Όταν οι γαλλικές αρχές έθεσαν υπό παρακολούθηση τον νεαρό Πάμπλο Πικάσο

Προτού ο Πάμπλο Πικάσο γίνει γνωστός, ήταν περισσότερο γνωστός στην αστυνομία του Παρισιού ως ύποπτος αναρχικός. Η δολοφονία του Γάλλου προέδρου Σαντί Καρνό από έναν Ιταλό αναρχικό το 1894 είχε προκαλέσει μια δεκαετία κοινωνικών εντάσεων στη χώρα, επιπλέον της διαβόητης υπόθεσης Ντρέιφους, κατά την οποία ένας Εβραίος λοχαγός του στρατού καταδικάστηκε άδικα για πώληση στρατιωτικών μυστικών στους Γερμανούς.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου πολιτικής βίας, οι αρχές κατέστειλαν την υποτιθέμενη εισροή αναρχικών δολοφόνων και άλλων ανατρεπτικών αλλοδαπών που είχαν κατακλύσει τη Γαλλία.

«Διαβάζοντας προσεκτικά το αρχείο, διαπιστώνει κανείς ένα αξιοσημείωτα επιθετικό πρόγραμμα» γράφει η Άνι Κοέν-Σολάλ στο smithsonianmag.com.

Στις 23 Απριλίου του 1894, ένα επίσημο διοικητικό σημείωμα καθόριζε τις κατευθυντήριες αρχές των αρχών: «Η αστυνομία θα δράσει, χρησιμοποιώντας όλους τους διαθέσιμους αξιωματικούς της, επιτήρηση των τόπων συνάντησης των αναρχικών, των μυστικών συνομιλιών τους, των σημείων σύνδεσής τους, των καμπαρέ κ.λπ. Είναι αυτονόητο ότι η αστυνομία απασχολεί και κάποιους μυστικούς συνεργάτες».

Το Bateau-Lavoir, ένα κτήριο στη Μονμάρτη όπου ο Πικάσο νοίκιασε ένα εργαστήριο καλλιτεχνών / Photo: YouTube

Γύρω από το εργαστήριο του Πάμπλο

Πράγματι, οι πληροφοριοδότες καραδοκούσαν στο 18ο Arrondissement, λίγα μόλις τετράγωνα μακριά από το εργαστήριο του νεαρού Πικάσο στη Boulevard de Clichy, όπου ο καλλιτέχνης παρέμενε σκληρά εργαζόμενος, πλήρως επικεντρωμένος στην τέχνη του. «Είναι τόσο στοχαστικός, τόσο βαθιά μέσα στη σιωπή» σημειώνει ο φίλος του ΧάιμεΣαμπερτές, «που όποιος τον βλέπει, από μακριά ή από κοντά, καταλαβαίνει και σιωπά. Ο αμυδρός θόρυβος που ανεβαίνει από τον μακρινό δρόμο προς το στούντιο λιώνει μέσα σε αυτή τη σιωπή, η οποία διακόπτεται μόνο από το ρυθμικό τρίξιμο της καρέκλας πάνω στην οποία το σώμα του κινείται με όλο του το βάρος στον πυρετό της δημιουργίας».

Κοιτώντας τα 64 έργα σε χαρτόνι που ο Πικάσο δημιούργησε μέσα σε μόλις επτά εβδομάδες πριν από την πρώτη του έκθεση τον Ιούνιο του 1901 –Η Γυναίκα που Πίνει Αψέντι, Η αναμονή (Margot), Μητέρα και παιδί, Νάνος χορευτής και Στο Μουλέν Ρουζ, μεταξύ άλλων – ο θεατής συναντά αναποδογυρισμένους χαρακτήρες ζωγραφισμένους με βίαια χρώματα, με πιτσιλιές κόκκινου που μοιάζουν με πληγές.

Πρόκειται για τους ανθρώπους του Παρισιού που ο Πικάσο συνάντησε στους άγριους, αστικούς δρόμους, στα καφέ και στα σοκάκια της Μονμάρτης: Επιδεικτικούς νάνους, χρήστες μορφίνης με γυάλινα μάτια, υπερήλικες γυναίκες που λάτρευαν το φλερτ πάνω από το υπερβολικό μακιγιάζ, κουρασμένες μητέρες που έσερναν τα παιδιά τους πίσω τους.

Ο 19χρονος Πικάσο / Photo: YouTube

Αυτοί οι τραγικοί πίνακες αποκαλύπτουν έναν κόσμο φτώχειας και εξάντλησης

Ο Πικάσο είχε προσγειωθεί σε αυτή τη ζοφερή παρισινή γειτονιά με τη βοήθεια ενός δικτύου Καταλανών που είχαν εγκατασταθεί στη Μονμάρτη τα προηγούμενα 20 χρόνια, αφού είχαν αντιμετωπίσει τη δική τους αστυνομική καταστολή στην πατρίδα τους.

Υποδέχτηκαν και βοήθησαν τον νεαρό, φιλόδοξο καλλιτέχνη, ο οποίος στην αρχή δεν μιλούσε ούτε λέξη γαλλικά -και δεν γνώριζε τίποτα για τα παρισινά ήθη. Ανάμεσα σε αυτή την ομάδα ήταν και ο Pere Mañach, ένας θρασύς και επιθετικός τύπος που, το 1901, κάλεσε τον Πικάσο να μείνει στο διαμέρισμά του και οργάνωσε την πρώτη μεγάλη έκθεση του καλλιτέχνη στο Παρίσι, στην γκαλερί του εμπόρου Ambroise Vollard.

Η υπηρεσία αλλοδαπών της αστυνομικής νομαρχίας του Παρισιού γύρω στο 1920 / Photo: YouTube

Οι δράση των πληροφοριοδοτών

Στις αρχές Μαΐου, λίγες εκατοντάδες μέτρα από το εργαστήριο του Πικάσο, οι πληροφοριοδότες με τα κωδικά ονόματα Finot, Foureur, Bornibus και Giroflé -ο καθένας καθισμένος πίσω από ένα ποτήρι μπύρα σε ένα καφέ στη Μονμάρτη- άκουγαν, παρακολουθούσαν και έκαναν ερωτήσεις. Οι τέσσερις χαφιέδες ήταν χλωμοί άντρες, επιμελείς, αλαφροΐσκιωτοι, που κρατούσαν σημειώσεις, ανέφεραν κουτσομπολιά, αντέγραφαν κείμενα.

Η πρώτη έκθεση της αστυνομίας για τον Πικάσο, γραμμένη από τον αρχηγό André Rouquier, είχε ημερομηνία 18 Ιουνίου. Η χρονική στιγμή εδώ είναι κρίσιμη.

Παρά την προηγούμενη ύπαρξη πληροφοριών για τον Πικάσο που είχαν συγκεντρώσει οι φιλικοί πληροφοριοδότες, ήταν ένα άρθρο εφημερίδας που δημοσιεύτηκε στη Le Journal στις 17 Ιουνίου, που έδωσε το έναυσμα και διαμόρφωσε το τελικό έγγραφο: Η κριτική του Gustave Coquiot για την κοινή έκθεση του Πικάσο με τον Francisco Iturrino, η οποία είχε εγκαινιαστεί μια εβδομάδα νωρίτερα στη γκαλερί Vollard.

Η διασκευή της ιστορίας

Ο Coquiot επαινούσε τον Πικάσο ως «μανιώδη εραστή της σύγχρονης ζωής» και προέβλεπε ότι «στο μέλλον τα έργα του Πάμπλο Ρουίζ Πικάσο θα εξυμνούνται».

Όμως ο αρχηγός της αστυνομίας, André Rouquier, επιλήφθηκε ενός σημείου της κριτικής, της ταπεινότητας των θεμάτων του καλλιτέχνη, τα οποία ήταν «κορίτσια, με φρέσκο πρόσωπο ή με ρημαγμένη όψη», όπως «η αλήτισσα, η μέθυσος, η κλέφτρα» ή «ζητιάνοι, εγκαταλελειμμένοι από την πόλη».

Στη συνέχεια, βασιζόμενος στις αναφορές των πληροφοριοδοτών που είχαν μαζέψει στοιχεία εδώ και αρκετές εβδομάδες, ο αρχηγός επινόησε γρήγορα μια περίληψη: «Ο Πικάσο ζωγράφισε πρόσφατα έναν πίνακα που δείχνει ξένους στρατιώτες να χτυπούν έναν ζητιάνο που είχε πέσει στο έδαφος. Επιπλέον, στο δωμάτιό του υπάρχουν αρκετοί άλλοι πίνακες που δείχνουν μητέρες να ζητιανεύουν για ελεημοσύνη από αστούς άνδρες, οι οποίοι τις απωθούν».

Παρασυρμένος από την υστερία της εποχής -όπως ο Maurice Barrès, ένας εθνικιστής πολιτικός που συχνά οργιζόταν εναντίον «του ξένου που σαν παράσιτο, μας δηλητηριάζει»- ο André Rouquier, μετέτρεψε επιδέξια τους πίνακες του Πικάσο σε αποδεικτικά στοιχεία που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν εναντίον του.

Επίσημη απόδειξη από την αίτηση του Πικάσο για ταυτότητα αλλοδαπού, 1935 / Photo: YouTube

Συκοφαντίες και κουτσομπολιά

Στη συνέχεια, ο αστυνομικός ανακάτεψε κουτσομπολιά που είχε συλλέξει από τον θυρωρό της πολυκατοικίας όπου διέμενε ο ζωγράφος και πρόσθεσε σαρωτικούς ισχυρισμούς και συκοφαντίες: «Τον επισκέπτονται διάφορα γνωστά άτομα. Λαμβάνει μερικές επιστολές από την Ισπανία, καθώς και τρεις ή τέσσερις εφημερίδες των οποίων οι τίτλοι είναι άγνωστοι. Δεν φαίνεται να χρησιμοποιεί τη γενική ταχυδρομική παράδοση. Τα πηγαινέλα του είναι εξαιρετικά ακανόνιστα- βγαίνει με τον Mañach κάθε βράδυ και δεν επιστρέφει παρά μόνο αρκετά αργά το βράδυ».

Η έκθεση τελείωνε με την εξής εκπληκτική κατακλείδα: «Από τα παραπάνω συνάγεται ότι ο Πικάσο συμμερίζεται τις ιδέες του συμπατριώτη του Mañach, ο οποίος του παρέχει άσυλο. Κατά συνέπεια, πρέπει να θεωρηθεί αναρχικός».

Αυτό το συμπέρασμα αγνοούσε αδιαμαρτύρητα το γεγονός ότι οι πληροφοριοδότες Finot, Foureur, Bornibus και Giroflé δεν είχαν ποτέ εντοπίσει τον καλλιτέχνη σε καμία αναρχική συνάντηση.

Το μόνο πράγμα που έκανε ήταν να υπογράψει -μαζί με πολλούς άλλους- μια αίτηση του Δεκεμβρίου του 1900 για αμνηστία υπέρ των Ισπανών λιποτάκτων από τον Ισπανοαμερικανικό Πόλεμο του 1898.

Βέβαια, η έλλειψη στρατιωτικής εμπειρίας του Πικάσο, μαζί με τη μετέπειτα απόφασή του να μην καταταγεί εθελοντικά στον γαλλικό στρατό κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, θα χρησιμοποιηθεί εναντίον του στις επόμενες αστυνομικές αναφορές. Στις 18 Ιουνίου, ο Rouquier οδηγούμενος από την επαγγελματική του ευσυνειδησία, τον προσωπικό του ζήλο και τη γενικευμένη υστερία της Τρίτης Δημοκρατίας, υπέβαλε την έκθεσή του. Λίγες μέρες αργότερα, ο άμεσος προϊστάμενός του θα υπογράψει με μανία και κόκκινο μολύβι τις λέξεις «πρέπει να θεωρηθεί αναρχικός».

Ο Πικάσο έγινε μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος το 1944.

O Πικάσο με τον φίλο του Angel Fernández de Soto / Photo: Wikimedia Commons

Ο εμμονικός φόβος

Σήμερα, οι 64 πίνακες που ολοκληρώθηκαν την άνοιξη του 1901 από τον 19χρονο καλλιτέχνη για την πρώτη του έκθεση σε παρισινή γκαλερί θεωρούνται αδιαμφισβήτητα αριστουργήματα και πωλούνται για στρατοσφαιρικά ποσά.

Το 1901, ωστόσο, οι πίνακες αυτοί χρησιμοποιήθηκαν ως επαρκή αιτία για την παρακολούθηση και την παρενόχληση του νεαρού άνδρα, του οποίου το μόνο σφάλμα ήταν ότι είχε δεχτεί την υποστήριξη της καταλανικής αποικίας. «Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων αιώνων, όταν εξετάζουμε τη γαλλική επίσημη εξουσία» έγραψε ο κοινωνιολόγος Gérard Noiriel, «συναντάμε συνεχώς αυτόν τον εμμονικό φόβο για τα «μη γηγενή κύτταρα» που θα μπορούσαν να επιδιώκουν πολιτικούς σκοπούς».

Με αυτόν τον τρόπο, η ευλογία του καταλανικού δικτύου που καλωσόρισε τον Πικάσο στη Μονμάρτη – τη συνοικία του Παρισιού όπου «ο κόσμος της ηδονής συναντούσε τον κόσμο της αναρχίας», όπως το έθεσε ο Γάλλος ιστορικός Louis Chevalier – θα γινόταν πολύ γρήγορα κατάρα, καθώς ο Πικάσο συνέχισε να παρακολουθείται από την αστυνομία για τα επόμενα 40 χρόνια.

Δείτε το βίντεο με την ιστορία του 19χρονου Πικάσο στο Παρίσι 

*Με στοιχεία από smithsonianmag.com