Τεχνητή νοημοσύνη σημαίνει ότι θα δουλεύουμε λιγότερο;

Καθώς η τεχνητή πραγματικότητα κατακτά τη φαντασία της κοινής γνώμης, ενώ παράλληλα παρουσιάζει παραλείψεις και αποτυχίες, οι ενθουσιώδεις υποστηρικτές συνεχίζουν να προβάλλουν τα μελλοντικά κέρδη παραγωγικότητας ως δικαιολογία για μια επιεική προσέγγιση στη διακυβέρνησή της.

Για παράδειγμα, το venture fund με το όνομα ARK Invest των ΗΠΑ προβλέπει ότι «κατά τη διάρκεια των επόμενων οκτώ ετών το λογισμικό ΤΝ θα μπορούσε να αυξήσει την παραγωγικότητα του μέσου εργαζόμενου στη γνώση κατά σχεδόν 140%, προσθέτοντας περίπου 50.000 δολάρια σε αξία ανά εργαζόμενο, ή 56 τρισεκατομμύρια δολάρια παγκοσμίως».

Η εταιρεία consulting για επιχειρήσεις, Accenture, ισχυρίζεται ότι «η τεχνητή νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να αυξήσει την παραγωγικότητα της εργασίας έως και κατά 40% το 2035 … επιτρέποντας στους ανθρώπους να χρησιμοποιούν πιο αποτελεσματικά τον χρόνο τους».

Και ο διευθύνων σύμβουλος της OpenAI στις ΗΠΑ, ο Sam Altman, μιλάει ομοίως για εξοικονόμηση χρόνου από τα ταπεινά καθήκοντα, όπως η ηλεκτρονική αλληλογραφία.

Η «τεχνητή ανεργία»

Τι γίνεται όμως αν οι υποσχέσεις γύρω από την παραγωγικότητα της τεχνητής νοημοσύνης δεν μεταφράζονται απαραίτητα σε οφέλη για την κοινωνία;

Σήμερα, πολλοί φόβοι γύρω από την τεχνητή νοημοσύνη επικεντρώνονται στη δυνατότητά της να αντικαταστήσει τους εργαζόμενους – είτε πρόκειται για δασκάλους, δικηγόρους, γιατρούς, καλλιτέχνες ή συγγραφείς.

Σε ένα δοκίμιο του 1930, ο οικονομολόγος Τζον Μέιναρντ Κέινς έκανε παρόμοιες προβλέψεις, επινοώντας τον όρο «τεχνολογική ανεργία» για να αναφερθεί στην «ανεργία που οφείλεται στην ανακάλυψη μέσων εξοικονόμησης της χρήσης της εργασίας που ξεπερνούν τον ρυθμό με τον οποίο μπορούμε να βρούμε νέες χρήσεις για την εργασία».

Για τον Κέινς, αυτό ήταν η θετική απόδειξη ότι «η ανθρωπότητα λύνει το οικονομικό της πρόβλημα». Προέβλεψε ότι τα εγγόνια του θα εργάζονταν δεκαπέντε ώρες την εβδομάδα, απελευθερωμένα από την οικονομική αναγκαιότητα.

Photo: Alex Knight / Unsplash

Οι ηλεκτρικές συσκευές πάντως δεν βοήθησαν

Αλλά ο πρόσφατος Παγκόσμιος Δείκτης Καινοτομίας υποδηλώνει το αντίθετο, εγείροντας ανησυχίες ότι «οι σημαντικές επενδύσεις στην τεχνολογία, την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα αποτυγχάνουν να αποδώσουν το είδος των βελτιώσεων της παραγωγικότητας που βελτιώνουν την τύχη των ανθρώπων σε ολόκληρη την κοινωνία».

Πράγματι, η ιστορία των «τεχνολογικών επαναστάσεων» διαγράφει μια διαφορετική ιστορία από αυτήν που προέβλεψε ο Κέινς σχετικά με τα οφέλη από την αύξηση της παραγωγικότητας που σχετίζεται με την τεχνολογία.

Πάρτε το παράδειγμα των οικιακών συσκευών του εικοστού αιώνα. Η κοινωνιολόγος Τζούλιετ Σορ εξέτασε πώς οι λεγόμενες τεχνολογίες εξοικονόμησης εργασίας, όπως το πλυντήριο πιάτων, η ηλεκτρική κουζίνα και η ηλεκτρική σκούπα, απέτυχαν να μειώσουν την οικιακή εργασία των γυναικών.

Αντίθετα, «τα αυξανόμενα πρότυπα και οι προσδοκίες της οικιακής ζωής … διεύρυναν τις ώρες που αφιερώνονταν στην καθαριότητα, την προετοιμασία του φαγητού και την ανατροφή των παιδιών».

Για παράδειγμα, τα πλυντήρια ρούχων και τα στεγνωτήρια επέτρεψαν να πλένονται τα ρούχα πιο συχνά, «προσαρμόζοντας τα κανονιστικά πρότυπα καθαριότητας ώστε να ανταποκρίνονται στην αποτελεσματικότητα που εισήγαγαν αυτές οι συσκευές», σημειώνει η Σορ.

Μπλέξαμε, αυτή είναι η αλήθεια

Η ιστορικός Λάιν Νούνι έχει καταγράψει πώς, παρά τις υποσχέσεις της επανάστασης των προσωπικών υπολογιστών για αποτελεσματικότητα και παραγωγικότητα, οι άνθρωποι αλυσοδέθηκαν στους υπολογιστές τους εις βάρος του ανθρώπινου σώματος.

Παρόμοιοι ισχυρισμοί διατυπώθηκαν γύρω από το πώς οι φορητοί υπολογιστές και τα smartphones θα μας απεμπλέξουν – δεν το έκαναν.

Πράγματι, αυτές οι συσκευές κατέστησαν δυνατή την εργασία από οπουδήποτε και οποτεδήποτε. Αντί αυτό να έχει απελευθερωτικό αποτέλεσμα, βιώνουμε την εμπειρία ότι «η εργασία κάνει μετάσταση σε όλη την υπόλοιπη ζωή», όπως το θέτει η Τζένι Οντέλ, συγγραφέας του βιβλίου How to Do Nothing: Resisting the Attention Economy (Πώς να μην κάνετε τίποτα: Αντιστεκόμενοι στην οικονομία της προσοχής) -ένα φαινόμενο που εμφανίστηκε σε αυξημένη έκταση για τις γυναίκες και τις εργαζόμενες μητέρες κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Στην πραγματικότητα, αυτές οι τεχνολογίες έχουν διαβρώσει τόσο δραστικά τα όρια που ορισμένες δικαιοδοσίες εξετάζουν νόμους για το δικαίωμα στη διακοπή της σύνδεσης.

Και τώρα, υποστηρίζει ο συγγραφέας τεχνολογίας Πάρις Μαρξ, «οι νέες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη πλαισιώνονται ως κάτι που μας προσφέρει διάφορες μορφές ενδυνάμωσης και απελευθέρωσης: Θα είμαστε σε θέση να εργαζόμαστε πιο παραγωγικά, να ξοδεύουμε λιγότερο χρόνο για τις δουλειές μας και οτιδήποτε θέλουμε θα είναι ένα κλικ ή ένα πλήκτρο μακριά. Αλλά αυτές οι υποσχέσεις δεν δίνουν ποτέ μια ακριβή εικόνα για το πώς αυτή η τεχνολογία μεταμορφώνει τον κόσμο γύρω μας ή για το πραγματικό κόστος αυτών των υποτιθέμενων πλεονεκτημάτων».

Photo: Brett Jordan / Unsplash

Η εργασία επεκτείνεται αντί να συρρικνώνεται

Η ιστορία μας έχει δείξει ότι η αύξηση της αποδοτικότητας ή της παραγωγικότητας ως αποτέλεσμα των νέων τεχνολογιών σπάνια απελευθερώνει τους ήδη επιβαρυμένους στην κοινωνία.

Αντίθετα, η νέα τεχνολογία συχνά δημιουργεί νέες προσδοκίες και πρότυπα, αυξάνοντας τα πρότυπα και τον όγκο εργασίας που απαιτείται για την επίτευξή τους.

Γνωστός ως νόμος του Πάρκινσον, είναι η ιδέα ότι «η εργασία επεκτείνεται έτσι ώστε να γεμίζει τον διαθέσιμο χρόνο για την ολοκλήρωσή της». Όλοι έχουμε βιώσει πώς οι συσκέψεις που έχουν προγραμματιστεί να διαρκέσουν μια ώρα, απλώνονται για να γεμίσουν τον προβλεπόμενο χρόνο.

Όλο και περισσότερο, τα πρότυπα μας υπερβαίνουν τις ανθρώπινες δυνατότητες, τόσο τις φυσικές όσο και τις γνωστικές. Οι ειδικοί παρατηρούν τώρα τα οφέλη από τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης – ενός εργαζόμενου που δεν τρώει, δεν κοιμάται και δεν απαιτεί μισθό.

Ακριβώς όπως ο υπολογιστής και το smartphone έχουν διαστρεβλώσει σωματικά το ανθρώπινο νευρικό σύστημα και σώμα, επιβαρύνοντας σημαντικά την υγεία και την ευημερία μας, μας λένε ότι πρέπει να προσαρμοστούμε στις μηχανές -για παράδειγμα, ότι πρέπει να αναπτύξουμε «νοημοσύνη μηχανής»- και όχι το αντίθετο.

Τα νέα καθεστώτα εργασίας

Η νέα τεχνολογία όχι μόνο οδηγεί συχνά σε περισσότερη εργασία για τους ανθρώπους, αλλά εισάγει και πρόσθετα είδη εργασίας. Ο Ίαν Μπογκόστ προβλέπει ότι τα chatbots με τεχνητή νοημοσύνη, όπως το ChatGPT, «θα επιβάλουν νέα καθεστώτα εργασίας και διαχείρισης πάνω στην εργασία που απαιτείται για την πραγματοποίηση της υποτιθέμενης προσπάθειας εξοικονόμησης εργασίας».

Ακριβώς όπως οι υπολογιστές και οι εξελίξεις στο λογισμικό «επέτρεψαν, και μάλιστα απαίτησαν, από τους εργαζόμενους να αναλάβουν καθήκοντα που διαφορετικά θα μπορούσαν να εκτελούνται από ειδικούς ως εργασία πλήρους απασχόλησης», αναφέροντας ως παραδείγματα τα λογισμικά προμηθειών και λογιστικής, ο Μπογκόστ προβλέπει την «αναπόφευκτη γραφειοκρατικοποίηση» της τεχνητής νοημοσύνης.

Ποιος μπορεί να ξεφύγει από την ποσοτική και ποιοτική αύξηση των απαιτήσεων που είναι πιθανό να προκύψει με την πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης; Όπως και με τις προηγούμενες τεχνολογίες, η απάντηση είναι: πιθανότατα μόνο όσοι διαθέτουν επαρκές οικονομικό, κοινωνικό ή πολιτικό κεφάλαιο.

Για παράδειγμα, μόνο οι άνθρωποι που έχουν το προνόμιο και τη δύναμη να αρνηθούν ή να «σβήσουν» -οι οποίοι μπορούν να αντέξουν οικονομικά το «κόστος της εξαίρεσης» – μπορούν να αποφύγουν εντελώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Κι εδώ εμφανίζεται η gig-economy

Και τα οφέλη της ευελιξίας που αποκτώνται μέσω των υπηρεσιών της gig-economy συχνά αποδίδονται σε βάρος της αυξανόμενης επισφάλειας των εργαζομένων. Παρομοίως, οι εξελίξεις της τεχνητής νοημοσύνης που αυξάνουν την παραγωγικότητα είναι πιθανό να οδηγήσουν στην αύξηση του ήδη δυσανάλογου βάρους για όλους εκτός από μια προνομιούχο ελίτ.

Με απλά λόγια, η αφήγηση για την παραγωγικότητα της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένα ψέμα.

Υποστηρίζει ότι με την αυτοματοποίηση των εργασιών, η τεχνητή νοημοσύνη θα τις κάνει πιο αποτελεσματικές και θα μας κάνει, με τη σειρά μας, πιο παραγωγικούς. Αυτό θα μας απελευθερώσει για πιο ουσιαστικές εργασίες ή για χαλαρές ασχολίες όπως η γιόγκα, η ζωγραφική ή ο εθελοντισμός, προωθώντας την ανθρώπινη άνθηση και ευημερία.

Αλλά αν η ιστορία είναι οδηγός, αυτό το αποτέλεσμα είναι εξαιρετικά απίθανο. Το πιο πιθανό είναι ότι οι πλούσιοι θα γίνουν μόνο πλουσιότεροι.

Επειδή δεν είναι η τεχνολογία που μπορεί να μας απελευθερώσει.

Για να διατηρήσουμε και να προωθήσουμε την ουσιαστική αυτονομία μπροστά σε αυτές τις εξελίξεις της Τεχνητής Νοημοσύνης, πρέπει να στραφούμε στα κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά μας συστήματα και πολιτικές.

Όπως παρατηρεί ο Ντέρεκ Τόμσον στο The Atlantic, «η τεχνολογία απελευθερώνει τους ανθρώπους από την εργασία μόνο αν το αφεντικό -ή η κυβέρνηση ή το οικονομικό σύστημα- το επιτρέπει».

Το να ισχυρίζεται κανείς το αντίθετο είναι τεχνολατρεία, απλά και καθαρά.

*Με στοιχεία από thewalrus.ca