Πρωταπριλιά: Γιατί δεν αρέσουν πια τα πρωταπριλιάτικα αστεία – Η εποχή των fake news

Δεν υπάρχει σαφής ιστορία προέλευσης του πρωταπριλιάτικου αστείου. Ο ανθρωπολόγος Γκούντερ Χίρσφλεντερ από το Πανεπιστήμιο Ρέγκενσμπουργκ μας μεταφέρει μια ευρέως διαδομένη θεωρία: Ο γάλλος μονάρχης Κάρολος ο 9ος μετέφερε την αλλαγή του χρόνου από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου το 1564. Από τότε όλοι όσοι συνέχιζαν να γιορτάζουν την νέα χρονιά την 1η Απριλίου γίνονταν αποδέκτες πειραγμάτων, κοροϊδιών και διαφόρων αστείων.

Θεωρία του πνεύματος

Από πότε όμως αρχίζουμε να λέμε ψέματα; Απαιτούνται ορισμένες προϋποθέσεις για να γίνει αυτό, εξηγεί ο Φίλιπ Γκέρλαχ καθηγητής γενικής και κοινωνικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο Εφαρμοσμένης Επιστήμης Φρεζένιους στο Αμβούργο. «Δεν φθάνει να έχω την πρόθεση να πω ψέματα. Πρέπει να γνωρίζω τι γνωρίζω. Και επίσης να γνωρίζω τι ξέρει ο απέναντί μου». Αυτό ονομάζεται «Θεωρία του πνεύματος»: Περιγράφει την ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου και να βλέπεις τα πράγματα από τη δική του σκοπιά.

Μια φορά το χρόνο τα ψέματα είναι αποδεκτά

Άσπρα και μαύρα ψέματα

Η διαδικασία του ψέματος διαφέρει. Η διαφορά εντοπίζεται στην πρόθεση: «Υπάρχουν λογιών-λογιών ψέματα. Στα αγγλικά χωρίζονται σε «λευκά» και «μαύρα» ψέματα», λέει ο καθηγητής Ανθρωπολογίας Φίλιπ Γκέρλαχ και εξηγεί: «Τα μαύρα είναι τα κακόβουλα ψέματα, αυτά με τα οποία γίνονται σε βάρος ενός άλλου ατόμου. Σε αντίθεση, τα λευκά ψέματα είναι στην ουσία κοινά αποδεκτές αναλήθειες. Για παράδειγμα: Μετά από μια δύσκολη μέρα στο γραφείο η γυναίκα μου πάει κομμωτήριο και στη συνέχεια έρχεται σπίτι. Εννοείται ότι δεν θα της πως ότι δεν μου αρέσει το χτένισμα. Λες, λοιπόν, ένα ψεματάκι για να βοηθήσεις έναν άνθρωπο».

Πρωταπριλιά ή Fake News;

Στο διαδίκτυο τα ψέματα δίνουν και παίρνουν. Ο ψυχολόγος Τίλο Χάρτμαν θέτει την πρωταπριλιά σε ένα πολιτιστικό πλαίσιο, το οποίο κατ’ εξαίρεση δικαιολογεί το συνειδητό ψέμα: «Αν δεν λέμε συνέχεια και καθημερινά ψέματα και συμφωνούμε ότι μια μέρα του χρόνου μπορούμε να κάνουμε ένα αστείο και να γελάσουμε εις βάρος κάποιου χωρίς να τον πληγώσουμε τότε νομίζουμε ότι μπορούμε να αποδεχθούμε αυτή τη συνθήκη». Ο γερμανός επιστήμονας ωστόσο προειδοποιεί ότι: «όποιος όμως λέει συστηματικά ψέματα δεν γίνεται πια πιστευτός. Με άλλα λόγια: Θέτεις εν αμφιβόλω την φήμη και την αξιοπιστία σου για να πετύχεις βραχυπρόθεσμα κάτι».

Το πρωταπριλιάτικο αστείο ήταν δημοφιλές μέχρι και τις αρχές του 21ου αιώνα. Στις εποχές όμως των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, τα αστεία αυτά μοιάζουν εν μέρει απαρχαιωμένα. Ο ανθρωπολόγος Γκούντερ Χίρσφλεντερ προβλέπει ότι «τα πρωταπριλιάτικα αστεία είτε θα αλλάξουν τα χρόνια, είτε θα εξαλειφθούν. Το σίγουρο πάντως είναι ότι όπως και οτιδήποτε άλλο στον πολιτισμό δεν μπορεί να παραμείνει ως έχει».

Επιμέλεια: Στέφανος Γεωργακόπουλος

Πηγή Deutche Welle