Το Chabad House, το κίνημα Χαμπάντ και ο Χασιδισμός

Όταν άρχισαν να γίνονται οι πρώτες αποκαλύψεις για τους φερόμενους ως τρομοκράτες που θα πραγματοποιούσαν επίθεση σε Εβραϊκό στόχο υψηλού συμβολισμού, που στη συνέχεια εξειδικεύτηκαν στο Chabad House, στην περιοχή του Ψυρρή, μπορούσε κανείς να παρατηρήσει μια σύγχυση εάν πρόκειται για Συναγωγή ή για εβραϊκό εστιατόριο. Βεβαίως, ίσχυαν και τα δύο, αφού ο χώρος του κινήματος Χαμπάντ-Λιούμπαβιτς στην Αθήνα, παρότι τυπικά όχι μια Συναγωγή, περιλαμβάνει τόσο χώρο για προσευχή, όσο και ένα Εβραϊκό κασέρ εστιατόριο.

Το Κίνημα Χαμπάντ-Λουμπάβιτς είναι ένα διεθνές κίνημα, εντός του ευρύτερου ρεύματος του Ορθόδοξου Εβραϊσμού και ειδικότερα του Χασιδισμού.

Ο Χασιδισμός και ο Εβραϊκός μυστικισμός

Ο Χασιδισμός γεννήθηκε την Εποχή του Διαφωτισμού, μια εποχή που ταυτόχρονα γέννησε ισχυρές τάσεις εκκοσμίκευσης αλλά και ισχυρά ρεύματα θρησκευτικού «φονταμενταλισμού» στον Εβραϊσμό αλλά και τον Χριστιανισμό.

Αναπτύχθηκε αρχικά στα όρια της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας στον 18^ο αιώνα. Ούτως ή άλλως ακριβώς η μεγάλη αυτή περιοχή της Κεντρικής Ευρώπης, ήταν η κατεξοχήν περιοχή με μεγάλη συγκέντρωση Εβραϊκών κοινοτήτων στην Ευρώπη

Εκεί άρχισε να εμφανίζεται το φαινόμενο να διαμορφώνονται κύκλοι ευσεβών Εβραίων γύρω από χαρισματικούς ραβίνους. Το κίνημα των Χασιδίμ, είναι ουσιαστικά ένα κίνημα ευσεβών. Το χαρακτηριστικό ήταν ότι συνδύαζαν την παραδοσιακή ευσέβεια με την εκστατική χαρά της πίστης. Σε αυτή την κατεύθυνση αντλούσαν τόσο από προηγούμενα κείμενα της Καμπαλά και παραδόσεις του Εβραϊκού μυστικισμού, όσο και από πιο λαϊκές μαγικές παραδόσεις. Η έμφαση ήταν περισσότερο στην προσευχή παρά στη μελέτη και πάντα υπογράμμιζαν τη χαρά που φέρνει η αυθεντική πνευματικότητα.

Ο Χασιδισμός έχει μια έντονα σωματική διάσταση, αφού η προσευχή, η αφήγηση, το τραγούδι, ο χορός, το κοινό γεύμα και όλες οι τελετουργίες που συνδέονταν με αυτά, ήταν συστατικό στοιχείο της δημιουργίας της κοινότητας των πιστών. Συνδυάζοντας ένα έντονα κοινοτικό στοιχείο, με την έμφαση στη Μεσσιανική διάσταση και τον μυστικισμό, ο Χασιδισμός θα έρθει σε σύγκρουση με άλλες παραλλαγές Εβραϊσμού.

Μάλιστα, αυτή η έντονα μεσσιανική διάσταση αποτελούσε και μια απάντηση στη «μεσσιανική κρίση» που προκάλεσε στις Εβραϊκές κοινότητες του 17^ου αιώνα το γεγονός ότι ο Ραβίνος Σαμπετάι Σεβή, που είχε αποκτήσει τη φήμη Μεσσία, αποφάσισε να ενστερνιστεί το Ισλάμ και οι εξισλαμισμένοι Εβραίοι οπαδοί του, οι ντονμέδες, θα είναι ένα διακριτό ρεύμα μέσα στο Ισλάμ.

Το Χαμπάντ διαμορφώθηκε έτσι τον 18^ο αιώνα σαν ένα από τα ρεύματα του Χασιδισμού. Ο πρώτος Ρέμπε, δηλαδή πνευματικός ηγέτης του, ήταν ο Ραβίνος Σνίορ Ζάλμαν του Λιαντί μιας μικρής πόλης στο τότε Μεγάλο Δουκάτο της Λιθουανίας, που ίδρυσε το κίνημα γύρω το 1775. Το ίδιο το όνομα Χαμπάντ, είναι το ακρωνύμιο τριών Σεφιρώθ από το καμπαλιστικό Δέντρο της Ζωής: Χοκμά, Μπινά, Νταάτ (Σοφία, Κατανόηση, Γνώση). Από το 1813 μέχρι το 1915 το επίκεντρο του κινήματος ήταν το Λιουμπαβίτσι στην περιφέρεια του Σμόλενσκ στη Ρωσία. Η ηγεσία του κινήματος στηριζόταν, όπως και άλλα χασιδικά σε μια ραββινική δυναστεία. Ο έκτος Ρέμπε, ο Γιόζεφ Γιτσχάκ Σνίρσον μετέφερε στην έδρα του κινήματος στην Πολωνία και μετά, με το ξέσπασμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στις ΗΠΑ.

Εκεί ήταν που όλα άλλαξαν και το Χαμπάντ έπαψε να είναι ένα μικρό ρεύμα του ορθόδοξου Εβραϊσμού. Και εδώ το κρίσιμο γεγονός ήταν ότι ανέλαβε την ηγεσία του Χαμπάντ, ως έβδομος Ρέμπε, ο Μεναχέμ Μέντελ Σνίρσον, που είχε παντρευτεί την κόρη του προηγούμενου Ρέμπε.

Ο Μενάχεμ Μέντελ Σνίρσον και το μεγάλο άνοιγμα του Χαμπάντ

Ο Μεναχέμ Μέντελ Σνίρσον έκανε ένα μεγάλο άνοιγμα, έχοντας την αντίληψη ότι το Χαμπάντ έπρεπε να έχει όχι μόνο θρησκευτική αλλά και πολιτιστική και ανθρωπιστική δράση. Είχε ακόμη την αντίληψη ότι θα έπρεπε να ανοιχτεί σε Εβραίους που δεν ταυτίζονταν με ένα συγκεκριμένο θεολογικό ρεύμα. Ταυτόχρονα, έκανε ορισμένες κρίσιμες μετατοπίσεις ως προς την πολιτική στάση του κινήματος, κυρίως με το να στηρίξει την πολιτική του Κράτους του Ισραήλ και ουσιαστικά να αποδεχτεί το σιωνιστικό σχέδιο και πρόταγμα, σε μια διαφοροποίηση από τη στάση άλλων Ορθόδοξων ρευμάτων που διατήρησαν πολύ πιο επιφυλακτική τοποθέτηση απέναντι στον Σιωνισμό.

Παρότι η βάση του κινήματος παραμένει ακόμη η συνοικία του Crown Heights, στο Μπρούκλιν της Νέας Υόρκης, όπου στον αριθμό 770 της Eastern Parkway βρίσκεται η έδρα του κινήματος, το κίνημα σταδιακά απέκτησε παρουσία και στο Ισραήλ και σε πάρα πολλές χώρες.

Ο Μεναχέμ Μέντελ Σνίρσον επίσης ιδιαίτερα ικανός στο να αντιλαμβάνεται τη σημασία των μορφών απεύθυνσης, θεωρώντας ότι τα μέλη του κινήματος θα πρέπει να έχουν τον χαρακτήρα «ιεραποστόλου», στην προσπάθεια να βρουν τους Εβραίους σε όλο τον κόσμο και να τους κάνουν πιο ευσεβείς. Μάλιστα, κάποια στιγμή εμφανίστηκαν και ειδικά οχήματα, που περιγράφονται ως μίνι συναγωγές που διευκολύνουν αυτή την απεύθυνση, με την επωνυμία τα «τανκ της εντολής» (μιτσβά τανκ).

Ο Μεναχέμ Μέντελ Σνίρσον ακριβώς επειδή έπαιξε τόσο σημαντικό ρόλο στην επέκταση και μαζικοποίηση του Χαμπάντ, αντιμετωπίστηκε από ένα μέρος των πιστών του κινήματος ως ο Μεσσίας. Ούτως ή άλλως στον Χασιδισμό υπάρχει μια Μεσσιανική διάσταση, όμως εδώ είχαμε να κάνουμε και με το φαινόμενο, οι οπαδοί να τον αντιμετωπίζουν ως τον Μεσσία, παρότι ο ίδιος δεν δήλωσε κάτι τέτοιο. Μάλιστα, το γεγονός ότι το Χαμπάντ σε μεγάλο βαθμό αναπτύχθηκε και χάρη στη χαρισματική προσωπικότητά του επέτεινε αυτή την αίσθηση ότι είναι ο Μεσσίας. Άλλωστε, και ο ίδιος προς το τέλος της ζωής του είχε αρχίσει να μιλάει για το ότι είχαμε μπει σε μια εποχή που προετοιμάζει την έλευση του Μεσσία. Αυτό επέτεινε ακόμη περισσότερο την εντύπωση αρκετών οπαδών ότι είναι ο Μεσσίας ή έστω ένας Μεσσίας υπό δοκιμή ή εν αναμονή. Σε αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι ήταν άτεκνος και ότι προς το τέλος της ζωής του δεν είχε εμφανιστεί κάποιος που θα τον διαδεχόταν ως ο όγδοος Ρέμπε.

Το γεγονός του θανάτου φάνηκε εν μέρει ως μια διάψευση αυτής μεσσιανικής προσδοκίας, ωστόσο το κίνημα συνέχισε να αναπτύσσεται. Πάντως, δεν είναι τυχαίο ότι μετά το θάνατο του Μεναχέμ Μέντελ Σνίρσον, αναπτύχθηκε μια εσωτερική διαίρεση μέσα στο Χαμπάν, με ένα κομμάτι, τους «μεσσιανιστές» να επιμένουν στην αντιμετώπισή του ως του Μεσσία.

Τα Chabad Houses

Τα Chabad Houses ανά τον κόσμο είναι ακριβώς το βασικό σημείο αναφοράς του κινήματος Χαμπάντ, αφού συνδυάζουν την θρησκευτική αλλά και την πολιτιστική απεύθυνση, με βασικό χαρακτηριστικό ότι παρότι εκπροσωπούν μια εκδοχή Χασιδισμού, εντούτοις προσπαθούν να δείξουν ότι και όχι απαραίτητα ορθόδοξοι ή ούτε ιδιαίτερα ευσεβείς Εβραίοι είναι ευπρόσδεκτοι. Έχει ενδιαφέρον ότι μπορεί κανείς να βρει Chabad Houses σε πάρα πολλά μέρη, σε όλο τον κόσμο. Συνδυάζοντας χώρους προσευχής με χώρους όπου π.χ. μπορεί κάποιος να έχει ένα παραδοσιακό γεύμα Σαμπάτ σε ένα κασέρ εστιατόριο. Με αυτό τον τρόπο, προσπαθούν να πείσουν Εβραίους που δεν είναι ιδιαίτερα θρησκευόμενοι να επιστρέψουν στον Ορθόδοξο Εβραϊσμό.

Η εξάπλωση των Chabad Houses είναι εντυπωσιακή, καθώς επιδιώκουν ταυτόχρονα να απευθύνονται στις τοπικές Εβραϊκές κοινότητες και στους Ισραηλινούς τουρίστες στο εξωτερικό, ακόμη και σε μη Εβραίους. Η απήχηση του κινήματος οφείλεται στο ότι συνδυάζει τον Ορθόδοξο Εβραϊσμό, που είναι ιδιαίτερα συντηρητικός, με αυτό το «άνοιγμα» προς όσους δεν είναι Εβραίοι, αλλά και με τον τρόπο που η όποια πολιτική τοποθέτησή του ήταν συμβατή με την υπεράσπιση του Κράτους του Ισραήλ.

Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο χαρακτήρας του Chabad House στου Ψυρρή, που συνδύαζε το χαρακτήρα του χώρου προσευχής, του πολιτιστικού κέντρου και του εστιατορίου, υπό την καθοδήγηση του Ραβίνου Μέντελ Χέντελ και της συζύγου του Νεχάμα Χέντελ. Αντίστοιχο κέντρο υπάρχει και στη Θεσσαλονίκη. Να σημειώσουμε ότι παρότι ο Χασιδισμός ξεκίνησε κατεξοχήν μεταξύ των Ασκεναζί Εβραίων της Κεντρικής Ευρώπης, το Χαμπάντ στην Ελλάδα προβάλλει και τη σεφαραδίτικη παράδοση, συμπεριλαμβανομένης της μαγειρικής.