Τηλεσκόπια τυφλώθηκαν από την «λαμπρότερη έκρηξη στην ιστορία της ανθρωπότητας»

Η ακτινοβολία ήταν τόσο ισχυρή που παροδικά τύφλωσε τα περισσότερα διαστημικά τηλεσκόπια που βλέπουν στο φάσμα των ακτίνων γάμμα.

Ήταν την Κυριακή 9 Οκτωβρίου του 2022, όταν ένας παλμός ακραίας ακτινοβολίας έλουσε το Ηλιακό Σύστημα.

Ήταν μια έκλαμψη ακτίνων γάμμα (GRB), το ισχυρότερο είδος έκρηξης που γνωρίζουμε στο Σύμπαν.

Δεδομένου ότι οι περισσότεροι ανιχνευτές τυφλώθηκαν από τις ακτίνες γάμμα (φως υψηλής ενέργειας στο άκρο του ηλεκτρομαγνητικό φάσματος), ο υπολογισμός της έντασης της GRB δεν ήταν εύκολη υπόθεση.

Έπειτα από πολύμηνες αναλύσεις, διεθνής ερευνητική ομάδα αναφέρει τώρα ότι η έκλαμψη ήταν η λαμπρότερη GRB που έχει καταγραφεί ποτέ, τουλάχιστον δέκα φορές λαμπρότερη από τον προηγούμενο κάτοχο του ρεκόρ.

Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύεται σε ειδικό τεύχος του The Astrophysical Journal Letters, εκρήξεις τέτοιας λαμπρότητας πρέπει να συμβαίνουν μόνο μια φορά στα 10.000 χρόνια.

Η έκλαμψη «ήταν πιθανότατα η λαμπρότερη ριπή ακτίνων Χ και ακτίνων γάμμα από την αρχή του ανθρώπινου πολιτισμού» δηλώνει σε ανακοίνωση της NASA ο επικεφαλής της δημοσίευσης Έρικ Μπερνς, καθηγητής του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Λουιζιάνα στο Μπατόν Ρουζ.

Το επίσημο όνομα που πήρε η έκλαμψη είναι GRB 221009A, ανεπίσημα όμως οι ερευνητές όμως την ονόμασαν ΒΟΑΤ, από τα αρχικά των λέξεων «η Λαμπρότερη Όλων των Εποχών».

Αν και ο μηχανισμός γέννησης των GRΒ δεν είναι καλά κατανοητός, οι αστροφυσικοί πιστεύουν ότι οι εκρήξεις αυτές ξεσπούν όταν ένα γερασμένο άστρο εξαντλεί τα πυρηνικά καύσιμά του, καταρρέει κάτω από το ίδιο του το βάρος και μετατρέπεται είτε σε μαύρη τρύπα είτε σε άστρο νετρονίων.

Η ενέργεια που απελευθερώνουν οι GRB μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα στιγμή ισοδυναμεί μάλιστα με την ενέργεια που  εκπέμπει ο Ήλιος σε διάστημα δέκα δισεκατομμυρίων ετών.

Όμως ακτινοβολία της έκλαμψης δεν εξαπλώνεται σφαιρικά γύρω από το άστρο, αλλά παίρνει τη μορφή πιδάκων που πηγάζουν από τους πόλους του άστρου.

Σε περίπτωση που μια τέτοια έκρηξη συνέβαινε κοντά στη Γη, σε απόσταση έως 100 ετών φωτός, η ακτινοβολία θα μπορούσε να εξαφανίσει κάθε μορφή ζωής.

Ευτυχώς, σχεδόν όλες οι GRB συμβαίνουν σε γαλαξίες που απέχουν πολλά δισεκατομμύρια έτη φωτός.

Η συγκεκριμένη έκλαμψη ταξίδευε 1,9 δισεκατομμύρια χρόνια για να φτάσει στη Γη. Το γεγονός ότι συνέβη σχετικά κοντά στον Γαλαξία μας είναι ένας από τους λόγους που είχε αυτή την ακραία λαμπρότητα, διευκρίνισαν οι ερευνητές.

Ομόκεντροι κύκλοι που εμφανίστηκαν στο Διάστημα όταν οι πίδακες ακτινοβολίας διέγειραν σωματίδια σκόνης. Οι γραμμές αντιστοιχούν σε κενά μεταξύ ανιχνευτών (ESA/XMM-Newton/M. Rigoselli)

Σε αυτό τον τύπο GRB, οι αστρονόμοι θα περίμεναν να δουν μια έκρηξη σουπερνόβα λίγες εβδομάδες μετά την αρχική λάμψη. Κάτι τέτοιο δεν συνέβη, πιθανώς επειδή το φως της έκρηξης κρύφτηκε από σύννεφα σκόνης εντός του δικού μας Γαλαξία.

«Δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα ότι υπάρχει σουπερνόβα, και αυτό προκαλεί έκπληξη δεδομένης της λαμπρότητας της έκλαμψης» σχολίασε ο Άντροιου Λίβαν του Πανεπιστημίου Ράντμπουντ της Ολλανδίας, μέλος της ερευνητικής ομάδας. «Είναι πάντως πιθανό ότι το άστρο κατέρρευσε απευθείας σε μαύρη τρύπα χωρίς να εκραγεί» πρόσθεσε.

Η έκλαμψη BOAT, η οποία καταγράφηκε από τα διαστημικά τηλεσκόπια Fermi, Swift, Wind και NuSTAR, μεταξύ άλλων, είχε σύντομη διάρκεια, όπως όλες οι GRΒ, παραμένει όμως ορατή μέχρι και σήμερα.

Ο λόγος είναι ότι οι πίδακες ακτινοβολίας διεγείρουν σύννεφα αερίου και σκόνης καθώς ταξιδεύουν στο Διάστημα, με αποτέλεσμα να εκπέμπονται ακτίνες Χ που σχηματίζουν ομόκεντρους κύκλους στον ουρανό.

Το τηλεσκόπιο ακτίνων γάμμα Swift, καθώς και τα διαστημικά τηλεσκόπια Hubble και James Webb, συνεχίζουν τώρα τις παρατηρήσεις με την ελπίδα ότι θα εντοπίσουν την πηγή της τερατώδους έκρηξης.