Στα μανταλάκια κρέμασε την Ελλάδα για άλλη μια χρονιά η Διεθνής Αμνηστία: αστυνομική βία, επαναπροωθήσεις και υποκλοπές

Έντονη αστυνομική βία σε βάρος διαδηλωτών, επαναπροωθήσεις προσφύγων, αμφιλεγόμενα νομοσχέδια και παραβιάσεις ιδιωτικότητας είναι μερικά μόνο από τα ευρήματα της έκθεσης της Διεθνούς Αμνηστίας για το 2022 που αφορούν τη χώρα μας.

Ειδικότερα, η έκθεση καταγράφει την περιττή και υπερβολική χρήση βίας από αξιωματούχους επιβολής του νόμου κατά την αστυνόμευση διαδηλώσεων συνεχίστηκαν. Παράδειγμα ήταν ο φοιτητής Γιάννης Ντουσάκης που υπέστη σοβαρούς τραυματισμούς στο στόμα και στο σαγόνι του τον Μάϊο του 2022 από τα ΜΑΤ. Επίσης, τον Νοέμβριο, δικαστήριο απέρριψε την έφεση των αρχών κατά πρωτοβάθμιας απόφασης που έκρινε το ελληνικό κράτος υπεύθυνο για τον σοβαρό τραυματισμό του δημοσιογράφου Μανώλη Κυπραίου από την αστυνομία το 2011.

Όσον αφορά το Δικαίωμα στη ζωή τον Μάιο του 2022, δικαστήριο έκρινε δύο άντρες ένοχους για θανατηφόρα σωματική βλάβη σε σχέση με τον θάνατο του ΛΟΑΤΚΙ ακτιβιστή Ζακ Κωστόπουλου το 2018. Οι τέσσερις αστυνομικοί που κατηγορούνταν επίσης σε σχέση με τον θάνατο του Ζακ Κωστόπουλου αθωώθηκαν, εγείροντας ανησυχίες σχετικά με την ατιμωρησία.

Τον Σεπτέμβριο, η εισαγγελία πρότεινε να παραπεμφθούν σε δίκη εφτά αστυνομικοί με την κατηγορία της ανθρωποκτονίας με ενδεχόμενο δόλο σε σχέση με τη δολοφονία του Νίκου Σαμπάνη, ενός άοπλου 18χρονου Ρομά, ο οποίος απεβίωσε μετά από θανάσιμο πυροβολισμό από την αστυνομία τον Οκτώβριο του 2021. Τον Δεκέμβριο, ο Κώστας Φραγκούλης, ένα 16χρονο Ρομά αγόρι πυροβολήθηκε στο κεφάλι κατά τη διάρκεια αστυνομικής καταδίωξης και πέθανε στο νοσοκομείο οχτώ ημέρες αργότερα. Ένας αστυνομικός κατηγορήθηκε για ανθρωποκτονία με ενδεχόμενο δόλο και παράνομη χρήση του όπλου του και αφέθηκε ελεύθερος με περιοριστικούς όρους.

Στο προσφυγικό, πάνω από 18.000 προσφύγισσες, πρόσφυγες και μετανάστριες/-άστες έφτασαν από τη θάλασσα και τη στεριά, σε σύγκριση με περίπου 9.000 το 2021. Το ποσοστό θνησιμότητας αυξήθηκε δραματικά, με 326 εκτιμώμενους νεκρούς και αγνοούμενους, έναντι 115 το 2021. Καθώς τα τραγικά ναυάγια τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο οδήγησαν σε δεκάδες θανάτους και αγνοούμενους, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης απηύθυναν έκκληση για ασφαλείς διαδρομές. Στη Σάμο, οι αρχές συνέχισαν να κρατούν παράνομα ορισμένες/-ους αιτούσες/-ντες άσυλο που διαμένουν στη χρηματοδοτούμενη από την Ε.Ε. «κλειστή ελεγχόμενη δομή», εμποδίζοντάς τες/τους να εξέλθουν.

Επαναπροωθήσεις: ευθύνες σε Ελλάδα και Frontex

ΜΚΟ και δημοσιογράφοι συνέχισαν να αναφέρουν επαναπροωθήσεις και άλλες καταχρήσεις κατά προσφυγισσών/-ύγων και μεταναστριών/-ών στη στεριά και στη θάλασσα. Σε αρκετές περιπτώσεις, ομάδες εγκλωβίστηκαν υπό οδυνηρές συνθήκες σε νησίδες στον Έβρο. Σε ορισμένες περιπτώσεις, παρά το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) διέταξε προσωρινά μέτρα υπέρ των ατόμων και ζήτησε από την Ελλάδα να μην τα απομακρύνει, φέρεται ότι οι επιχειρήσεις διάσωσης από τις αρχές καθυστέρησαν ή ότι οι άνθρωποι επαναπροωθήθηκαν. Τον Μάρτιο, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας (ΕΑΔ), ένας φορέας που ορίστηκε από την κυβέρνηση για να διερευνήσει τις επαναπροωθήσεις, ανακοίνωσε την ολοκλήρωση έρευνας που δεν διαπίστωσε παρατυπίες στη συμπεριφορά των ελληνικών αρχών. ΜΚΟ ζήτησαν από την ΕΑΔ να δημοσιοποιήσει την πλήρη έκθεση, κάλεσαν να υπάρξει λογοδοσία και διαφάνεια και επανέλαβαν ότι η ΕΑΔ δεν μπορεί να θεωρηθεί συνταγματικά ανεξάρτητη.

Το ΕΔΔΑ εξέδωσε τον Ιούλιο απόφαση-ορόσημο σχετικά με τη βύθιση βάρκας με μετανάστριες/-άστες στα ανοιχτά του Φαρμακονησίου το 2014, οπότε και 11 από τους 27 επιβάτες έχασαν τη ζωή τους. Οι προσφεύγοντες υποστήριξαν ότι το σκάφος είχε ανατραπεί επειδή η ελληνική ακτοφυλακή χρησιμοποίησε επικίνδυνους ελιγμούς για να τους προωθήσει προς την Τουρκία. Το ΕΔΔΑ έκρινε την Ελλάδα υπεύθυνη για αρκετές παραβιάσεις, μεταξύ άλλων του δικαιώματος στη ζωή, λόγω ελλείψεων στις επιχειρήσεις διάσωσης και στη διερεύνηση του περιστατικού από την Ελλάδα.

Αρκετές υποθέσεις επαναπροωθήσεων παρέμεναν σε εκκρεμότητα ενώπιον του ΕΔΔΑ και της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ στο τέλος του έτους. Τον Οκτώβριο, τα ειδησεογραφικά πρακτορεία διέρρευσαν έκθεση της OLAF, της υπηρεσίας καταπολέμησης της απάτης της Ε.Ε., η οποία εξέταζε σοβαρές καταγγελίες κατά του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), συμπεριλαμβανομένης της «πιθανής εμπλοκής ή/και συγκάλυψης παράνομων επαναπροωθήσεων» στην Ελλάδα. Η έκθεση διαπίστωσε σοβαρά σφάλματα στον χειρισμό των περιστατικών από τη Frontex, τα οποία εγείρουν ζητήματα θεμελιωδών δικαιωμάτων.

Τέρμα το ESTIA

Τον Φεβρουάριο οι αρχές ανακοίνωσαν τον τερματισμό του χρηματοδοτούμενου από την Ε.Ε. προγράμματος στέγασης ESTIA για αιτούσες/-ντες άσυλο που αντιμετωπίζουν συνθήκες ευαλωτότητας και μείωσαν τις θέσεις φιλοξενίας. Οι ΜΚΟ εξέφρασαν την ανησυχία τους ότι οι θιγόμενοι μεταφέρθηκαν από διαμερίσματα, μετά από πολύ σύντομη προειδοποίηση, σε καταυλισμούς εντός απομονωμένων τοποθεσιών, με αρνητικές επιπτώσεις στην πρόσβασή τους σε βασικές υπηρεσίες.

Οι ΜΚΟ ανέφεραν ότι οι αναγνωρισμένες/-οι προσφύγισες και πρόσφυγες που επέστρεψαν στην Ελλάδα βάσει του Κανονισμού του Δουβλίνου της Ε.Ε. αντιμετώπισαν εμπόδια, μεταξύ άλλων στη λήψη εγγράφων ταυτοποίησης, γεγονός που επηρέασε την πρόσβασή τους στην υγειονομική περίθαλψη, τη στέγαση και άλλες υπηρεσίες.

Τον Ιούνιο, η Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για την Κατάσταση των Υπερασπιστριών/-ών των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων κατήγγειλε την ποινικοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας και τις επαχθείς απαιτήσεις εγγραφής που επιβάλλονται στις οργανώσεις οι οποίες εργάζονται στον τομέα αυτόν. Οι ποινικές διαδικασίες κατά των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Sarah Mardini και Séan Binder που προέκυψαν από το έργο τους στη διάσωση και την παροχή βοήθειας σε πρόσφυγες και μετανάστες παρέμειναν ανοιχτές.

Τον Δεκέμβριο, ο ιδρυτής της ΜΚΟ Ελληνικό Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι Παναγιώτης Δημητράς, ο οποίος βρισκόταν υπό ποινική έρευνα για το έργο του στα δικαιώματα των προσφύγων και των μεταναστών, κλήθηκε να εμφανιστεί ενώπιον δικαστή για κακουργήματα που σχετίζονται με το έργο του με αιτούσες/-ντες άσυλο και κινδύνευσε με κατ’ οίκον περιορισμό και απαγόρευση του έργου του στη ΜΚΟ.

 Παρακολουθήσεις και καταστρατήγηση της ιδιωτικότητας

Τον Απρίλιο, δημοσιεύματα των μέσων ενημέρωσης αποκάλυψαν ότι το τηλέφωνο του Έλληνα δημοσιογράφου Θανάση Κουκάκη είχε μολυνθεί από το κατασκοπευτικό λογισμικό Predator μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου 2021 και ότι είχε επίσης υποκλαπεί από την ελληνική Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) το 2020. Ο αρχηγός του κόμματος της αντιπολίτευσης ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ και μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Νίκος Ανδρουλάκης, καθώς και ο Χρήστος Σπίρτζης, πρώην υπουργός του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης ΣΥΡΙΖΑ, είχαν επίσης στοχοποιηθεί με το Predator.

Το τηλέφωνο του Νίκου Ανδρουλάκη παρακολουθούνταν επιπλέον από την ΕΥΠ. Τον Απρίλιο ξεκίνησε δικαστική έρευνα σχετικά με τους ισχυρισμούς περί κατασκοπευτικού λογισμικού, και τον Νοέμβριο ξεκίνησε άλλη μια δικαστική έρευνα μετά τη δημοσίευση από εφημερίδα ενός καταλόγου προσώπων υψηλού κύρους που φέρονται να βρίσκονταν υπό κρατική παρακολούθηση ή/και να έχουν στοχοποιηθεί με Predator. Τον Δεκέμβριο, το κοινοβούλιο ψήφισε ένα αμφιλεγόμενο νομοσχέδιο που στερείτο αποτελεσματικών εγγυήσεων για τα άτομα τα οποία υπόκεινται σε παρακολούθηση και νομιμοποιούσε τη χρήση της κατασκοπευτικής τεχνολογίας από τις αρχές.

 Προβλήματα με την ελευθερία της έκφρασης και της συνάθροισης

Τον Φεβρουάριο, οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Παναγιώτης Δημητράς και Αντρέα Γκίλμπερτ καταδικάστηκαν για «ψευδή καταμήνυση», αφού είχαν υποβάλει καταγγελία σχετικά με δήλωση ανώτερου επισκόπου της Ελληνορθόδοξης Εκκλησίας το 2017 που θεώρησαν ότι ήταν αντισημιτική και ότι εισήγαγε διακρίσεις. Τον Μάιο, δικαστήριο της Αθήνας εκδίκασε αγωγή κατά της δημοσιογράφου Σταυρούλας Πουλημένη και του ανεξάρτητου συνεργατικού μέσου ενημέρωσης Alterthess, επειδή φέρεται να παραβίασαν τη νομοθεσία περί προστασίας δεδομένων, δημοσιεύοντας την καταδίκη ανώτερου στελέχους εταιρείας εξόρυξης χρυσού για περιβαλλοντική καταστροφή.

Τον Σεπτέμβριο, η πρόεδρος της Ομοσπονδίας Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας παραπέμφθηκε σε δίκη αφού κατηγορήθηκε βάσει ενός αμφιλεγόμενου νόμου για τις δημόσιες υπαίθριες συναθροίσεις για υποτιθέμενη απείθεια και παρακώλυση της κυκλοφορίας κατά τη διάρκεια διαμαρτυρίας των εργαζομένων στον τομέα της υγείας τον Σεπτέμβριο του 2020.

Ανησυχίες προέκυψαν σχετικά με τη δίωξη δύο ακτιβιστριών της Διεθνούς Αμνηστίας, που, έπειτα από διαμαρτυρία τον Νοέμβριο, συνελήφθησαν και παραπέμφθηκαν με μια σειρά από πλημμεληματικές κατηγορίες.

 Διακρίσηςι και αντιρρησίες συνείδησης

Τον Απρίλιο, το Δίκτυο Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας ανέφερε 72 περιστατικά ρατσιστικής βίας για το 2021. Τον Ιούνιο ξεκίνησε η δίκη σε δεύτερο βαθμό για την υπόθεση του ακροδεξιού κόμματος Χρυσή Αυγή. Σε απόφαση-ορόσημο τον Οκτώβριο του 2020, πρωτοβάθμιο δικαστήριο έκρινε, μεταξύ άλλων, ότι η πολιτική ηγεσία του κόμματος ήταν ένοχη για τη διεύθυνση εγκληματικής οργάνωσης, τα μέλη της οποίας είχαν διαπράξει μια σειρά βίαια εγκλήματα, μεταξύ άλλων εναντίον μεταναστών και προσφύγων.

Συνεχίστηκαν οι σοβαρές παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αντιρρησιών συνείδησης στη στρατιωτική θητεία, συμπεριλαμβανομένων των δικών και των επανειλημμένων καταδικών από στρατιωτικά δικαστήρια. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, που αποκαλύφθηκαν το 2022, το 2021 το ποσοστό αναγνώρισης των αντιρρησιών συνείδησης που επικαλούνται μη θρησκευτικούς λόγους είχε πέσει στο 0%. Στο τέλος του έτους εκκρεμούσαν αρκετές προσφυγές στο Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο κατά της μεροληπτικής απόρριψης αιτήσεων για το καθεστώς του αντιρρησία συνείδησης. Τον Δεκέμβριο, μια οπισθοδρομική πρόταση νομικής τροποποίησης αποσκοπούσε στην αύξηση του αριθμού των στρατιωτικών μελών της επιτροπής που εξετάζει τις εν λόγω αιτήσεις. Η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει την απόφαση της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ του 2021 στην υπόθεση του αντιρρησία συνείδησης Λάζαρου Πετρομελίδη, η οποία διαπίστωσε πολλαπλές παραβιάσεις του Διεθνούς Συμφώνου για τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα.

Βία κατά των γυναικών

Κατά τη διάρκεια του έτους, 17 γυναίκες δολοφονήθηκαν από τους συντρόφους τους ή τους πρώην συντρόφους τους. Τον Οκτώβριο, μια 19χρονη γυναίκα κατήγγειλε ότι βιάστηκε από δύο αστυνομικούς στο αστυνομικό τμήμα Ομόνοιας στην Αθήνα. Οι δύο αστυνομικοί κατηγορήθηκαν για ομαδικό βιασμό και αφέθηκαν ελεύθεροι υπό όρους. Ένας τρίτος αστυνομικός κατηγορήθηκε ως συνεργός. Η έρευνα βρισκόταν σε εξέλιξη στο τέλος του έτους.

Τον Νοέμβριο, η Διεθνής Αμνηστία κατέθεσε συλλογική προσφυγή στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η προσφυγή κατέγραφε πώς οι ελληνικές αρχές παραβίαζαν τα δικαιώματα στην υγεία και στην απαγόρευση των διακρίσεων λόγω των επιπτώσεων των μέτρων λιτότητας που θεσπίστηκαν μετά την οικονομική κρίση του 2009-10 και πώς αυτό συνέχιζε να επηρεάζει την ικανότητα του συστήματος υγείας να ανταποκρίνεται στην πανδημία Covid 19.

Προβλήματα με τον σωφρονιστικό κώδικα

Τον Οκτώβριο, η κοινωνία των πολιτών εξέφρασε την ανησυχία της ότι η νέα νομοθεσία για τη μεταρρύθμιση του Σωφρονιστικού Κώδικα θα περιορίσει περαιτέρω τα δικαιώματα των κρατουμένων, συμπεριλαμβανομένου του δικαιώματος προσωρινής αποφυλάκισης, και θα συμβάλει στον διαρκή υπερπληθυσμό των ελληνικών φυλακών.