Μαρίζα Ντεκάστρο: «Δεν υπάρχουν κινήματα να συνεπάρουν τους νέους»

Με τα βιβλία της, τα οποία έχουν λάβει πολλά βραβεία και σημαντικές διακρίσεις, η Μαρίζα Ντεκάστρο μαθαίνει τα παιδιά να μεγαλώνουν και να κατανοούν πόσο σύνθετος είναι ο κόσμος των ενηλίκων.

Η ίδια μεταφράζει λογοτεχνία για νέους και ενηλίκους και από τη θέση της κριτικής παρακολουθεί τους μηχανισμούς της λογοτεχνικής ανάγνωσης και της δυνατότητας που δίνουν τα βιβλία να δημιουργούν ενθουσιώδεις νέους αναγνώστες.

Κάτι που δεν είναι εύκολο, αλλά που επίσης δεν της στερεί στιγμές ευχαρίστησης. Η ενασχόληση με το παιδικό βιβλίο είναι απαιτητικό πεδίο ενδιαφερόντων, επισημαίνει στη συνάντησή μας.

Τι κάνει η εφηβεία σήμερα; Το σχολείο πάσχει από το bullying ή είναι κατασκευή των μίντια;

Τα μίντια προωθούν γενικά την τρομολαγνεία με το πρόσχημα της ενημέρωσης. Σωστή είναι η ενημέρωση για όσα συμβαίνουν με τις άθλιες συμπεριφορές μεταξύ παιδιών, από κορίτσια προς κορίτσια και από αγόρια προς κορίτσια και αγόρια. Το μπούλινγκ και η βία αρχίζουν νωρίς, ήδη από το Δημοτικό, για να μην πω και νωρίτερα.

Οι απλές κουβέντες «δεν σε κάνω παρέα», «είσαι χοντρή» γίνονται ταμπέλες που ακολουθούν τα θύματα για χρόνια, ενώ μεγαλώνοντας παίρνουν πιο σκληρές μορφές. Και στο «μεγάλο» δημοτικό, 10-11 χρόνων, η σεξουαλική ταυτότητα μπαίνει επίσης στο παιχνίδι. Θα λέγαμε ότι τα μικρά ξέρουν μέσες-άκρες πολλά, όμως η πληροφόρησή τους είναι άκριτη, αφού διαβάζουν οτιδήποτε σε οποιαδήποτε ιστοσελίδα.

Πώς ενημερώνεσαι;

Διαβάζω καθημερινά τις διαδικτυακές εφημερίδες, όπως νομίζω η πλειονότητα σήμερα. Βρέθηκα τις προάλλες σε μια τάξη της Β’ λυκείου. Οταν ρώτησα πώς ενημερώνονται οι πολύ σύντομα ενήλικοι μαθητές μού απάντησαν το ίδιο: από το Διαδίκτυο.

Μένουν όμως στην είδηση, μαθαίνουν τι συμβαίνει στον κόσμο αλλά δεν ασχολούνται με την ανάλυση και τον σχολιασμό που είναι το ζουμί, ή διαβάζουν κίτρινες απόψεις! Το δείγμα είναι ελάχιστο, όμως ισχύει. Προσωπικά, διαβάζω τη χάρτινη εφημερίδα άπαξ εβδομαδιαίως.

Αν κάποιος έχει περιέργεια να μάθει τι ενδιαφέρει τα παιδιά σήμερα βρίσκει υλικό στο Τίκ Tok. Συμφωνείς;

Δεν το γνωρίζω αυτό το μέσο, υπάρχουν όλα τα άλλα. Πάντως δεν χρειάζεσαι οπωσδήποτε τα κοινωνικά μέσα για να εντοπίσεις τα προβλήματα. Τα βλέπεις στη θεματολογία των βιβλίων για νέους που κυκλοφορούν. Υπάρχουν βιβλία και βιβλία που μιλούν για το μπούλινγκ, την ενδοοικογενειακή βία, την πολυπλοκότητα των σχέσεων, την αγωνία να βρουν τη θέση τους στην κοινωνία. Κάθε ηλικία έχει τα βιβλία της για αυτά τα ζητήματα.

Οι συγγραφείς ανταποκρίνονται σε αυτό το αίτημα, και καθένας με τον τρόπο του ντύνει το θέμα με μυθοπλασία προσβλέποντας στο ξεσκέπασμά του. Συνήθως η πλειονότητα, εκτός εξαιρέσεων φυσικά, υστερεί με κοινοτυπίες και γράφει εξαιρετικά διδακτικά, λες και όταν διαβάσουν για το «σωστό» θα πάψει αυτομάτως το αντίθετο.

Αν επιπλέον βρεθείς ποτέ σε επιτροπή λογοτεχνικού βραβείου για παιδικά – εφηβικά βιβλία πέφτεις πάνω σε πάμπολλα μυθιστορήματα περί τα ψυχολογικά και αναρωτιέσαι πού χάθηκαν οι διαφορετικές θεματικές, όπως οι περιπέτειες, το έξυπνο χιούμορ, κ.λπ.. Τα βιβλία fantasy θα μπορούσαν να καλύψουν τον χώρο, αλλά είναι λίγα.

Τι συντελεί ώστε κάποιο παιδί ή έφηβος να γίνει επιθετικός ή θύμα;

Οι νέοι είναι στριμωγμένοι και κατρακυλούν προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Δεν έχουν ιδανικά. Δεν υπάρχουν κινήματα να συνεπάρουν τους νέους. Δεν υπάρχουν συλλογικότητες, που έσωσαν τη δική μας νεότητα, επικρατεί ο ατομικισμός και το δίκαιο του ισχυρότερου. Βήματα γίνονται και διαφημίζονται «οι καλές πρακτικές».

Ομως όλα αυτά που προσπαθούμε να τους βάλουμε στο κεφάλι, ας πούμε τον εθελοντισμό, την αγάπη για το περιβάλλον, τις κουβέντες για τον ρατσισμό, καλά είναι, αλλά λίγο φτιαχτά και επιβεβλημένα. Τα ευρύτερα κοινωνικά κινήματα που θα δώσουν ευκαιρίες να πέσουν οι ταμπέλες, που θα βοηθήσουν την ανάπτυξη αξιών δεν υπάρχουν. Ή μάλλον υπάρχουν με αρνητικό πρόσημο.

Να φανταστείς ότι σε ένα βιβλίο μου για τη δικτατορία, που γράφω για τη μόδα και τους χίπις, παιδιά λυκείου και γυμνασίου με τα οποία συζήτησα δεν κατάλαβαν, για παράδειγμα, το είδος της αντίστασης που αντιπροσώπευαν τα μακριά μαλλιά εκείνη την εποχή. Και όμως ο χιπισμός ήταν ένα κίνημα το οποίο δεν είχε μόνο αυτό, είχε και χιλιάδες άλλα πράγματα από πίσω. Δεν ξέρω αν γνωρίζουν την ιστορία εκείνης της εποχής.

Μήπως δεν ξέρουν καθόλου Ιστορία;

Το θέμα της Ιστορίας είναι το τραυματικό ζήτημα. Είναι παρά πολύ ενδιαφέρουσα η Ιστορία και διδάσκεται πάρα πολύ βαρετά.

Στη δική σου συγγραφική πορεία προτιμάς να γράφεις ιστορικά θέματα για τα παιδιά;

Καθένας γράφει αυτό που ξέρει. Κι εγώ δεν τα πάω πολύ καλά με τη μυθοπλασία. Μπορεί να φτιάχνω μικρές μυθοπλασίες σκηνοθετώντας ιστορικά γεγονότα ώστε να γίνουν κατανοητά τα αίτια και τα αιτιατά, η διαχρονία και οι συνδέσεις μεταξύ εποχών. Νομίζω ότι αν σκηνοθετείς την Ιστορία κατάλληλα θα βγει σωστά. Η λογοτεχνία με το ιστορικό μυθιστόρημα σκηνοθετεί το παρελθόν. Συχνά όμως είναι τρομερά τυποποιημένο. Οπως τα βιβλία για το ’22 που βγήκαν πρόσφατα.

Των ενηλίκων έχουν πλούτο θεμάτων, όψεων της κατάστασης, κ.λπ. Των νέων και τα παιδικά λένε χονδρικά πως όλα τα ελληνόπουλα είχαν φίλους τουρκόπουλα και όλοι ήταν καλοί και αγαπημένοι. Οταν όμως έγιναν τα γεγονότα, όλοι οι Τούρκοι απομακρύνθηκαν από τους έλληνες φίλους τους. Το οποίο έχει δόση αλήθειας, αλλά είναι πολύ στοιχειώδες. Διαβάσαμε, λοιπόν, στο γενικό πλαίσιο της επετείου βιβλία με επαναλαμβανόμενη πλοκή και ιδεολογικές σταθερές, όπως οι κακοί Τούρκοι, οι καλοί Ελληνες, οι πλούσιοι Ελληνες, οι Τούρκοι που είναι υπηρέτες. Ομως η Ιστορία δεν μπορεί να είναι επετειακή!

Ας πούμε για το Ολοκαύτωμα. Τον περασμένο Ιανουάριο στην Ημέρα Μνήμης όλα τα ΜΜΕ έκαναν αφιερώματα. Και το υπουργείο Παιδείας σύστησε στους εκπαιδευτικούς να μιλήσουν στις τάξεις. Αλλά δεν μιλάς σε μια μέρα για το θέμα του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας. Το δουλεύεις συνέχεια. Ξέρω πως πολλά παιδιά παρακολούθησαν μαζί με τους γονείς τους «Το Βραχιόλι της Φωτιάς» και είδαν σκηνές Αουσβιτς. Το να γυριστούν αυτές οι σκηνές σε ελληνικό σήριαλ είναι πρωτοφανές. Δεν είχαν τη δύναμη σκηνών σε ταινίες όπως «Ο γιος του Σαούλ», αλλά δεν έχει σημασία. Νομίζω ότι η σειρά άνοιξε δρόμους επειδή οι έφηβοι που δεν ήξεραν για το Ολοκαύτωμα ενημερώθηκαν και το συζήτησαν με τους γονείς τους.

Πώς αναδεικνύει η εικονογράφηση ένα βιβλίο;

Προφανώς το αναδεικνύει το βιβλίο, συχνά γράφει μια παράλληλη ιστορία, απλά τη διακοσμεί ή και τη σχολιάζει οπτικά. Συμβαίνει δυστυχώς και το αντίθετο: ένα καλό βιβλίο μπορεί να δεινοπαθήσει από μια εικονογράφηση επίπεδη, τετριμμένη, φλύαρη. Προσωπικά ευτύχησα με τους εικονογράφους μου, μηδενός και μηδεμιάς εξαιρουμένης. Δεν επενέβηκα στη δουλειά τους ούτε τους έκανα υποδείξεις και μαζί συμφωνήσαμε στο τελικό αποτέλεσμα.

Εχεις μετανιώσει που ασχολήθηκες με την παιδική λογοτεχνία;

Καθόλου! Στο παιδικό βιβλίο με έβαλε η Aλκη Ζέη όταν πήγα στο Παρίσι για σπουδές παιδαγωγικής. Εκείνη με έστειλε στην παιδική βιβλιοθήκη του Κλαμάρ, μια βιβλιοθήκη-πιλότο και άρχισα να διαβάζω κυριολεκτικά τα πάντα, όλα τα είδη. Εκεί, πραγματικά άνοιξαν τα μάτια μου. Και μετά, όταν μπήκα στην τάξη, άρχισα να δουλεύω συστηματικά τη λογοτεχνία, και το ένα έφερε το άλλο…

Από την εμπειρία σου, τι θα έλεγες ότι είναι το πιο σημαντικό να λάβει υπόψη του ένας συγγραφέας παιδικών βιβλίων;

Στο μυαλό πολλών η συγγραφή ενός παιδικού βιβλίου είναι εύκολη λόγω της μικρής έκτασης. Μέγα λάθος! Οταν γράφεις παιδικά υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες. Η ηλικία καθορίζει ως έναν βαθμό αυτό που γράφεις αλλά παράλληλα το καθορίζουν οι παιδικές εμπειρίες, οι ταυτότητες, η ωριμότητα των αναγνωστών, η παιδικότητα, τα κοινωνικά φαινόμενα, ακόμα και οι ήδη αποκτημένες γνώσεις. Ολοι όσοι γράφουν παιδικά δεν πρέπει να βιάζονται. Δεν μπορούν να γράφουν τρία βιβλία ξεπέτα σε έξι μήνες! Κι επειδή λέγεται πως οι συγγραφείς δεν διαβάζουν βιβλία άλλων συγγραφέων, χρειάζεται πολύ διάβασμα, όχι τόσο της θεωρίας, όσο να δεις τι κάνουν οι άλλοι και πώς σκέφτονται. Και φυσικά ενημέρωση.

Ποια είναι η γνώμη σου για τη σύγχρονη διόρθωση έργων όπως τα παιδικά του Ρόαλντ Νταλ στο πλαίσιο της πολιτικής ορθότητας;

Κάθε λογοτεχνικό κείμενο είναι χρονολογημένο και αντανακλά την εποχή του. Επομένως δεν διορθώνουμε τα κείμενα σύμφωνα με άλλες καταστάσεις και άλλες αντιλήψεις. Η ιστορικότητα πρέπει να παραμένει για να γίνεται θέμα συζήτησης. Αυτό βοηθά περισσότερο τα παιδιά.