμάχη, να μιλήσω για ανθρωπιά, το κοινό μας παρελθόν και το πιθανό μας μέλλον».

Πόσταρε τις πρώτες της φωτογραφίες στα σόσιαλ μίντια. Πολλά ζευγάρια της έγραψαν προκειμένου να συμμετάσχουν. Την κάλεσαν σπίτι τους. Ταξίδεψε από το δυτικό άκρο της Ουκρανίας μέχρι το ανατολικό άκρο της Ρωσίας. Οταν όμως εισέβαλε η Ρωσία στην Ουκρανία, η 48χρονη φωτογράφος σκέφτηκε πως αυτή η σειρά δεν είχε πλέον νόημα, πως το ελαφρώς αφελές και παιδικό της όνειρο, ότι η αγάπη είναι πιο ισχυρή από τον πόλεμο, είχε αποτύχει. «Ξαφνικά, εμπλεκόμασταν όλοι. Υπήρχαν τόσες τραγωδίες γύρω μου που τα λόγια μου για την αγάπη έμοιαζαν γελοία και ψεύτικα. Αλλά έκανα λάθος. Το πρότζεκτ μου εξελίχθηκε. Το μήνυμά μου άλλαξε, γιατί ο πόλεμος ανάγκασε τους ανθρώπους να διαλέξουν στρατόπεδο. Οπως όταν χωρίζουν οι γονείς σου και, παρότι τους αγαπάς και τους δύο, πρέπει να διαλέξεις με ποιον να μείνεις».

Οι άλλες ιστορίες

Τα ζευγάρια που έχουν δεχθεί να φωτογραφιστούν αυτούς τους τελευταίους μήνες έχουν άλλες ιστορίες να διηγηθούν. Συχνά, έχουν εγκαταλείψει τη χώρα όπου κατοικούσαν – Ουκρανία ή Ρωσία – ώστε να σώσουν τη σχέση ή και την οικογένειά τους. Πολλά φωτογραφίστηκαν στη Γεωργία, όπου έχουν εγκατασταθεί. Στο τελευταίο πορτρέτο της Οκσάνα Γιούσο, πρωταγωνιστές είναι ο Κίριλ και η Ανια. Εκείνος Ρώσος, εκείνη Ουκρανή. Εγκατέλειψαν και οι δύο τις πατρίδες τους και γνωρίστηκαν φέτος στην Τιφλίδα, ενώ βοηθούσαν πρόσφυγες. Παντρεύτηκαν έναν μήνα αργότερα. Η Οκσάνα θέλει να βλέπει σε αυτό το ζευγάρι ένα σημάδι πως αργά ή γρήγορα, η αγάπη θα υπερισχύσει. Και η ίδια θα μπορέσει να ξαναδεί τους γονείς της – όταν έγινε ρωσίδα υπήκοος, πριν από 25 χρόνια, αναγκάστηκε να απαρνηθεί την ουκρανική υπηκοότητα. Δεν μπορεί λοιπόν να επισκεφθεί τους γονείς της και αυτό τη σκοτώνει. Για αυτό γυρνάει την Ευρώπη για τα πορτρέτα του Familia της. «Ξέρω πως θα χρειαστούν αιώνες για να επανέλθει η ειρήνη ανάμεσα στα δύο μου έθνη», λέει στη γαλλική «Le Monde», «αλλά αυτό δεν σημαίνει πως δεν πρέπει να οικοδομήσουμε γέφυρες, ή τουλάχιστον να προσπαθήσουμε».

Η αλήθεια που καταγράφουν οι ξένοι παρατηρητές στην Ουκρανία είναι πως μέχρι την εισβολή, ακόμα και μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, και την έναρξη του πολέμου στο Ντονμπάς, οι Ουκρανοί διαχώριζαν τον ρωσικό λαό από τους ηγέτες του. Ομως η ανακάλυψη εγκλημάτων πολέμου απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας, η Μπούτσα, το Ιρπίν, όρθωσαν έναν τοίχο ανάμεσα στους δύο λαούς. Οι δημοσκοπήσεις που δείχνουν τη μαζική στήριξη του πολέμου από τους Ρώσους (75%, σύμφωνα με την τελευταία έρευνα του Κέντρου Levada, τον Φεβρουάριο) και η απουσία του οποιουδήποτε κινήματος διαμαρτυρίας ανάμεσα στους δεκάδες χιλιάδες Ρώσους που έφυγαν στο εξωτερικό προκειμένου να γλιτώσουν την επιστράτευση σάρωσαν και τις τελευταίες ψευδαισθήσεις των Ουκρανών. Πλέον, λένε πως νιώθουν έναν απίστευτο θυμό, ακόμη και μίσος, για τους Ρώσους – όλους, χωρίς εξαιρέσεις, ακόμα και εκείνους που εναντιώνονται στον Πούτιν. Ο πόλεμος έσβησε κάθε πολυπλοκότητα. Οποιοσδήποτε μελλοντικός διάλογος μοιάζει αδύνατος.

Αλλά για αυτό ακριβώς χρειάζονται άνθρωποι όπως η Οκσάνα Γιούσο. Αν δεν υπήρχαν οι ρομαντικοί αυτού του τόσο ζοφερού κόσμου, θα έπρεπε να τους εφεύρουμε.