Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΕ’)

Οι Ικέτιδες, όπως έχουμε αναφέρει σε προηγούμενο άρθρο μας, εντάσσονται στην ίδια με την Ανδρομάχη και τους Ηρακλείδες δημιουργική περίοδο του Ευριπίδη, δηλαδή στα αρχικά στάδια του Πελοποννησιακού Πολέμου. Ορισμένοι μελετητές τοποθετούν το ανέβασμα της εν λόγω τραγωδίας ήδη την άνοιξη του 424 π.Χ., και σε κάθε περίπτωση όχι μετά το 421 π.Χ.

Ο θεματικός πυρήνας του ευριπίδειου αυτού δράματος, εμπνευσμένος από το Θηβαϊκό Κύκλο, συνίσταται στο πώς ο Θησέας, ο αθηναίος βασιλιάς, καταφέρνει να πετύχει με την επέμβασή του την ταφή των επτά αργείων στρατηγών που είχαν πολιορκήσει τη Θήβα και είχαν χάσει τη ζωή τους μπροστά στην πόλη. Ήταν ένα θέμα που –εξ όσων γνωρίζουμε– το είχε πραγματευτεί παλαιότερα και ο Αισχύλος.

Στην αρχή του έργου παρουσιάζονται οι μητέρες των σκοτωμένων ηρώων μαζί με τις υπηρέτριές τους πλησίον του βωμού της Δήμητρας στην Ελευσίνα. Εκεί έχουν καταφύγει οι πονεμένες αυτές γυναίκες θρηνώντας και ικετεύοντας συλλογικά να τους παραδοθούν τα λείψανα των γιων τους, κάτι που έχουν αρνηθεί οι θηβαίοι θριαμβευτές υπό τον Κρέοντα. Κι όταν ο Θησέας επιτιμά και αρνείται να υποστηρίξει τον ηττημένο βασιλιά του Άργους, τον Άδραστο, η μητέρα του, η Αίθρα, τον κάνει να στρέψει την προσοχή του σε αυτόν ακριβώς το θρήνο των μανάδων και όχι στην ύβριν της εκστρατείας των Αργείων.

Έτσι, όταν ο θηβαίος κήρυκας ζητά εκ μέρους της πόλης του την εκδίωξη του Άδραστου από την Αθήνα, ο Θησέας εκδηλώνει πρώτη φορά την πρόθεσή του να βοηθήσει τις ικέτιδες. Μάλιστα, απαντώντας στον κήρυκα, ο οποίος είχε ζητήσει τον τύραννον της χώρας, ο Θησέας θέτει στην ουσία το ζήτημα της διαφοράς ανάμεσα στην τυραννίδα, δηλαδή τη μονοκρατορία, και τη δημοκρατία, επισημαίνοντας ότι η Αθήνα είναι μια ελεύθερη πόλη. Στο πλαίσιο ενός ακόμη ευριπίδειου αγώνος (ιδεολογικής και ρητορικής αναμέτρησης), ο ήρωας της αττικής παράδοσης, ο βασιλιάς της χώρας, εμφανίζεται ως ιδρυτής και υπερασπιστής της δημοκρατίας, προφανώς υπό την επήρεια των κυρίαρχων ιδεών της εποχής και του σχετικά πρόσφατου θανάτου του μεγάλου Περικλή.

Όπως και ο Δημοφών στους Ηρακλείδες, ο Θησέας υποχρεώνεται να προασπίσει το δίκαιο όχι μόνο με τα λόγια αλλά και με τα αθηναϊκά όπλα. Ένας αγγελιαφόρος περιγράφει την πολεμική σύγκρουση, τη μάχη με την οποίαν ο Θησέας επιτυγχάνει τελικά την παράδοση των σωμάτων των νεκρών.

Το τελευταίο μέρος του έργου καταλαμβάνει η σκηνή με τη νεκρική τελετή στην Ελευσίνα, την καύση των νεκρών, όπου εναλλάσσονται το λυρικό ύφος και ο ορθολογισμός. Το θρήνο του χορού ακολουθούν ο επιτάφιος λόγος του Άδραστου και η εθελοντική θυσία της Ευάδνης, η οποία ρίχνεται στη φωτιά θέλοντας να ακολουθήσει το νεκρό σύζυγό της, τον Καπανέα.

Ύστερα από τη σπαρακτική αυτή σκηνή τα αρσενικά παιδιά των νεκρών κομίζουν τις λάρνακες για την τέφρα και μοιρολογούν μαζί με τις γυναίκες. Ο Άδραστος παίρνει μαζί τους το δρόμο της επιστροφής δίνοντας μιαν υπόσχεση πίστης του Άργους προς την Αθήνα, αλλά η Αθηνά, προβαίνοντας ως από μηχανής θεά σε μια προβλεπτική κίνηση, ζητά από τους Αργείους να κατοχυρώσουν την υπόσχεσή τους αυτή με μιαν ένορκη συνθήκη αιώνιας φιλίας.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Βασίλης Κανάκης (Θησέας) στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούνιο του 1966 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΓ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΔ’)