Μίλαν Κούντερα: «Η πηγή του άγχους βρίσκεται στο μέλλον»

Τα βιβλία του Μίλαν Κούντερα αφορούν τους ανθρώπους, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις προθέσεις, τις σχέσεις. Το πιο γνωστό μυθιστόρημά του που έγινε μπεστ σέλερ παγκοσμίως είναι η «Αβάστασταχτη ελαφρότητα του είναι» (1984), που αφηγείται την πολύπλοκη ιστορία ενός ερωτικού τριγώνου με φόντο την Άνοιξη της Πράγας. Ο Μίλαν Κούντερα γεννήθηκε και μεγάλωσε στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία αλλά τα περισσότερα χρόνια της ζωή τους τα πέρασε στο Παρίσι. Το 1978 το τσεχοσλοβακικό καθεστώς του αφαίρεσε την υπηκοότητα και έκτοτε έγινε ο διασημότερος εξόριστος Τσέχος συγγραφέας.

Η μουσική, η ποιήση, η λογοτεχνία

Από πολύ μικρή ηλικία έδειχνε έφεση στις τέχνες και τα γράμματα. Ο πατέρας του, Λούντβικ Κούντερα μουσικολόγος και πιανίστας. Μάλιστα, μικρός Μίλαν πήρε από αυτόν τα πρώτα του μουσικά ερεθίσματα. Έμαθε να παίζει πιάνο, ενώ αργότερα αποφάσισε να εντρυφήσει στη μουσική, σπουδάζοντας και ο ίδιος μουσικολογία και σύνθεση. Όπως λέγεται μάλιστα, το πρώτο του επάγγελμα ήταν μουσικός της jazz. Δεν άργησε η αγάπη και για την ποίηση.

Το 1958, διορίστηκε επίκουρος καθηγητής λογοτεχνίας στην Κινηματογραφική Σχολή της Πράγας και πολλοί από τους πρωτεργάτες του Νέου Κύματος του τσεχοσλοβακικού κινηματογράφου, του Μίλος Φόρμαν συμπεριλαμβανομένου, ήταν μαθητές του.
Ύστερα από μια μελέτη για τον Απολινέρ (1958) και ένα δοκίμιο για την τέχνη του μυθιστορήματος (1960), αφιερωμένο στον Τσέχο μυθιστοριογράφο Βλάντισλαβ Βάντσουρα, ο Μίλαν Κούντερα αφοσιώθηκε στη δραματουργία και την πεζογραφία, εντυπωσιάζοντας με τη σαφήνεια και καθαρότητα του λόγου του και με το σπινθηροβόλο χιούμορ του.

Έχω πάρει μαζί μου την Πράγα

Ο Μίλαν Κούντερα έγραφε άλλοτε στα γαλλικά κι άλλοτε στα τσεχικά. Ζούσε πάντα μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας και ποτέ δεν παραπονέθηκε για τη μοίρα του. «Αυτό το όνειρο της επιστροφής δεν υπάρχει» είχε πει σε μια συνέντευξή του στην εφημερίδα ZEIT λέγοντας χαρακτηριστικά: «Έχω πάρει μαζί μου την Πράγα, τη μυρωδιά, τις γεύσεις της, τη γλώσσα, τα τοπία, τον πολιτισμό της». Πάντως και η λογοτεχνική του επιστροφή στην Τσεχία άργησε πολύ. Έργα του Κούντερα άρχισαν να κυκλοφορούν και στην Τσεχία από τη δεκαετία του 90, η δε «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», μόλις το 2006.

Το 1967, κυκλοφόρησε το πρώτο του μυθιστόρημα – και ίσως το πιο πολιτικό – με τίτλο «Το Αστείο», που αποτέλεσε την αφορμή για να γίνει γνωστός κυρίως στον ευρωπαϊκό χώρο. Ο συγγραφέας υπέστη διώξεις, στρατεύτηκε υποχρεωτικά και τα βιβλία του αποσύρθηκαν από τις δημόσιες βιβλιοθήκες. Τα μυθιστορήματα «Η ζωή είναι αλλού» (1973) και «Το βαλς τού αποχαιρετισμού» (1973), που ακολούθησαν, συνθέτουν μια τριλογία.

Η Γαλλία η δεύτερη πατρίδα του

Ήταν η χώρα που του προσέφερε καταφύγιο με δύο θέσεις διδασκαλίας αρχικά στη Ρεν κι έπειτα στο Παρίσι. Ακολούθησε «Το βιβλίο του γέλιου και της λήθης» το 1978, τη χρονιά δηλαδή που έχασε την τσεχική υπηκόοτητα και έπειτα το 1984 ήρθε η τεράστια παγκόσμια επιτυχία με την «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι», ένα μυθιστόρημα που έγινε και ταινία με την Ζυλιέτ Μπινός και τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις.
Έπειτα από μια μακρά παύση το 2014 επανήλθε στη συγγραφή, δημοσιεύοντας ένα ακόμη βιβλίο με τίτλο «Η γιορτή της ασημαντότητας». Τέσσερις άνδρες περιπλανώνται στους δρόμους του Παρισιού και αφηγούνται τα εμπόδια που τους έστησε η ζωή, άλλοτε σε δραματικό κι άλλοτε σε χιουμοριστικό τόνο.

Το βιβλίο αυτό που θεωρείται «αριστούργημα» είναι κάτι σαν το συγγραφικό απόσταγμα της ζωής του μεγάλου αυτού συγγραφέα.

Είπε

• Η πηγή του άγχους βρίσκεται στο μέλλον. Αν μπορείς να κρατήσεις το μέλλον έξω από το μυαλό σου, μπορείς να ξεχάσεις τις στεναχώριες σου
• Όταν η καρδιά μιλάει, το μυαλό το θεωρεί μεγάλη απρέπεια να φέρει αντίρρηση
• Ο αγώνας του ανθρώπου ενάντια στην εξουσία είναι ο αγώνας της μνήμης ενάντια στη λήθη
• Καμιά πράξη δεν είναι από μόνη της καλή ή κακή. Μόνο η θέση της στην τάξη των πραγμάτων την κάνει καλή ή κακή
• Τα ζώα δεν διώχτηκαν ποτέ από τον Παράδεισο…
• Η βλακεία των ανθρώπων είναι ότι έχουν μια απάντηση για όλα. Η σοφία των μυθιστορημάτων είναι ότι έχουν μια ερώτηση για όλα

Η τσεχική υπηκοότητα επιστράφηκε μετά από 40 χρόνια

Μετά από τέσσερις δεκαετίες,ο  Petr Drulák, ο πρέσβης της Τσεχίας στην Γαλλία επισκέφθηκε τον 90χρονο συγγραφέα  στο διαμέρισμά του στο Παρίσι ώστε να του παραδώσει τα σχετικά έγγραφα. Ο ίδιος μίλησε για μια συμβολική χειρονομία προς τον μεγαλύτερο Τσέχο συγγραφέα. Η παράδοση των εγγράφων χαρακτηρίστηκε από απλότητα, συγκίνηση και ζεστασιά, σύμφωνα με τον πρέσβη. «Ήταν σε καλή διάθεση, πήρε το έγγραφο και είπε ευχαριστώ», ανέφερε ο Drulák.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα Τσεχοσλοβακίας διέγραψε για «αντικομμουνιστικές δραστηριότητες» τον Κούντερα το 1950. Έγινε ένα μισητό πρόσωπο για το καθεστώς ώσπου τελικά αυτομόλησε στην Γαλλία το 1975. Τέσσερα χρόνια μετά του αφαιρέθηκε η τσεχική υπηκοότητα και το 1981 έγινε Γάλλος πολίτης. Πολλά από τα πλέον διάσημα βιβλία του γράφτηκαν στα γαλλικά, ενώ το έργο του ήταν απαγορευμένο στην πατρίδα του μέχρι και το τέλος της δεκαετίας του 1980. Το 1988, «Η Αθανασία», έγινε το πρώτο μυθιστόρημα που έγραψε στη μητρική του γλώσσα.