Τέσσερα γερμανικά διδάγματα κυβερνητικών συνεργασιών

^«Ωδινεν όρος και έτεκεν μυν» ή, όπως θα λέγαμε στα νέα ελληνικά, «κοιλοπονούσε το βουνό και γέννησε ποντίκι». Αυτό θα μπορούσε να πει κάποιος βλέποντας στις αρχές της εβδομάδας τις ηγεσίες των τριών κυβερνητικών κομμάτων της Γερμανίας, τον καγκελάριο και τους σημαντικότερους υπουργούς της κυβέρνησης, να χρειάζονται τρεις ημέρες και πάνω από 30 ώρες συνεδριάσεων στην Καγκελαρία για να καταλήξουν σε ένα κείμενο 16 σελίδων.

Το περιεχόμενο: επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων, μέτρα για τον σιδηρόδρομο, τους αυτοκινητοδρόμους, τη θέρμανση κατοικιών.

Θέλει δουλειά πολλή για να βρίσκεται κοινός παρανομαστής

Ηταν αυτός λόγος για να διαλυθεί η πρώτη τρικομματική κυβέρνηση της Γερμανίας στα εξ ων συνετέθη; Οι κόντρες είχαν φουντώσει την προηγούμενη εβδομάδα, δεν αποκλείεται να ξαναφουντώσουν αργότερα με άλλη αφορμή, καθώς Πράσινοι και Φιλελεύθεροι, οι μικρότεροι εταίροι στον κυβερνητικό συνασπισμό με τους Σοσιαλδημοκράτες, έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες πολιτικές και ιδεολογικές αφετηρίες. Και χρειάζεται πολλή δουλειά κάθε φορά για να βρίσκεται ο κοινός παρονομαστής. Αλλά ο συνασπισμός του Σολτς δεν διαλύθηκε.

Αυτό είναι και το πρώτο δίδαγμα από το γερμανικό παράδειγμα συνεργασιών, στο οποίο γίνεται συχνά παραπομπή στην αντιπαράθεση των ελληνικών κομμάτων στην πορεία προς τις εκλογές με την απλή αναλογική.

Πράγματι, από την ίδρυσή της το 1949 μέχρι σήμερα η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας μόνο για έναν χρόνο, το 1960, είχε μονοκομματική κυβέρνηση του Χριστιανοδημοκράτη καγκελάριου Κόνραντ Αντενάουερ, ο οποίος το 1961 σχημάτισε κυβέρνηση συνασπισμού με το κόμμα των Φιλελευθέρων (FDP).

Ολες οι άλλες κυβερνήσεις μεταπολεμικά ήταν συνασπισμοί δύο κομμάτων, είτε κεντροδεξιάς κατεύθυνσης – συντηρητική Χριστιανική Ενωση (CDU/CSU) – κεντρώοι Φιλελεύθεροι (FDP) – είτε κεντροαριστερού προσανατολισμού – Σοσιαλδημοκράτες (SPD) – Φιλελεύθεροι (FDP) και Σοσιαλδημοκράτες (SPD) – Πράσινοι – είτε κυβερνήσεις «μεγάλου συνασπισμού» – Χριστιανική Ενωση (CDU/CSU) – Σοσιαλδημοκράτες (SPD) -, όταν άλλες συνεργασίες δεν μπορούσαν να δώσουν κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Μετά τις τελευταίες εκλογές προστέθηκε για πρώτη φορά και το σχήμα ενός τρικομματικού κυβερνητικού συνασπισμού – Σοσιαλδημοκράτες – Πράσινοι – Φιλελεύθεροι.

Απαιτείται θεσμική ωρίμαση και κουλτούρα συνεργασίας

Tο δεύτερο γερμανικό δίδαγμα: Οι κυβερνήσεις συνεργασίας απαιτούν θεσμική ωρίμαση και κουλτούρα συνεργασιών των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Στη Γερμανία, η κουλτούρα των κυβερνήσεων συνασπισμού που εμπεδώθηκε μεταπολεμικά εδράζεται σε ένα σταθερό εκλογικό σύστημα, το οποίο δεν αλλάζει κατά το δοκούν από το εκάστοτε κυβερνών κόμμα.

Πρόκειται για ένα μεικτό σύστημα με απευθείας εκλογή 299 βουλευτών – του πλειοψηφούντος υποψήφιου σε καθεμία από τις ισάριθμες εκλογικές περιφέρειες της χώρας – ενώ οι άλλοι μισοί βουλευτές εκλέγονται από τη λίστα των κομμάτων και απλή αναλογική και πλαφόν 5%, ικανό να αποτρέπει πανσπερμία κομμάτων στην Μπούντεσταγκ.

Το εκλογικό αποτέλεσμα θεωρείται «ιερή εντολή» στα κόμματα να αναζητήσουν κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Η εξάντληση της τετραετίας είναι αυτονόητη υποχρέωση, οι πολίτες γνωρίζουν ποια ακριβώς ημέρα θα πραγματοποιηθούν οι επόμενες εκλογές στο τέλος της θητείας.

Κυβερνητική κρίση που οδήγησε σε αλλαγή κυβέρνησης εν μέσω μιας κοινοβουλευτικής θητείας υπήρξε μόνο μία φορά με την ανατροπή του Σοσιαλδημοκράτη καγκελάριου Χέλμουτ Σμιντ το 1982 από τους Φιλελεύθερους (FDP) που άλλαξαν στρατόπεδο συμμαχώντας με τη Χριστιανική Ενωση του Χέλμουτ Κολ. Πρόωρες εκλογές επέβαλε και ο καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ το 2005, στις οποίες ηττήθηκε από τη Μέρκελ.

Ενας συνασπισµός προϋποθέτει προγραµµατική συµφωνία

Το τρίτο δίδαγμα είναι η προϋπόθεση μιας προγραμματικής κυβερνητικής συμφωνίας για τη συγκρότηση ενός συνασπισμού. Η διαπραγμάτευση ενός αναλυτικού κυβερνητικού συμφώνου απαιτεί χρόνο. Δεν γίνεται εν μία νυκτί, όπως στην περίπτωση των ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ το 2015.

Το ρεκόρ έξι μηνών διαπραγμάτευσης έχει η Ανγκελα Μέρκελ για το πρόγραμμα της τελευταίας κυβέρνησης «μεγάλου συνασπισμού» το 2017. Ο Ολαφ Σολτς χρειάστηκε τρεις μήνες για την κυβερνητική συμφωνία του σημερινού τρικομματικού συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών – Πρασίνων – Φιλελευθέρων το 2021.

Η αναλυτική κυβερνητική συμφωνία αποτελεί το σημείο αναφοράς για τη δουλειά της κυβέρνησης σε όλη τη διάρκεια της θητείας της. Την εφαρμογή της συμφωνίας καθώς και τη διαχείριση έκτακτων εξελίξεων – προσφυγική κρίση επί καγκελαρίας Μέρκελ, πόλεμος στην Ουκρανία σήμερα – διαχειρίζονται οι τακτικές συνεδριάσεις των ηγεσιών των κομμάτων συνασπισμού με τον εκάστοτε καγκελάριο.

Καγκελάριος δεν είναι οπωσδήποτε ένας αρχηγός κόµµατος

Μια ιδιομορφία του γερμανικού πολιτικού συστήματος είναι η ψήφος εμπιστοσύνης, την οποία παρέχει η Ομοσπονδιακή Βουλή στον/στην καγκελάριο και όχι στην κυβέρνηση. Ο καγκελάριος ασκεί τα καθήκοντά του όσο δεν ανατρέπεται με ψήφο δυσπιστίας της Μπούντεσταγκ και με κυβέρνηση μειοψηφίας.

Ενα σημαντικό δίδαγμα των γερμανικών συνεργασιών αφορά το πρόσωπο της/του καγκελάριου. Καγκελάριος δεν είναι οπωσδήποτε ο αρχηγός ενός κόμματος. Ο Ολαφ Σολτς δεν είναι πρόεδρος του SPD, η Ανγκελα Μέρκελ είχε παραδώσει την ηγεσία του CDU όσο ήταν ακόμη καγκελάριος, όπως και ο προκάτοχός της Γκέρχαρντ Σρέντερ.

Προϋπόθεση όμως είναι τα πρόσωπα των υποψήφιων καγκελαρίων να είναι γνωστά πριν από τις εκλογές. Τα κόμματα κατεβαίνουν στις εκλογές με έναν συγκεκριμένο υποψήφιο καγκελάριο, που δεν πρέπει να είναι οπωσδήποτε ο πρόεδρος του κόμματος. Ο Ολαφ Σολτς είχε το χρίσμα του υποψήφιου καγκελάριου του SPD και ως νικητής υποψήφιος καγκελάριος ζήτησε στη συνέχεια ψήφο εμπιστοσύνης από την Μπούντεσταγκ.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ