Ιδιωτικοποίηση νερού: Τα ερωτήματα γύρω από το νομοσχέδιο

Όταν στα τέλη Φλεβάρη και δη με διαδικασίες fast track βγήκε στη διαβούλευση το σχέδιο νόμου «Μετονομασία της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, διεύρυνση του αντικειμένου της με αρμοδιότητες επί των υπηρεσιών ύδατος και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων και ενίσχυση της υδατικής πολιτικής», η προσοχή στράφηκε αμέσως στο γιατί έπρεπε να υπάρχει μια ρυθμιστική αρχή για την υδατική πολιτική.

Ο λόγος ήταν ότι ιστορικά και στη χώρα μας και στο εξωτερικό οι ρυθμιστικές αρχές σχετίζονται με συγκεκριμένες αγορές, με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα την ενέργεια. Επομένως, γεννήθηκε το ερώτημα εάν αυτή η ρύθμιση αποτελεί πρώτο βήμα προς κάποιου είδους ιδιωτικοποίηση του νερού.

Μάλιστα, ορισμένες διατυπώσεις του σχεδίου νόμου φαινόταν ότι υποστήριζαν ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Για παράδειγμα, στο άρθρο 11, ανάμεσα στα άλλα, προβλέπεται ότι αρμοδιότητα της ΡΑΑΕΥ είναι να «παρακολουθεί και εποπτεύει την ορθή εφαρμογή συμβάσεων παραχώρησης υπηρεσιών ύδατος σε τρίτους», ότι «πιστοποιεί τους παρόχους υπηρεσιών ύδατος». Στο άρθρο 12 η νέα ρυθμιστική αρχή θα μπορεί να προτείνει την «αναδιοργάνωση των υφιστάμενων παρόχων υπηρεσιών ύδατος με συνενώσεις ή συγχωνεύσεις, προς ενίσχυση της διαχειριστικής τους ικανότητας. Στο ίδιο άρθρο, αναφέρεται ότι με απόφαση της νέας ρυθμιστικής αρχής «δύνανται να θεσπίζονται κριτήρια αξιολόγησης της διαχειριστικής ικανότητας των παρόχων υπηρεσιών ύδατος και τα ελάχιστα επίπεδα πλήρωσης των κριτηρίων αυτών, για την πιστοποίηση της επάρκειάς τους, ως προς το ελάχιστο απαιτούμενο επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών στους οικείους καταναλωτές». Στο άρθρο 19, σε σχέση με τη διαιτησία συμπεριλαμβάνονται «οι διαφορές μεταξύ προσώπων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της παροχής υπηρεσιών ύδατος, αλλά και οι διαφορές μεταξύ των πελατών / καταναλωτών και των παρόχων υπηρεσιών ύδατος, καθώς και μεταξύ παρόχων». Και βέβαια υπήρχε και όλη η συζήτηση σε σχέση με τις αρμοδιότητες τιμολόγησης που θα έχει η νέα ρυθμιστική αρχή.

Δηλαδή, οι διατυπώσεις του νομοσχεδίου εύλογα γεννούσαν το ερώτημα εάν όλα αυτά αποτελούν την προεργασία για μελλοντική ιδιωτικοποίηση του νερού ή/και τη διαμόρφωση μιας δυνάμει «αγοράς» γύρω από τις υπηρεσίες ύδρευσης, με την έννοια της προκαταβολικής θεσμοθέτησης του ρυθμιστικού μηχανισμού πάνω στον οποίο θα «κούμπωναν» μελλοντικές πολιτικές αποφάσεις.

Και λέμε μελλοντικές, γιατί αυτή τη στιγμή οποιαδήποτε σκέψη για ιδιωτικοποίηση των εταιρειών που προσφέρουν ύδρευση, όπως είναι η ΕΥΔΑΠ και η ΕΥΑΘ, προσκρούει στη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας που ρητά αναφέρει ότι οι εταιρείες που προσφέρουν ύδρευση πρέπει να είναι υπό τον άμεσο έλεγχο του δημοσίου.

Η προσπάθεια της κυβέρνησης θα διαχειριστεί τις αντιδράσεις

Η αντίδραση της κυβέρνησης ήταν να προσπαθήσει να καθησυχάσει κάθε ανησυχία για το ζήτημα μιας πιθανής ιδιωτικοποίησης. Χαρακτηριστική η δήλωση του αρμόδιου υπουργού Περιβάλλοντος και Ενέργειας ότι «το ΣτΕ αναφέρει σε αποφάσεις του ότι είναι συνταγματικός και επιβεβλημένος ο έλεγχος της ΕΥΔΑΠ από το Δημόσιο όχι μόνο με εποπτεία αλλά και μέσω του μετοχικού της κεφαλαίου. Εμείς πάμε ένα βήμα παρακάτω και για πρώτη φορά αναφέρεται στην αιτιολογική έκθεση του νομοσχεδίου ότι υπάρχει αποκλειστικό δικαίωμα παροχής υπηρεσιών ύδατος από τις δημόσιες υπηρεσίες. Δεν έχουμε καμία πρόθεση και δεν είναι σωστό να ιδιωτικοποιηθεί το νερό».

Ανάλογο πνεύμα είχαν οι δηλώσεις του κ. Σκρέκα στις συναντήσεις που είχε με την Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας και την Ένωση Δημοτικών Επιχειρήσεων Ύδρευσης-Αποχέτευσης. Με βάση το δελτίο τύπου της ΚΕΔΕ, στη συνάντηση αποσαφηνίστηκε ότι:

• «Η Πολιτεία διατηρεί το σύνολο των ρυθμιστικών – κανονιστικών αρμοδιοτήτων για την άσκηση της υδατικής πολιτικής, συμπεριλαμβανομένης της πολιτικής κοστολόγησης και τιμολόγησης της ύδρευσης και της αποχέτευσης.
• Δεν υπάρχει καμία πρόθεση της Κυβέρνησης να προβεί στην ιδιωτικοποίηση του νερού.
• Γίνεται ρητή καταγραφή των δημοσίων και δημοτικών φορέων που διαθέτουν την αποκλειστική αρμοδιότητα για την παροχή υπηρεσιών ύδατος. Κι αυτό γίνεται για πρώτη φορά
• Αναγνωρίστηκε ως προτεραιότητα η θωράκιση της ασφάλειας και της υγιεινής του νερού κι όχι η επίτευξη συγκεκριμένων οικονομικών στόχων.
• Έγιναν οι αναγκαίες αναδιατυπώσεις επί του αρχικού κειμένου του νομοσχεδίου, προκειμένου να υπηρετείται σωστά ο στόχος της προωθούμενης νομοθετικής πρωτοβουλίας, ενώ διευκρινίστηκε ότι η Γνωμοδοτική Επιτροπή Υδάτων, που λειτουργεί σε εθνικό επίπεδο, θα λαμβάνει υποχρεωτικά υπόψη εισηγήσεις, προτάσεις και γνώμες των οικείων φορέων παροχής υπηρεσιών ύδατος, καθώς και των ΕΔΕΥΑ και της ΚΕΔΕ.
• Στο αναδιατυπωμένο σχέδιο νόμου προβλέφθηκε η εκπροσώπηση της ΚΕΔΕ στα Συμβούλια Υδάτων κάθε Αποκεντρωμένης Διοίκησης.»

Οι αντιδράσεις συνεχίζονται

Πάντως η κατευναστική προσπάθεια της κυβέρνησης, δεν έχει καταφέρει να κοπάσει τις αντιδράσεις που υπάρχουν. Αυτό φαίνεται και στις ανακοινώσεις των σωματείων του χώρου της ύδρευσης και αποχέτευσης που επιμένουν ότι μεθοδεύεται η ιδιωτικοποίηση του νερού και καλούν σε κινητοποιήσεις.

Φαίνεται, ακόμη, στο υπόμνημα που απέστειλε η Ένωση Διοικητικών Δικαστών  προς την αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή που ανάμεσα στα άλλα αναφέρει ότι ««με τον τρόπο αυτό χάνεται ο χαρακτήρας του πόσιμου ύδατος ως κοινωνικού αγαθού, απαραιτήτου για την ζωή και την υγεία των πολιτών και αντί αυτού αντιμετωπίζονται οι σχετικές υπηρεσίες ως ρυθμιζόμενες κατ’ αντιστοιχία με αγορές άλλων αγαθών και υπηρεσιών», ενώ ζητούν από τον αρμόδιο υπουργό ««από τον αρμόδιο Υπουργό να αποσύρει από το ανωτέρω νομοσχέδιο τα άρθρα που αφορούν τους παρόχους και την διαχείριση των υπηρεσιών πόσιμου ύδατος, σύμφωνα με τα όσα έχουν κριθεί με τις ανωτέρω αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, ενώ, για τους λόγους που εκθέσαμε, δεν είναι δυνατόν να βελτιωθούν οι συγκεκριμένες διατάξεις με οποιεσδήποτε φραστικές ή λεπτομερειακές τροποποιήσεις και δεν μπορούμε, επομένως, να σας συνδράμουμε προς την κατεύθυνση αυτή».

Επιφυλάξεις, πάντως, διατύπωσε και το επιστημονικό συμβούλιο της Βουλής, θέτοντας «το ερώτηµα αν και κατά πόσον οι µεταβιβαζόµενες µε τον παρόν νοµοσχέδιο αρµοδιότητες στη Ρ.Α.Α.Ε.Υ. συµβαδίζουν µε τη νομολογία του Συµβουλίου της Επικρατείας».

Η ιδιωτικοποίηση δεν είναι απαραίτητο να λέγεται ιδιωτικοποίηση

Πριν πούμε «πολύς θόρυβος για το τίποτα», καλό είναι να δούμε την εξέλιξη πιο προοπτικά. Η αντίληψη ότι και το νερό ή πλευρές της διαχείρισής του, ή όψεις των υποδομών για τη διαχείρισή του μπορούν να ιδιωτικοποιηθούν, παραμένει ενεργή και προωθείται, στη χώρα μας και διεθνώς με διάφορους τρόπους. Ταυτόχρονα, πάλι στη χώρα μας και διεθνώς υπάρχει έντονη αντίδραση και επιμονή στην αντίληψη ότι το νερό είναι δημόσιο αγαθό που δεν μπορεί να ιδιωτικοποιηθεί. Αυτό έχει αποτυπωθεί και θεσμικά με ποικίλους τρόπους, από ευρωπαϊκές οδηγίες έως τις αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας.

Και μάλλον όλα δείχνουν ότι στο βραχύ χρόνο – και όσο είναι πολύ πρόσφατες οι αποφάσεις του ΣτΕ – δεν πρόκειται να αναιρεθεί ο έλεγχος από το δημόσιο της πλειοψηφίας των μετοχών της ΕΥΔΑΠ. Αυτό, βεβαίως, δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να πουληθεί π.χ. το ποσοστό της ΕΥΔΑΠ που κατέχει το ΤΑΙΠΕΔ (11%) που είναι εκτός του 50%+μία μετοχή που κατέχει το δημόσιο, μέσω του Υπερταμείου.

Αυτό, όμως, δεν αναιρεί τη δυνατότητα να δοκιμαστούν άλλες μορφές, όπως είναι η παραχώρηση σε ιδιώτες όχι «του νερού», αλλά πλευρών της διαχείρισής του, δηλαδή συγκεκριμένων υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης, ή υποδομών που σχετίζονται με αυτές και το όλο δίκτυο. Ούτε προφανώς ακυρώνεται η δυνατότητα πλευρές της ύδρευσης να έχουν τη μορφή ΣΔΙΤ. Ενδεικτικό το σχέδιο για σύμπραξη Δημόσιου – Ιδιωτικού τομέα για την κατασκευή, χρηματοδότηση, συντήρηση και λειτουργία του έργου «Ύδρευσης Νήσου Κέρκυρας μέσω ΣΔΙΤ». Ο Ιδιωτικός Φορέας Σύμπραξης θα αναλάβει να εκπονήσει τις απαραίτητες μελέτες για την κατασκευή του έργου, τις εργασίες κατασκευής, τη χρηματοδότηση του έργου σε συνδυασμό με τη χρηματοδοτική συμβολή του Δημοσίου και τη λειτουργία και συντήρηση.

Με αυτή την έννοια είναι σαφές ότι διαμόρφωση μιας νέας ρυθμιστικής αρχής, έχει να κάνει και με τον τρόπο που προοπτικά διαμορφώνεται ένα πρότυπο διαχείρισης της πολιτικής για το νερό που περιλαμβάνει και τους ιδιώτες.