Εργα τέχνης που προκαλούν, βανδαλίζονται, απαγορεύονται

Πολλοί είναι εκείνοι που εξεπλάγησαν από το γεγονός ότι η διευθύντρια ενός δημοτικού σχολείου στη Φλόριντα των Ηνωμένων Πολιτειών εξαναγκάστηκε σε παραίτηση επειδή έδειξε στους μαθητές της μια εικόνα του αριστουργήματος του Μικελάντζελο «Δαβίδ» με την κατηγορία ότι εξέθεσε τα παιδιά σε πορνογραφικό υλικό.

Η κίνηση αυτή μας δίνει την ευκαιρία να ξαναδούμε ορισμένα από τα έργα τέχνης που τις τελευταίες δεκαετίες έχουν προκαλέσει, σοκάρει, παρεξηγηθεί, κάποιες φορές και προβληματίσει.

Εχουν βρεθεί στο επίκεντρο έντονων συζητήσεων, έχουν λογοκριθεί ή και έχουν πέσει θύματα βανδαλισμού.

Και ίσως τελικά ορισμένα εξ αυτών να έχουν χτυπήσει τις χορδές των σύγχρονων ευαισθησιών μας και να συνέβαλαν στο να επαναπροσδιοριστεί η ίδια η ουσία της τέχνης.

Ο πίνακας του Τιερί Ντε Κορντιέ στην «Outlook»

Χρειάστηκε να περάσουν 45 ημέρες λειτουργίας της διεθνούς εικαστικής έκθεσης «Outlook» που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα τον Δεκέμβριο του 2003, στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας, για να διαπιστωθεί ότι ο πίνακας του βέλγου ζωγράφου Τιερί Ντε Κορντιέ «προσέβαλλε τα χρηστά ήθη». Στην ελαιογραφία που παρουσιαζόταν στον εκθεσιακό χώρο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών απεικονιζόταν ένας σταυρός πάνω στον οποίο ένα ανδρικό μόριο είχε εκσπερματίσει. Επειτα από διαμαρτυρίες των βουλευτών του ΛΑΟΣ και της Νέας Δημοκρατίας το έργο αποκαθηλώθηκε και το ζήτημα πήρε πολιτικές διαστάσεις καθώς άτυπα είχε ξεκινήσει η προεκλογική περίοδος για τις εθνικές εκλογές του Μαρτίου 2004.

Το βίντεο της Εύας Στεφανή στην Art Athina

Μια ανώνυμη καταγγελία περί «προσβολής εθνικών συμβόλων» έφερε την Αστυνομία τον Ιούνιο του 2007 στην Helexpo όπου φιλοξενούνταν ο μεγαλύτερος ετήσιος εικαστικός θεσμός, η Αrt Αthina. Αιτία το «προσβλητικό» βίντεο της Εύας Στεφανή, το οποίο είχε εκτεθεί κάτω από μια κυλιόμενη σκάλα και με πολλές πινακίδες που επεσήμαναν πως το έργο είναι ακατάλληλο για άτομα κάτω των 18 ετών. Στην οθόνη προβάλλονταν επεξεργασμένες σκηνές από παλιά ελληνικά πορνό με πολύ κοντινά πλάνα σε γυναικεία γεννητικά όργανα, υπό την υπόκρουση του εθνικού ύμνου. Το έργο κατασχέθηκε από την Αστυνομία ως αποδεικτικό υλικό και ο γενικός διευθυντής της διοργάνωσης κατέληξε στο κρατητήριο.

Το «δέντρο» του Πολ ΜακΚάρθι στο Παρίσι

Ολα έβαιναν καλώς στην πλατεία Βαντόμ στο Παρίσι, το φθινόπωρο του 2014, όπου είχε τοποθετηθεί το τεράστιο φουσκωτό γλυπτό του αμερικανού καλλιτέχνη Πολ ΜακΚάρθι, που ενείχε ρόλο χριστουγεννιάτικου δέντρου. Κάποιοι όμως εξέφρασαν την άποψη ότι παραπέμπει σε σεξουαλικό παιχνίδι, και η τοποθέτηση αυτή ήταν αρκετή για να ανατραπεί το έργο από βανδάλους και να ξεφουσκωθεί. Ούτε ο ίδιος ο καλλιτέχνης γλίτωσε αλώβητος. Ενας αγανακτισμένος παρευρισκόμενος τον χτύπησε επανειλημμένα στο πρόσωπο με αποτέλεσμα εκείνος να βρεθεί πεσμένος, όπως και το γλυπτό του, στο έδαφος.

Η «Καρέκλα» του Αλεν Τζόουνς

Με την κατηγορία ότι αντιμετωπίζει τις γυναίκες ως αντικείμενα βρέθηκε αντιμέτωπος το 1986 ο βρετανός καλλιτέχνης της ποπ Αλεν Τζόουνς. Και το έργο του «Καρέκλα» (1969) βανδαλίστηκε ανήμερα του εορτασμού της Ημέρας της Γυναίκας κατά τη διάρκεια της έκθεσης «Σαράντα Χρόνια Μοντέρνας Τέχνης, 1945-85». Πρόκειται για μια ημίγυμνη γυναικεία μορφή από γυαλί και πολυεστερική ρητίνη βαμμένη με ακρυλικά χρώματα που έχει ανασηκωμένα τα πόδια της και «λειτουργεί» ως καρέκλα. Ενα ζευγάρι ακτιβιστών «έλουσαν» το γλυπτό με οξύ καταστρέφοντας το πρόσωπο, τον λαιμό και τα ρούχα της κοπέλας και τράπηκαν σε φυγή.

Ο βυθισμένος σταυρός του Αντρέ Σεράνο

Αντιδράσεις διαρκείας έχει προκαλέσει το έργο «Βυθίζω» (Ιmmerse) του αμερικανού καλλιτέχνη Αντρέ Σεράνο με αποτέλεσμα σε βάθος 25 και πλέον χρόνων να έχει δεχθεί πλήθος επιθέσεων. Πρόκειται για μια φωτογραφία διαστάσεων 1×1,5 μ. που απεικονίζει έναν μικρό πλαστικό σταυρό βυθισμένο σε μια γυάλινη δεξαμενή με τα ούρα του καλλιτέχνη. Το έργο απέσπασε το βραβείο εικαστικών τεχνών του Κέντρου Σάουθιστερν για τη Σύγχρονη Τέχνη. Οι διακρίσεις αυτές χρηματοδοτούνται εν μέρει από το Εθνικό Πρόγραμμα Χορηγιών για τις Τέχνες, έναν κρατικό φορέα των Ηνωμένων Πολιτειών που προσφέρει οικονομική υποστήριξη για τη δημιουργία έργων τέχνης. Οταν παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1987 είχε θετική αποδοχή, αλλά δύο χρόνια αργότερα γερουσιαστές εμφανίστηκαν εξοργισμένοι που ο καλλιτέχνης είχε λάβει συνολική χρηματοδότηση 20.000 δολαρίων από τους αμερικανούς φορολογούμενους. Ο Σεράνο δέχθηκε απειλές θανάτου, αλληλογραφία μίσους και έχασε επιχορηγήσεις λόγω της διαμάχης, ενώ περικόπηκε και ο προϋπολογισμός του Προγράμματος Χορηγιών.

Τα «ροζ νησιά» των Κρίστο και Ζαν Κλοντ

Δεν γοητεύτηκαν όλοι από την εικόνα στον κόλπο Μπίσκεϊν του Μαϊάμι, του οποίου τα 11 νησιά «ντύθηκαν» με ροζ «φούστες» πολυπροπυλενίου για δύο εβδομάδες τον Μάιο του 1983 από το καλλιτεχνικό δίδυμο Κρίστο και Ζαν Κλοντ. Οι περιβαλλοντολόγοι διαμαρτυρήθηκαν για την εγκατάσταση του έργου, ανησυχώντας για τη μακροπρόθεσμη επίδραση των 603.870 τ.μ. από συνθετικό πλαστικό που απλώθηκε στα ενδιαιτήματα των θαλάσσιων αγελάδων και των ψαραετών που φωλιάζουν στην περιοχή. Ο διάλογος που προκάλεσε η κατασκευή του έργου, ο οποίος ανάγκασε τους τοπικούς αξιωματούχους και τους κατοίκους να συζητήσουν για την ευθραυστότητα του περιβάλλοντος στο οποίο ζούσαν, ήταν μεταξύ των στόχων των καλλιτεχνών.

Ο Σαντάμ – «Καρχαρίας» του Νταβίντ Τζέρνι

Μια παραλλαγή του εμβληματικού έργου του Ντέμιαν Χερστ «Το σωματικώς ανέφικτον του θανάτου στον νου ενός ζώντος» (1991), μια εγκατάσταση όπου ένας νεκρός καρχαρίας επιπλέει σε μια δεξαμενή με διάλυμα φορμαλδεΰδης, επέλεξε να παρουσιάσει ο τσέχος εικαστικός Νταβίντ Τζέρνι. Μόνο που στη θέση του καρχαρία τοποθέτησε ένα ομοίωμα του έκπτωτου ιρακινού δικτάτορα Σαντάμ Χουσεΐν. Οι αντιδράσεις ήταν πολλές διότι ορισμένοι θεώρησαν πως ο καλλιτέχνης δίνει στον Σαντάμ τον ρόλο του θύματος και άλλοι το χαρακτήρισαν αδικαιολόγητα γραφικό. Η προγραμματισμένη έκθεση του αμφιλεγόμενου έργου που φέρει τον τίτλο «Καρχαρίας» (2005) σε μουσείο του Βελγίου, στις αρχές του 2006, ακυρώθηκε τελικά, με απόφαση του δημάρχου της πόλης από φόβο «μήπως ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες βρουν το έργο πολύ προκλητικό».

Το «Κεκλιμένο τόξο» του Ρίτσαρντ Σέρα

Περισσότερα από ένα εμβληματικά τείχη έπεσαν το 1989. Τη νύχτα της 15ης Μαρτίου, οκτώ μήνες πριν οι βαριοπούλες αρχίσουν να χτυπούν το Τείχος του Βερολίνου, μια ομάδα εργατών οικοδομής κατέβηκε στην Ομοσπονδιακή Πλατεία της Νέας Υόρκης για να τεμαχίσει ένα αμφιλεγόμενο φράγμα μήκους 36 μ. και ύψους 3,6 μ. από χάλυβα που είχε ανεγερθεί οκτώ χρόνια νωρίτερα. Υποστηρίζοντας ότι το έργο «Κεκλιμένο τόξο», ένα πρωτοποριακό γλυπτό του Αμερικανού Ρίτσαρντ Σέρα, παρείχε καταφύγιο σε τρομοκράτες και περιθωριακούς, μια κριτική επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι το βάρους 73 τόνων γλυπτό πρέπει να αφαιρεθεί και να μεταφερθεί σε μια αποθήκη.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ «ΤΑ ΝΕΑ»