Η παραολυμπιονίκης που επέλεξε τον θάνατό της -«Το επόμενο πάρτι θα είναι η κηδεία μου»

Η Μαρίεκε Βέρβουρτ πέθανε σε ηλικία 40 ετών την Τρίτη 22 Οκτωβρίου του 2019 περίπου στις 8.15 μμ. Βρισκόταν στο σπίτι της στο Diest του βορειοανατολικού Βελγίου, με τους γονείς της και τα αγαπημένα της πρόσωπα στο κρεβάτι της, μετά από ένα μικρό πάρτι με φίλους. Όλα ήταν ακριβώς όπως τα είχε σχεδιάσει.

Η Βέρβουρτ, μια παραολυμπιονίκης με παγκόσμιο ρεκόρ, με ανίατη, εκφυλιστική πάθηση που της προκαλούσε βασανιστικό πόνο, επέλεξε να πεθάνει σύμφωνα με τον βελγικό νόμο περί ευθανασίας. Τώρα, ένα ντοκιμαντέρ, που κυκλοφορεί στη γενέτειρά της Φλάνδρα, αφηγείται την ιστορία των τελευταίων χρόνων της και πώς επέλεξε τη στιγμή του θανάτου της.

«Θα πάω για χρυσό και μετά θα αυτοκτονήσω»

Η Πόλα Ράπαπορτ, μια γαλλοαμερικανίδα δημιουργός ντοκιμαντέρ, έπεσε πάνω στην ιστορία της Βέρβουρτ όταν διάβασε ένα άρθρο εφημερίδας για τη Βελγίδα αθλήτρια κατά τη διάρκεια των Παραολυμπιακών Αγώνων του Ρίο το 2016.

Η Βέρβουρτ είχε κερδίσει ένα ασημένιο και ένα χάλκινο μετάλλιο στο Ρίο στις κούρσες Τ52 400μ. και 100μ. με αναπηρικό αμαξίδιο, προσθέτοντας το χρυσό και το ασημένιο μετάλλιο που είχε κατακτήσει στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου τέσσερα χρόνια νωρίτερα. Πολλοί δημοσιογράφοι όμως ήθελαν να μάθουν μόνο πότε θα πέθαινε η αθλήτρια, αφού ο διεθνής Τύπος είχε ασχοληθεί με δημοσίευμα βελγικών μέσων ενημέρωσης ότι είχε καταθέσει τα χαρτιά της για ευθανασία. «Θα πάω για χρυσό και μετά θα αυτοκτονήσω», έγραφε ο τίτλος μιας βρετανικής ταμπλόιντ.

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας με τίτλο «Εθισμένη στη ζωή»

«Με την ευθανασία είσαι σίγουρος ότι θα έχεις έναν απαλό όμορφο θάνατο»

Η πραγματικότητα ήταν κάπως διαφορετική, εξήγησε η Βέρβουρτ στα παγκόσμια μέσα ενημέρωσης στο Ρίο. Δεν σχεδίαζε να πεθάνει μέσα σε δύο εβδομάδες από την αποχώρησή της από το βάθρο των μεταλλίων, αλλά είχε υπογράψει τα χαρτιά της για ευθανασία το 2008, μια πράξη που, όπως είπε, την έσωσε από την αυτοκτονία.

«Με την ευθανασία είσαι σίγουρος ότι θα έχεις έναν απαλό όμορφο θάνατο», δήλωσε στους δημοσιογράφους. «Υπάρχει ένα αίσθημα γαλήνης, ένα αίσθημα ξεκούρασης στο σώμα μου ότι μπορώ να επιλέξω πόσο μακριά θα πάω».

Η Ράπαπορτ αντέδρασε συναισθηματικά. «Συγκινήθηκα τόσο πολύ και μου κίνησε την περιέργεια που κάποια νεαρή, όμορφη, μια καταπληκτική αθλήτρια, έβλεπε ότι η ασθένειά της τελικά θα την οδηγούσε σε ένα σημείο όπου θα πέθαινε νεότερη από τους περισσότερους ανθρώπους», δήλωσε στον Guardian. «Και είδε ότι το δικαίωμα να επιλέξει το πεπρωμένο της, όποιο κι αν είναι αυτό, της έδωσε τόση συναισθηματική απελευθέρωση, ώστε μπορούσε να ζήσει τη ζωή της πλήρως από αυτό το σημείο».

Η ιστορία της

Η Βέρβουρτ ήταν 14 ετών όταν άρχισε για πρώτη φορά να εμφανίζει συμπτώματα αυτού που αργότερα θα διαγνωσθεί ως μια ανίατη εκφυλιστική πάθηση της σπονδυλικής στήλης που προκαλεί παραπληγία.

Στην ταινία, αφηγείται πώς σκέφτηκε να αυτοκτονήσει το 2007, καθώς η κατάστασή της επιδεινώθηκε, εμποδίζοντάς την να λάβει μέρος στους αγώνες τριάθλου Ironman «που ήταν η ζωή μου».

Αφού πέρασε από μια χρονοβόρα διαδικασία, η οποία, όπως είπε, απαιτούσε τη συγκατάθεση τριών γιατρών και συζητήσεις με έναν ψυχίατρο, πήρε τα χαρτιά της για ευθανασία. «Ήταν σαν να έφυγε ένα βάρος από πάνω μου», αφηγείται στην ταινία. «Έχεις τη ζωή σου στα χέρια σου και μπορείς να πεις εσύ πότε είναι οκέι να φύγεις».

Οι προϋποθέσεις είναι αυστηρές

Το Βέλγιο είναι μία από τις ελάχιστες χώρες όπου η υποβοηθούμενη θανάτωση είναι νόμιμη. Οι προϋποθέσεις είναι αυστηρές: το άτομο πρέπει να βρίσκεται «σε ιατρική κατάσταση χωρίς ελπίδα» και σε κατάσταση «συνεχούς και αφόρητου σωματικού ή ψυχολογικού πόνου που δεν μπορεί να απαλυνθεί».

Πρέπει επίσης να αποδειχθεί ότι έχει τη διανοητική ικανότητα να λάβει την απόφαση και ότι δεν υπόκειται σε εξωτερικές πιέσεις. Το 2021, 2.700 άνθρωποι έδωσαν τέλος στη ζωή τους με ευθανασία, αν και σε αντίθεση με την Βέρβουρτ η συντριπτική πλειονότητα ήταν άνω των 60 ετών. Μόνο το 1,5% ήταν κάτω των 40 ετών.

Αν και υποστηρίζεται ευρέως στο Βέλγιο, ο νόμος δεν στερείται επικριτών και ορισμένοι άνθρωποι έχουν προβεί σε νομικές προσφυγές όταν πιστεύουν ότι οι συγγενείς τους βοηθήθηκαν άδικα να πεθάνουν.

Στο σπίτι της Βερβούρτ

Η Ράπαπορτ, η οποία ζει στη Νέα Υόρκη, πήγε με τον σύζυγό της και συνεργάτη της στην παραγωγή ταινιών, Βόλφανγκ Χελντ, στο σπίτι της Βέρβουρτ στο Diest της ανατολικής Φλάνδρας τον Δεκέμβριο του 2016.

Μίλησαν για ώρες. «Ήταν μια πολύ, πολύ καλή συνέντευξη» θυμάται η Ράπαπορτ. Οι προκλήσεις και τα ηθικά διλήμματα της δημιουργίας του ντοκιμαντέρ διατυπώθηκαν σε εκείνη την πρώτη συνάντηση, όταν η Βέρβουρτ έπαθε κρίση και έχασε τις αισθήσεις της.

«Είχε πρόβλημα με την αναπνοή της και δεν ήμουν σίγουρη αν ίσως πέθαινε μπροστά μας. Ήταν αρκετά τρομακτικό» δήλωσε η Ράπαπορτ. Τελικά, αφού κλήθηκε βοήθεια, η Βέρβουρτ συνήλθε και ξεκαθάρισε ότι ήθελε να γυριστεί μια ταινία που να περιλαμβάνει τέτοιες επώδυνες και προσωπικές στιγμές.

«Θα μας άφηνε να φτιάξουμε ένα αληθινό και πολύ βαθύ πορτρέτο της, όχι ένα κομμάτι για να την παρουσιάσουμε» λέει η Ράπαπορτ. «Είπε ναι από την πρώτη μέρα».

Τα γυρίσματα συνεχίστηκαν επί τρία χρόνια, καθώς η κατάσταση της Βέρβουρτ επιδεινωνόταν. Σε ένα σημείο της ταινίας σημειώνει: «Τώρα είμαι 38 ετών, θα έπρεπε να βρίσκομαι στην ακμή της ζωής μου, αλλά όλες οι κινήσεις μου προκαλούν πόνο».

Τυφλωνόταν επίσης και είχε όλο και πιο συχνές και εξουθενωτικές κρίσεις. Πίσω στο 2016 η Βερβούρτ είχε δηλώσει στο BBC: «Μπορεί να αισθάνομαι πολύ, πολύ άσχημα, να παθαίνω επιληπτική κρίση, να κλαίω, να ουρλιάζω εξαιτίας του πόνου. Χρειάζομαι πολλά παυσίπονα, βάλιουμ, μορφίνη».

«Το επόμενο πάρτι θα είναι η κηδεία μου»

Το αποτέλεσμα είναι ένα 90λεπτο οικείο πορτρέτο της Βέρβουρτ, καθώς περιηγείται στα τελευταία της χρόνια. Με κοντά, ξανθά μαλλιά σε σχήμα μπουκαλιού, η Βέρβουρτ είναι αιχμηρή, περιπετειώδης, με πικρό χιούμορ. «Το επόμενο πάρτι θα είναι η κηδεία μου», αστειεύεται με μερικούς από τους φίλους της.

Στην οθόνη υπάρχουν πανηγυρικές, συναρπαστικές στιγμές: bungee-jumping με το αναπηρικό της αμαξίδιο, αλεξίπτωτο πλαγιάς σε κλειστό χώρο και αγώνες με Lamborghini με τον Βέλγο οδηγό Niels Lagrange, πίνοντας cava με φίλους.

Υπάρχουν και σκληρές στιγμές που είναι δύσκολο να τις παρακολουθήσει κανείς: Η Βέρβουρτ χλωμή και αναίσθητη στον καναπέ της, καθώς οι ανήσυχοι γονείς της προσπαθούν να τη βοηθήσουν, ή στο νοσοκομείο συνδεδεμένη με μηχανήματα να σφαδάζει από τον πόνο.

«Αποδέχομαι αυτό που θέλει να κάνει, αλλά στην πραγματικότητα δεν μου αρέσει»

Η ταινία είναι επίσης ένα πορτρέτο των φίλων και της οικογένειάς της, που παλεύουν με την απόφασή της. «Αποδέχομαι αυτό που θέλει να κάνει, αλλά στην πραγματικότητα δεν μου αρέσει», αφηγείται ένας φίλος κατά την επίσκεψή του σε ένα βραχώδες ακρωτήριο στην ακτή Λανζαρότε, όπου η Βέρβουρτ είχε επιλέξει να σκορπίσει τις στάχτες της.

Σε μια άλλη στιγμή, ο πατέρας της λέει ότι δεν επιθυμεί πλέον να ζει στις βελγικές ακτές «όταν είσαι κάπου σκορπισμένη στη θάλασσα» όπως λέει.

Και τότε ξεδιπλώνονται οι τελευταίες ημέρες της

Από νωρίς είχε συμφωνηθεί ότι ο θάνατος της Βέρβουρτ δεν θα κινηματογραφούνταν. Στο τελευταίο αποχαιρετιστήριο πάρτι της, η Ράπαπορτ τοποθετεί την κάμερά της στο πίσω μέρος ενός δωματίου, καταγράφοντας τους τελευταίους αποχαιρετισμούς και τις αμήχανες σιωπές, και στη συνέχεια την άφιξη του γιατρού για να πραγματοποιήσει την τελευταία επιθυμία της Βέρβουρτ

Για την κινηματογραφίστρια επρόκειτο για ένα μοναδικό πρότζεκτ. Ο θάνατος της Βέρβουρτ ήταν το τέλος του έργου, αλλά και η απώλεια κάποιας που είχε γνωρίσει ως φίλη.

«Ναι, την ήξερα. Την αγαπούσα. Περάσαμε υπέροχες στιγμές μαζί» δήλωσε η Ράπαπορτ. Αλλά δεν ήταν μια τυπική φιλία. «Ολόκληρη η σχέση στηριζόταν σε αυτή την απόφαση που είχε πάρει … Ήταν πάντα στο παρασκήνιο των συζητήσεών μας, των γυρισμάτων μας, των πάντων. Εκεί κατευθυνόταν».

Η Ράπαπορτ που είναι ήδη υποστηρίκτρια του δικαιώματος στο θάνατο, ελπίζει να μεταφέρει την ιστορία της Βέρβουρτ σε ένα διεθνές κοινό. Θεωρεί την ευθανασία ως ανθρώπινο δικαίωμα.

«Οπωσδήποτε, οι άνθρωποι πρέπει να έχουν το δικαίωμα να λένε αν θέλουν να τους βοηθήσει ένας γιατρός την τελευταία στιγμή. Αν πρόκειται να πεθάνουν ούτως ή άλλως, αυτό δεν είναι αυτοκτονία» δήλωσε.

Το δικαίωμα στο θάνατο έσωσε τη ζωή της Μαρίεκε Βέρβουρτ δήλωσε ο σκηνοθέτης: «Ήθελε να δώσει τέλος στη ζωή της από την ηλικία των 29 ετών. Έζησε επιπλέον 12 χρόνια, με μεγάλες χαρές και κορυφώσεις και έκανε υπέροχα πράγματα».

*Με στοιχεία από theguardian.com