Μια απίθανη επιστημονική φαρσοκωμωδία με πρωταγωνιστές μια ομάδα ελλήνων ιχθυολόγων έφτασε να γίνει θέμα στους New York Times και άλλα ξένα μέσα.

Πολυσυζητημένη μελέτη για έναν καρχαρία που υποτίθεται ότι βρέθηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά νερά τελικά ανακλήθηκε λόγω της υποψίας ότι το εύρημα ήταν στην πραγματικότητα πλαστικό παιχνίδι.

Η μελέτη που δημοσιεύτηκε πέρυσι στην επιθεώρηση Mediterranean Marine Science περιέγραφε έναν μικρό καρχαρία Mitsukurina owstoni, αινιγματικό είδος που ζει σε βαθιά νερά σε όλο τον κόσμο αλλά δεν έχει εντοπιστεί ποτέ στη Μεσόγειο.

Σύμφωνα με τη δημοσίευση, ένας άνδρας με το όνομα Γιάννης Παπαδάκης βρήκε τον «καρχαρία» τον Αύγουστο του 2020 στην Ανάφη. Τον φωτογράφισε πάνω στα βράχια στην παραλία και έστειλε μία και μοναδική φωτογραφία στους ερευνητές.

Η επίμαχη εικόνα που έλαβαν οι ερευνητές από τον «Γιάννη Παπαδάκη»

Η μελέτη που προέκυψε δεν άργησε να γίνει θέμα συζήτησης μεταξύ ειδικών στο Twitter και στην ομάδα Shark-References στο Facebook, όπου πολλοί εξέφρασαν τη δυσπιστία τους για την αναπάντεχη ανακάλυψη.

«Δεν φαινόταν σωστό» σχολίασε στους NY Times ο Ντέιβιντ Έμπερτ, συγγραφέας του βιβλίου Sharks of the World.

Ο καρχαρίας «είναι πολύ μικρός και τα βράγχιά του δεν φαίνονται ανοιχτά […] Δεν μοιάζει καθόλου να έχει φυσική προέλευση» είπε.

Διατηρημένος καρχαρίας Μ.owstoni στο Μουσείο της Βικτώριας στην Αυστραλία. Τα σαγόνια προεκτείνονται όταν το ψάρι τρέφεται (Wikimedia Commons)

Τον Νοέμβριο, ομάδα ειδικών στους καρχαρίες δημοσίευσε σχόλιο στην ίδια επιθεώρηση αμφισβητώντας ότι ο καρχαρίας ήταν πραγματικός.

«Διατηρούμε επιφυλάξεις» έγραφαν οι ερευνητές, δεδομένου ότι το εύρημα ήταν πολύ μικρότερο από έναν ενήλικο καρχαρία M.owstoni, δεν είχε δόντια, τα πτερύγιά του ήταν υπερβολικά στρογγυλεμένα και είχε λάθος αριθμό βραγχιακών σχισμών.

Λίγο αργότερα εμφανίστηκε στο Twitter η εικόνα ενός παιχνιδιού που παράγει η ιταλική εταιρεία DeAgostini, ένα πλαστικό μοντέλο του W.owstoni που μοιάζει πολύ με τον καρχαρία της μελέτης. Ο «καρχαρίας» της Νάξου μοιάζει να έχει ακόμα και τη ραφή από το καλούπι του πλαστικού παιχνιδιού.

«Κατά τη γνώμη μου πρόκειται για μοντέλο του εν λόγω καρχαρία» δήλωσε στο Gizmodo o Γιούργκεν Πόλερσποκ, ανεξάρτητος ερευνητής και μέλος της ερευνητικής ομάδας που αμφισβητούσε τη μελέτη. Με το που είδε την επίμαχη φωτογραφία, είπε, πρόσεξε ότι η εμφάνιση του ψαριού έμοιαζε «αφύσικη».

Φέτος τον Μάρτιο, οι συντάκτες της αρχικής μελέτης δημοσίευσαν νέο άρθρο με το οποίο επέμεναν στην ορθότητα της αρχικής μελέτης τους.

Παραδέχονταν όμως ότι το δείγμα δεν είχε μήκος 80 εκατοστά, όπως αρχικά υποστήριξαν, αλλά μόνο 17-20 εκατοστά. Πιθανώς ο καρχαρίας δεν ήταν ενήλικος αλλά έμβρυο, είπαν (το είδος M.owstoni επωάζει τα αβγά στην κοιλιά του και γεννά ζωντανά μικρά).

Μόνο που τα έμβρυα τόσο μικρού μεγέθους «δεν είναι βιώσιμα», όπως απάντησε ο Πόλερσποκ.

Η τελική πράξη ήρθε την περασμένη εβδομάδα, όταν οι συντάκτες της αρχικής μελέτης την απέσυραν μαζί με την απάντησή τους στις επικρίσεις, η οποία δεν είναι πλέον διαθέσιμη στο Διαδίκτυο.

Η επικεφαλής της μελέτης δεν απάντησε άμεσα σε αίτημα του in.gr για σχόλιο, ενώ ανάλογα αιτήματα του Gizmodo σε άλλα μέλη της ομάδας της έμειναν επίσης αναπάντητα.

Ωστόσο ένας από τους ερευνητές δήλωσε στο The Daily Beast ότι επιμένει στο συμπέρασμα της μελέτης:

«Παρόλο που έχουμε κάθε λόγο να υποθέτουμε ότι το εύρημα ήταν αυθεντικό (αρκετοί ειδικοί στους καρχαρίες της Μεσογείου και [δύο] ανώνυμοι αξιολογητές δέχτηκαν και στήριξαν τη δημοσίευση αυτής της μελέτης!) άλλοι συνάδελφοι προκάλεσαν μια εντελώς ανήθικη διαμάχη και υποστήριξαν ότι το δείγμα ήταν πεταμένο πλαστικό μοντέλο» είπε ο Φρίθγιοφ Κέπερ του Πανεπιστημίου του Ομπερντίν στη Σκωτία.

«Προκειμένου να αποφύγουμε περαιτέρω βλάβες και δεδομένου ότι το δείγμα δεν αποθηκεύτηκε από τον πολίτη-επιστήμονα στην Ανάφη, αποφασίσαμε να ανακαλέσουμε το άρθρο».

Είτε επρόκειτο για αληθινό ψάρι είτε για πλαστικό παιχνίδι, το γεγονός ότι μια μελέτη που βασίστηκε μόνο σε μια φωτογραφία έγινε δεκτή από επιστημονική επιθεώρηση αναδεικνύει προβλήματα και προχειρότητες στη διαδικασία αξιολόγησης των κειμένων.

«Κατά τη γνώμη μου, το πρόβλημα και η ευθύνη αφορούν την αρχισυνταξία της επιθεώρησης και τους αξιολογητές» σχολίασε ο Πόλερσποκ.

Headlines