Πένθος για τον «άγνωστο»

Ακούσαμε επανειλημμένα στα πολύωρα δελτία ειδήσεων για το δυστύχημα στα Τέμπη πως ανάμεσα στους νεκρούς υπήρξε ένας νεκρός, μάλλον αλλοδαπός, που «δεν έχει ταυτοποιηθεί», παραμένει δηλαδή ένας άγνωστος σε σχέση με τους υπόλοιπους νεκρούς που με γονείς, αδέρφια, συγγενείς, φίλους, όνομα, επώνυμο και διεύθυνση, «περισυνελέγησαν» (Θεέ μου, τι φοβερή λέξη) ώστε να οδηγηθούν στην τελευταία τους κατοικία με τον θρήνο και τον σπαραγμό που κάθε θάνατος είτε φυσιολογικός είτε λόγω ατυχήματος προκαλεί.

Με εξαίρεση αυτόν τον άγνωστο αλλοδαπό που ενδέχεται να μην τον αναζητήσει ποτέ κανείς και η οικογένειά του θα φαντάζεται πως εξακολουθεί να ζει και να εργάζεται σε κάποια μακρινή, άγνωστή της χώρα και πως αν δεν επικοινωνεί μαζί της είναι γιατί φεύγοντας «έριξε μαύρη πέτρα πίσω του», είτε γιατί «καζάντισε» και τους ξέχασε ευκολότερα απ’ ό,τι θα τους ξεχνούσε αν είχε μείνει φτωχός και πλάνης.

Αν και θα έχει συμβεί πολλές φορές στην πραγματική ζωή, δεν μπορεί να το ξεχάσει κανείς σε περίπτωση που το έχει διαβάσει, ένα θαυμάσιο διήγημα του (και) πεζογράφου Κωστή Μπαστιά με τον τίτλο «Τα Χριστούγεννα του Θανάση Μερτίκα». Απεικονίζει με έναν αριστουργηματικό τρόπο τον «θάνατο» ενός έλληνα μετανάστη στην Αμερική, έστω και αν τον «θάνατο» αυτόν τον επινοεί ο ίδιος ο μετανάστης προκειμένου να πάψει η οικογένειά του – η γυναίκα του και τα παιδιά του – σε ένα χωριό της Ηπείρου να βασανίζονται στη σκέψη ενός άντρα και ενός πατέρα που δεν επέστρεφε γιατί τους έχει ξεχάσει.

Μοιάζει κάτι πολύ φυσιολογικό και ανθρώπινο, αν δεν σκέφτεται κανείς τυπικά και καθιερωμένα, να θεωρεί τον μη ταυτοποιημένο νεκρό ως μια «υπόθεση» εξίσου δραματική και συγκλονιστική με τον νεκρό που έχει ταυτοποιηθεί γι’ αυτό και η στάση μας απέναντί του θα έπρεπε να είναι το ίδιο περίσκεπτη, αφού σε τελευταία ανάλυση σε μας έλαχε ο κλήρος να προβληματιστούμε για μιαν απώλεια που δεν παύει να είναι η απώλεια ενός ανθρώπου που υπήρχε ανάμεσά μας.

Είναι το λιγότερο αφελές να θεωρούμε πως οι σχέσεις μας περιορίζονται στους ανθρώπους που έχουμε γνωρίσει και αγαπούμε ή που και αν έχουμε ξεχάσει, η παρουσία τους εξακολουθεί να βαραίνει μέσα μας. Η ίδια η έννοια της ζωής θα δικαιολογούσε την έλλειψη κάθε σεβασμού ή την πλήρη απαξίωσή της αν ο σεβασμός αυτός ήταν υπαρκτός μόνο για τους δικούς μας ανθρώπους.

Η ζωή που συχνά μας φαίνεται ως ένα μυστήριο, είναι μια απλή εξίσωση φτάνει να σκεφτούμε πόσο δεμένοι είμαστε με όλους τους άλλους είτε τους λογαριάζουμε ως κοντινούς μας είτε δεν πρόκειται να έρθουμε ποτέ σε επαφή μαζί τους και ένα δυστύχημα, όπως αυτό στα Τέμπη, κάνει την αλήθεια αυτή όχι απλώς αισθητή αλλά και τη συνειδητοποίησή της εξαιρετικά επιτακτική.

Αν θρηνούμε τους ανθρώπους που σκοτώθηκαν δεν είναι γιατί είχαν τα ονόματα που είχαν, γιατί διέθεταν μια ταυτότητα που τους έκανε αναγνωρίσιμους στο ευρύτερο περιβάλλον τους ή γιατί η ηλικία που είχαν οι περισσότεροι κάνει την απώλεια αυτή ακόμα πιο δραματική.

Τους θρηνούμε γιατί αυτή καθεαυτή η ανθρώπινή τους υπόσταση κάνει το δραματικά απρόβλεπτο που τους επιφυλασσόταν ως εξέλιξη να ακυρώνει έναν υλικό, ηθικό και πνευματικό σχεδιασμό όπως ο καθένας θα τον συντηρούσε για λογαριασμό του με έναν τρόπο που μεταβάλλει τον παραλογισμό σε ρυθμιστική συνθήκη σύνολης της ζωής. Και ο παραλογισμός αυτός δεν γίνεται λιγότερο βασανιστικός όταν αφορά έναν άνθρωπο που δεν θα μάθουμε ποτέ ποιος υπήρξε. Μάλλον το ακριβώς αντίθετο θα λέγαμε πως ισχύει.