Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΖ’)

Οι Τρωάδες, το τρίτο έργο της τριλογίας που ανέβασε ο Ευριπίδης το 415 π.Χ. –ο Αλέξανδρος και ο Παλαμήδης ήταν τα άλλα δύο–, σχετίζονται πολύ στενά από απόψεως περιεχομένου με την Εκάβη. Πρόκειται για ένα δράμα αφιερωμένο στον πόνο, τον πόνο που προξενεί στους ανθρώπους ο πόλεμος.

Η Εκάβη, που είναι και εδώ πρωταγωνίστρια του δράματος, και οι υπόλοιπες αιχμάλωτες Τρωαδίτισσες, στο άκρο του στρατοπέδου των Αχαιών, στην ακρογιαλιά της Τροίας, θρηνούν για όσα έχουν χάσει και αγωνιούν για όσα οδυνηρά θα ακολουθήσουν. Στη σκηνή εμφανίζεται ακολούθως ο Ταλθύβιος, ο κήρυκας των Ελλήνων, ο οποίος ανακοινώνει ποιος θα είναι ο αφέντης που θα ακολουθήσει ως σκλάβα καθεμία από τις γυναίκες των ηττημένων.

Η γερόντισσα Εκάβη δίδεται με κλήρο στον Οδυσσέα. Η Κασσάνδρα, που προσφέρεται ως δώρο στον Αγαμέμνονα, τραγουδά το δικό της γαμήλιο τραγούδι, ενώ η Ανδρομάχη, που προορίζεται –κι αυτή ως δώρο– για τον Νεοπτόλεμο, αναγκάζεται να αποχωριστεί το γιο της, τον Αστυάνακτα. Αυτόν τον πετούν οι νικητές από έναν πύργο της Τροίας, ακολουθώντας τη συμβουλή του Οδυσσέα να μην αφήσουν ζωντανό αυτόν που θα γινόταν στο μέλλον εκδικητής των δεινών που είχαν υποστεί οι δικοί του και οι κάτοικοι της Τροίας. Η Εκάβη τοποθετεί –σύμφωνα με την επιθυμία της Ανδρομάχης– το λείψανο του παιδιού πάνω στην ασπίδα του πατέρα του, του Έκτορος, το νεκροστολίζει και το παραδίδει προς ενταφιασμό.

Στη συνέχεια, κι αφού δίδεται με σαλπίσματα το σύνθημα της αναχώρησης, οι σκλαβωμένες Τρωαδίτισσες οδηγούνται στα πλοία για να πάρουν το δρόμο της ξενιτιάς, αφήνοντας πίσω τους την Τροία τυλιγμένη στις φλόγες.

Όμως, η δυστυχία του πολέμου, όπως διακηρύσσει στις Τρωάδες ο Ευριπίδης, δεν αφορά μόνο τους νικημένους αλλά και τους νικητές. Ο διάλογος του Ποσειδώνα και της Αθηνάς, στην αρχή της τραγωδίας, προαναγγέλλει την ολοσχερή καταστροφή του στόλου των Ελλήνων στο ταξίδι της επιστροφής, στα νερά του Αιγαίου, ενώ το βαρύ πλήγμα για τους νικητές προμηνύει λίγο αργότερα και η προφητεία της Κασσάνδρας.

Στη σκηνή του αγώνα, πριν από την έξοδο, το τελευταίο μέρος της τραγωδίας, αντιπαρατίθενται παρουσία του Μενελάου η Εκάβη και η άπιστη Ελένη, εκείνη που προκάλεσε κατά κύριο λόγο τη φοβερή συμφορά. Η απολογία της δεύτερης στηρίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στο μύθο για την κρίση του Πάριδος και τη δράση της Αφροδίτης.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η προσευχή που απαγγέλλει η Εκάβη πριν εμπλακεί στη λογομαχία της με την Ελένη. Σε λιγοστούς στίχους συμπυκνώνεται και συνενώνεται η πνευματική παραγωγή των φιλοσόφων της Ιωνίας και το νέο περιεχόμενο που δίνει στο θείον ο Ευριπίδης: «Βάθρο της γης, που η ίδια και έδρα σου είναι, δυσκολομάντευτο αίνιγμα εσύ Δία, ό,τι και να ’σαι, αλύγιστος της φύσης νόμος ή νους θνητών, σε προσκυνώ·γιατί ένα δρόμο αθόρυβο ακλουθώντας τ’ ανθρώπινα όλα δίκια εσύ ρυθμίζεις» (μτφρ Θρασύβουλος Σταύρου).

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Νικήτας Τσακίρογλου (Μενέλαος) στις «Τρωάδες» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1983 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΓ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΔ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΕ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΣΤ’)