Καίσαρ Αλεξόπουλος: «Τι καινούριο μάθαμε σήμερα;»

Τα του Καίσαρος τω Καίσαρι

Έφυγε από τη ζωή ο Καίσαρ Αλεξόπουλος

Γιατί δεν είναι μόνο αυτοί που έχουν «βγάλει» το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και τον είχαν δάσκαλο. Όλοι οι φυσικοί θεωρούσαν τον Καίσαρα κάτι ανάμεσα σε παππού και πατέρα και είναι γεγονός ότι ο Αλεξόπουλος άσκησε μια διόλου ευκαταφρόνητη επίδραση στις ποικίλες διαδρομές των Ελλήνων φυσικών τού σήμερα.

Γεννημένος στις αρχές του 20ού αιώνα ο Καίσαρ έκανε ένα ασυνήθιστα μακρινό ταξίδι στη ζωή. Φαίνεται ότι ένας συνδυασμός Τύχης και Αναγκαιότητας «άκουσε» τις ευχές «να τα εκατοστίσεις» που του έκαναν τότε που ήταν παιδί, στα γενέθλιά του.

Παρά τη δικαιολογημένη ή αδικαιολόγητη τρυφερότητα που μας προκαλεί η αποχώρηση από τα γήινα οποιουδήποτε ανθρώπου, μπορούμε με ψυχραιμία να του αναγνωρίσουμε ότι μας έδωσε τις πρώτες απαντήσεις σε δύο τουλάχιστον σοβαρά ερωτήματα.

Το πρώτο είναι «τι ακριβώς είναι η Φυσική». Το δεύτερο «τι ακριβώς σημαίνει το δύσκολο ρήμα διδάσκω Φυσική». Οι απαντήσεις και στα δύο ερωτήματα έρχονταν σε όλους μέσα από τα βιβλία του για τη Γενική Φυσική –βιβλία καλύτερης ποιότητας από αντίστοιχα που κυριάρχησαν στις επόμενες δεκαετίες– αλλά πολύ πιο καθαρά έφθαναν σε εκείνους που τον πρόλαβαν δάσκαλο μέσα στα γεμάτα αμφιθέατρα τού τότε.

Προερχόμενος από αστική οικογένεια της Πάτρας, κοσμοπολίτης, χιονοδρόμος ακόμα και σε μεγάλη ηλικία, κάποτε πρύτανης του Καποδιστριακού και αργότερα ακαδημαïκός, για μας τους νεαρούς τού τότε ήταν πάνω από όλα κήρυκας μιας Φυσικής με γερμανικές επιδράσεις, η οποία συσχέτιζε με άνεση και ισοτιμία τόσο το πειραματικό της στοιχείο όσο και το θεωρητικό της πλαίσιο, ενώ από την άλλη ως δάσκαλος έδειχνε με διάφανο τρόπο την προτίμησή του στον στόχο «να γίνει κατανοητή η Φυσική» και όχι να στο να «αποστηθίζεις ορισμένα πράγματα και να τα λες απέξω».

Φωτογραφικό στιγμιότυπο από το προσωπικό αρχείο του Διονύση Μαρίνου (πηγή: users.sch.gr/kassetas)

Ο Καίσαρ έκανε μάθημα στους δεκαοχτάχρονους πρωτοετείς κι αφουγκραζόσουνα χωρίς προσπάθεια ότι η σχέση του με τη Φυσική ήταν ερωτική, ενώ παράλληλα το όλο του στιλ άφηνε στις αναπαραστάσεις των νεαρών ακροατών του αποτυπώματα για το πώς θα μπορούσαν να διδάσκουν εκείνοι κάποτε στο δικό τους μέλλον.

Όπως έλεγε ο Σταμάτης Μουρίκης –άνθρωπος πολύτιμος ως μνήμη, ήδη απελθών σε πολύ μικρότερη ηλικία– ο Αλεξόπουλος αντιμετώπιζε ένα άγνωστο ζήτημα με έναν τρόπο που θυμίζει αυτό που έλεγαν οι Γερμανοί για τον Michael Faraday: Er riecht die Wahrheit – Οσμίζεται την αλήθεια.

Πολλοί από εμάς τους μεταγενέστερους μπορεί να αμφισβητήσαμε τις ποικίλες επιστημολογικές του προσεγγίσεις με τις οποίες καθόρισε το πλαίσιο για το «τι σημαίνει» διδασκόμενη Φυσική σε μαθητές και σε φοιτητές, αλλά το έδαφος πάνω στο οποίο πατήσαμε για να οδηγηθούμε ακόμα και σε εκείνες τις αμφισβητήσεις ήταν οι δικές του προσεγγίσεις.

Στο προσφατο 13ο Συνέδριο της Ένωσης Ελλήνων Φυσικών στην Πάτρα (σ.σ.: το πανελλήνιο αυτό συνέδριο είχε πραγματοποιηθεί από τις 17 έως τις 21 Μαρτίου 2010) λέγαμε ότι οι απόφοιτοι του Πανεπιστημίου της Αθήνας συγκροτούμε δύο συνομοταξίες. Εκείνη με τους σχετικά παλιότερους που πρόλαβαν τον Αλεξόπουλο δάσκαλο και την άλλη με τους σχετικά πιο νέους που δεν τον πρόλαβαν να διδάσκει.

Οι προσωπικές μας μνήμες, πάντοτε επιλεκτικές, φέρνουν μπροστά μας τον Διονύση Μαρίνο στο στρεφόμενο κάθισμα, τον Καίσαρα να θέτει το κάθισμα σε περιστροφή, ο Μαρίνος να απλώνει τα χέρια του και το καθισμα να φρενάρει κι ύστερα να μαζεύει τα χέρια και το σύστημα να επιταχύνεται, αργότερα τον φέρνουν μπροστά μας ψύχραιμο με το ένα πόδι στο γύψο εξαιτίας του σκι, ενώ σε μια τρίτη εικόνα «εκείνος» μας εξετάζει προφορικά για να διαπιστώσει κυρίως όχι το τι αποστηθίσαμε αλλά το τι καταλάβαμε, και να είναι τότε τόσο δύσκολο το να «περάσεις Αλεξόπουλο» στα προφορικά.

Όλοι εκείνοι που συγκροτούμε το «εμείς οι Έλληνες φυσικοί» στέλνουμε ένα ύστερο Χαίρε Καίσαρ στον απελθόντα δάσκαλό μας.

*Αποχαιρετιστήριο κείμενο του εκπαιδευτικού (καθηγητή Φυσικής) Ανδρέα Ιωάννου Κασσέτα (1944-2015) για τον Καίσαρα Αλεξόπουλο (πηγή: users.sch.gr/kassetas).

Ο ακαδημαϊκός Καίσαρ Αλεξόπουλος, ο οποίος έφυγε από τη ζωή στις 27 Μαρτίου 2010 έχοντας συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής, ήταν διακεκριμένος φυσικός, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και επί 35 συναπτά έτη διευθυντής του Εργαστηρίου Φυσικής του αρχαιότερου πανεπιστημιακού ιδρύματος της χώρας.

Ο Αλεξόπουλος, που είχε γεννηθεί στην Πάτρα στις 10 Νοεμβρίου 1909, φοίτησε από το 1926 έως το 1932 στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, από το οποίο έλαβε δίπλωμα μηχανολόγου μηχανικού το 1930 και δίπλωμα φυσικού το 1932.

Το 1935, κι αφού αναγορεύτηκε διδάκτωρ των Φυσικών Eπιστημών του Πολυτεχνείου της Ζυρίχης, επέστρεψε στην Ελλάδα.

Το 1936 εξελέγη υφηγητής και το 1939 τακτικός καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο Aθηνών, όπου έμελλε να ασκήσει διδακτικό έργο έως το 1974.

Την περίοδο 1970-1972 ο Αλεξόπουλος διετέλεσε πρύτανης του Πανεπιστημίου Aθηνών (υπέβαλε την παραίτησή του το 1972 αντιδρώντας στις επεμβάσεις τού τότε δικτατορικού καθεστώτος στα πανεπιστήμια), ενώ το 1979 διετέλεσε πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών (είχε εκλεγεί τακτικό μέλος της από το 1963).

Κατά τη μακρά επιστημονική σταδιοδρομία του εργάστηκε στην Πυρηνική Φυσική και στη Φυσική Στερεάς Καταστάσεως, δημοσιεύοντας πληθώρα εργασιών σε έγκυρα διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Συνέγραψε πολυάριθμα διδακτικά βιβλία Φυσικής για όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες.

Ο Αλεξόπουλος συνεργάστηκε ερευνητικώς με τους Παναγιώτη Βαρώτσο (έτος γεννήσεως 1947) και Κωνσταντίνο Νομικό (1943-2021) στη μελέτη του στερεού φλοιού της Γης (μέθοδος ΒΑΝ, πειραματικό σύστημα για την πρόγνωση σεισμών).

Ο συγκινητικός αποχαιρετισμός του Αλεξόπουλου από τον Βαρώτσο, στις 30 Μαρτίου 2010, ήταν ο ακόλουθος:

Αγαπημένε μας Δάσκαλε,

Σεβόμενος την δωρικότητα του δικού σου ύφους, θα προσπαθήσω με λίγες μόνο φράσεις να σε αποχαιρετήσω εκ μέρους των συνεργατών σου και του Εργαστηρίου Φυσικής, στο οποίο αφιέρωσες όλη σου σχεδόν τη ζωή.

Θα ήθελα, πάνω απ᾿ όλα, να σου πω, Δάσκαλέ μας, ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ για όσα μας δίδαξες.

Να σου πω και πάλι ένα πολύ μεγάλο ευχαριστώ που μας έμαθες ότι πρέπει η έρευνα να είναι μία διαρκής στάση ζωής.

Να σου εκφράσω την ευγνωμοσύνη όλων μας για τις τόσες συμβουλές που με πατρική καλοσύνη και απλόχερη αγάπη καθημερινά μας έδινες.

Είμαστε βέβαιοι ότι και από εκεί που είσαι, Δάσκαλέ μας, θα μας παρακολουθείς και θα μας νοιάζεσαι.

Είμαστε σίγουροι ότι από εκεί που είσαι θα ήθελες διαρκώς να μας ρωτάς, όπως έκανες πάντα: «Τι καινούριο μάθαμε σήμερα;»

Αυτήν τη δύσκολη ώρα του αποχωρισμού συναισθανόμαστε πλήρως ότι η δική σου στάση ζωής, που ήταν συνώνυμη της ευγένειας, του ήθους, της αξιοπρέπειας και της ασίγαστης αγάπης σου για την έρευνα, είναι η πιο βαριά κληρονομιά που μας άφησες.

Δεν είναι εύκολο, σου υποσχόμαστε όμως ότι θα προσπαθήσουμε να ανταποκριθούμε σ᾿ αυτή.

Καλό σου ταξίδι πολυαγαπημένε μας Δάσκαλε. Σ᾿ ευχαριστούμε πολύ και πάλι για όλα. Η μορφή σου και η σκέπη σου θα μας συντροφεύουν για πάντα.

Ξεχωριστής αναφοράς χρήζει η ορειβατική και χιονοδρομική δράση του Αλεξόπουλου (υπήρξε ένα από τα μέλη της πρώτης γενιάς ελλήνων ορειβατών, τη δεκαετία του ’30), που ευτύχησε να αποκτήσει στο διάβα της ζωής του μια πολύτιμη σύντροφο (τη σύζυγό του, Ελένη Ζάχου), ένα γιο και δύο εγγόνια.

Ο Ανδρέας Ιωάννου Κασσέτας (1944-2015) γεννήθηκε στην Αθήνα, σπούδασε Φυσική σε προπτυχιακό επίπεδο στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στο Παρίσι.

Δίδαξε επί μακρόν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και σε σεμινάρια επιμόρφωσης καθηγητών, αναπτύσσοντας παράλληλα πολιτικοκοινωνική και συνδικαλιστική δράση.

Ιδιαίτερα αξιόλογο υπήρξε το πολυειδές συγγραφικό έργο του, που αφορούσε τη διδακτική και την εκλαΐκευση της αγαπημένης επιστήμης του, αλλά και το πάντρεμα Φυσικής και λογοτεχνίας.