Από την προσφυγιά, στη φοιτητική ζωή

Χειρόγραφα κιτρινισμένα από τον χρόνο, γεμάτα σφραγίδες και υπογραφές, μοιάζουν υπηρεσιακά και απρόσωπα. Εγγραφα που αναδύθηκαν από το τεράστιο ιστορικό αρχείο του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πιστοποιητικά και αιτήσεις, φωτογραφίες και αποκόμματα εφημερίδων, η ηλικία των οποίων αγγίζει περί τον έναν αιώνα. Αν όμως δοκιμάσει κάποιος με υπομονή να τα «ξεψαχνίσει», θα ανακαλύψει πως μέσα τους κρύβουν δεκάδες προσωπικές και ιδιαίτερες ιστορίες: υποψήφιους φοιτητές που αιτούνταν – ακόμη και από τον ίδιο τον Νικόλαο Πλαστήρα – να αναγνωριστεί το απολυτήριό τους από τα σχολεία της Σμύρνης ως ισότιμο με το ελληνικό ώστε να μπορέσουν να εγγραφούν στο πανεπιστήμιο.

Φοιτητές που ζητούσαν να τους επιστραφούν τα δίδακτρα που είχαν προκαταβάλει, καθώς ειδική νομοθεσία τούς επέτρεπε να σπουδάσουν ατελώς. Αδελφές που αιτούνταν την επιστροφή των διδάκτρων των αιχμαλώτων αδελφών τους κι άλλοι που διαμαρτύρονταν για την εξαίρεσή τους από τα συσσίτια. Ενορκες καταθέσεις μαρτύρων που πιστοποιούσαν τη μικρασιατική καταγωγή προσφύγων, αλλά και αναφορές στον Τύπο για την ανησυχία των πρυτανικών Αρχών σχετικά με την απώλεια εσόδων λόγω της ατελούς εγγραφής φοιτητών.

Κι όσο οι ιστορίες των άγνωστων στο ευρύ κοινό προσφύγων από τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, την Αδριανούπολη και την Κερασούντα αρχίζουν να αποκτούν ενδιαφέρον, ανάμεσά τους εμφανίζονται φωτογραφίες, πιστοποιητικά και έγγραφα προσωπικοτήτων που πριν αφήσουν έντονο το αποτύπωμά τους στην ελληνική κοινωνία πέρασαν από τα έδρανα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπως ο μετέπειτα ακαδημαϊκός Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος, ο δίδυμος αδελφός του διαπρεπής ιστορικός Αλέξανδρος, αλλά και ο διακεκριμένος φιλόλογος Ιωάννης Συκουτρής.

Ολα αυτά – στο σύνολό τους περί τα 400 τεκμήρια από το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών – συνθέτουν την ψηφιακή περιοδική έκθεση «Πρόσφυγες Φοιτητές και Φοιτήτριες στο ΕΚΠΑ 1922-1930», που παρουσιάζεται με αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

«Στόχος μας είναι να αναδείξουμε τη σχέση του πανεπιστημίου και της κοινωνίας στο ζήτημα ένταξης και εκπαίδευσης των προσφύγων στην ανώτατη εκπαίδευση και ιδιαίτερα στο ΕΚΠΑ», λέει στα «ΝΕΑ» ο αναπληρωτής καθηγητής Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, Βαγγέλης Καραμανωλάκης. «Μας ενδιαφέρει να φωτίσουμε μια πλευρά της εγκατάστασης των προσφύγων που δεν έχουμε μελετήσει. Να διαπιστώσουμε, μεταξύ άλλων, πώς επηρεάστηκαν αλλά και πώς επηρέασαν τον πανεπιστημιακό χώρο».

Η περιοδική ψηφιακή έκθεση αναπτύσσεται σε έξι ενότητες που αφορούν τη σχέση του πανεπιστημίου με τον μικρασιατικό Ελληνισμό πριν από το 1922 και τη δράση του ΕΚΠΑ ως φορέα υποδοχής προσφύγων έως τότε. Την εγγραφή των φοιτητών και των φοιτητριών που μετακινήθηκαν από τη Μικρά Ασία στην Ελλάδα και τα προβλήματα που δημιουργούσε η έλλειψη πιστοποιητικών. Τη συνεργασία του πανεπιστημίου με το κράτος, ώστε να μπορέσει το δεύτερο να εξασφαλίσει τους πόρους που χρειάζονταν για να εξασφαλιστεί με τη σειρά της η δωρεάν φοίτηση του άπορου προσφυγικού στοιχείου. Τη φοίτηση, την περίθαλψη και τη σίτιση, τις δραστηριότητες της Πανεπιστημιακής Λέσχης και την οργάνωση των φοιτητικών συλλογικότητων.

Ποιος είναι ο ακριβής αριθμός των μικρασιατών προσφύγων φοιτητών και φοιτητριών, είναι ένα ερώτημα που, όπως μας εξηγεί ο κ. Καραμανωλάκης (εκ των επιστημονικών υπευθύνων της έκθεσης μαζί με τη Χάιδω Μπάρκουλα), δεν μπορεί να απαντηθεί καθώς δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία. Θα πρέπει να ήταν εκατοντάδες και δεν θα είχαν ένα τυπικό προφίλ καθώς προέρχονταν από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές, χωρίς προφανώς κοινό γνωστικό ή οικονομικό υπόβαθρο.

Εκτός από τα αυθεντικά ψηφιοποιημένα τεκμήρια, η έκθεση συνοδεύεται και από τη φρέσκια ματιά της Ολιας Ντακογιάννη που έχει αποδώσει μέσω μιας εικονογραφημένης ιστορίας κόμικς τη φοιτητική ζωή των προσφύγων στα πρώτα χρόνια της άφιξής τους στην Ελλάδα.