Guerilla Girls: «Ο κόσμος της τέχνης γίνεται όλο και περισσότερο συγκεντρωτικός»

Το ιδρυτικό δίδυμο των Guerilla Girls, Φρίντα Κάλο και Κέτε Κόλβιτς, μπαίνει στον χώρο φορώντας τις χαρακτηριστικές μάσκες. Κρυμμένες στην ανωνυμία τους και προστατεύοντας τα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά τους έχουν φτάσει στην Αθήνα για τρίτη φορά μετά την έκθεσή τους το 2007 στην Ελληνοαμερικανική Ενωση και την ομιλία τους το 2017, στη Στέγη, για να κρατήσουν ψηλά τους τόνους της παρέμβασής τους στον χώρο της σύγχρονης τέχνης.

Από το 1985 που ξεκίνησαν τη φεμινιστική δράση τους η ομάδα τους έχει υποδεχτεί και αποχαιρετήσει αρκετά μέλη. Γιατί, όπως εξηγεί η Φρίντα Κάλο, είναι δύσκολο να αποδεχτείς να μην αναγνωριστεί ατομικά το έργο σου, να προσαρμοστείς στη συλλογική δράση και να ασκείς ανώνυμα την καλλιτεχνική πρακτική.

Πώς πάνε τα πράγματα για τις γυναίκες σήμερα; Πιστεύετε ότι η δράση σας έχει αναγνωριστεί;

Φρίντα Κάλο: Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η γυναικεία κατάσταση διαφέρει σε πολλά σημεία του πλανήτη. Η λύση μας δεν λειτουργεί για όλους ταυτόχρονα. Λειτούργησε για εμάς σε κάποια δεδομένη στιγμή και σε κάποιον συγκεκριμένο τόπο. Είμαστε σε θέση να μιλάμε σε διεθνές κοινό αλλά γνωρίζουμε ότι δεν έχουν κερδίσει όλες οι γυναίκες ό,τι εμείς.

Σε πολλά μέρη οι γυναίκες δεν μπορούν να εκφραστούν. Και σε πολλές περιοχές γίνονται θαρραλέες διαμαρτυρίες από την πλευρά τους όπως το Ιράν και τη Ρωσία. Στις ΗΠΑ, αν είσαι στην αντιπολίτευση, σε πολλές περιοχές είναι πιθανό να μην υπάρχουν επιπτώσεις. Ετσι απλά ξεκινήσαμε την ιδέα να βγάζουμε τις αφίσες μας στους δρόμους και τώρα έχουμε μια παγκόσμια πλατφόρμα για την οποία είμαστε ευγνώμονες. Οφείλουμε τόσο πολλά σε ανθρώπους παντού σε όλον τον κόσμο.

Ομως οι δημοκρατικές παραδόσεις σε πολλά μέρη του κόσμου απειλούνται τώρα και βέβαια οι πρώτες που διώκονται είναι οι γυναίκες. Στη χώρα μας αμφισβητείται τώρα σε πολλές περιοχές ένα από καιρό καθιερωμένο δικαίωμα στην αναπαραγωγική ελευθερία όπως και το δικαίωμα στην άμβλωση. Αυτό είναι πραγματικά ανησυχητικό και είναι οπισθοδρόμηση. Είναι ένα μήνυμα για εμάς ότι το έργο μας δεν έχει τελειώσει.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης διευκολύνουν την επικοινωνία των δράσεων σας ή γίνονται εμπόδιο;

Κέτε Κόλβιτς: Η συζήτηση είναι μεγάλη για τη θετική και την αρνητική πλευρά των social media, ωστόσο για εμάς είναι εκπληκτικό το ότι μπορούμε και επικοινωνούμε με μεγάλο κοινό καθώς λαμβάνουμε χιλιάδες μηνύματα από παντού.

Επίσης ο κόσμος μπορεί να δει το έργο μας χωρίς να χρειάζεται να πάει σε κάποιον δρόμο της Νέας Υόρκης ή να ταξιδέψει για να επισκεφθεί κάποιο μουσείο σε κάποια χώρα. Είναι μία άλλη μορφή του δρόμου, έχει πολλά αρνητικά σημεία, όμως δεν ξέρω πού θα βρισκόμασταν χωρίς αυτά.

Μετά την Covid επαναπροσεγγίσατε την τακτική σας;

Φ.Κ.: Συνειδητοποιούμε ότι μπορούμε να έχουμε επιρροή χωρίς να είμαστε σε ένα μέρος με φυσική παρουσία. Αυτή η έκθεση, για παράδειγμα που είναι εδώ στους χώρους του κέντρου. Εστάλησαν τα ψηφιακά αρχεία και εκτυπώθηκαν. Αυτό συμβαίνει σε τέσσερα ή πέντε ή έξι μέρη σε όλο τον κόσμο ταυτόχρονα, κάτι που είναι εκπληκτικό.

Επίσης είμαστε οι ίδιες εδώ προσωπικά, αλλά μπορούμε να κάνουμε παρουσιάσεις και να μιλήσουμε με ανθρώπους στο Διαδίκτυο. Θα μπορούσαμε τη μια μέρα να είμαστε στην Αθήνα και την άλλη στο Χονγκ Κονγκ. Αρα είναι κάτι πολύ μαγικό. Και αυτό κατά κάποιον τρόπο οφείλεται στην πανδημία. Αλλά είμαστε πάλι στον δρόμο καθώς πολλά συμβάντα ακτιβισμού που αφορούσαν τα μουσεία στις Ηνωμένες Πολιτείες, εκδηλώθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν τα μουσεία έκλεισαν.

Πολλά μουσεία στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν είχαν ποτέ σωματεία. Είναι συγκλονιστικό ότι πολλές διοικήσεις μουσείων εργάζονται κατά του συνδικαλισμού των υπαλλήλων τους. Αλλά είναι μια αναπόφευκτη εξέλιξη ότι τα αμερικανικά μουσεία θα πρέπει επιτέλους να πληρώσουν βιώσιμους μισθούς και να προσφέρουν καλές παροχές και να συμπεριφέρονται στους υπαλλήλους τους με δίκαιο τρόπο. Τα αμερικανικά μουσεία δεν είναι πια μόνο οι θύλακοι των πλουσίων οι οποίοι δεν χρειάζεται να βιοπορίζονται.

Ποιο ήταν το έναυσμα για τον ακτιβισμό σας;

Κ.Κ.: Η Φρίντα και εγώ είμαστε ιδρυτικά μέλη των Guerrilla Girls, αλλά πριν από την ύπαρξη των Guerrilla Girls είχαμε πάει έξω από το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Νέα Υόρκη, με αφορμή μία διαμαρτυρία για μια έκθεση που αφορούσε τη διεθνή έρευνα για τη γλυπτική και τη ζωγραφική και η οποία είχε δεκαέξι γυναίκες και ίσως έναν μαύρο καλλιτέχνη. Βρισκόμασταν στη σειρά βαστώντας τα ταμπλό, είδαμε εκεί κάποιους γνωστούς μας και αμέσως καταλάβαμε ότι αυτή ήταν η στιγμή μας.

Καταλάβαμε ότι κανείς δεν νοιαζόταν. Ολοι νόμιζαν ότι αυτό που έδειχνε το μουσείο ήταν το καλύτερο, ότι υπήρχε αξιοκρατία και καμία προκατάληψη. Τότε ήταν που καταλάβαμε πραγματικά ότι έπρεπε να υπάρχει καλύτερος τρόπος για να υπερβείς τη γενικότερη αντίληψη του κόσμου ότι τα μουσεία γνώριζαν καλύτερα. Τότε μας ήρθε η ιδέα να κάνουμε αφίσες δρόμου, να καλέσουμε κι άλλες γυναίκες να συμμετέχουν και έτσι γεννήθηκαν τα Guerrilla Girls.

Η σύγχρονη τέχνη μήπως ασχολείται υπερβολικά με την πολιτική τέχνη;

Φ.Κ.: Η τέχνη είναι μια τόσο μεγάλη τέντα. Επομένως, σχετικά με αυτό που λέμε για την ελευθερία, υπάρχει ακόμη πολύς έλεγχος από πλούσιους συλλέκτες έργων τέχνης για το τι συμβαίνει στα μουσεία. Στις Ηνωμένες Πολιτείες τέλος πάντων, κάποιοι από αυτούς τους συλλέκτες προσπαθούν να ρίξουν ένα ευρύτερο δίχτυ και τα μουσεία σίγουρα προσπαθούν να ρίξουν ένα ευρύτερο δίχτυ στις εκθέσεις και στα αποκτήματά τους. Αλλά είναι εκατοντάδες χρόνια διακρίσεων. Εδώ και πέντε χρόνια γίνεται προσπάθεια να αναπληρώσουν τα κενά. Είναι καλύτερα τώρα, αλλά σίγουρα δεν είναι εκεί όπου θα έπρεπε.

Μήπως είναι απλά μία υποκριτική συμπεριφορά αυτό το συμπεριληπτικό βλέμμα συλλεκτών και μουσείων για να διορθώσουν αιώνες διακρίσεων και καταπίεσης;

Φ.Κ.: Η τέχνη είναι αυτό που είναι και τέχνη είναι αυτό που κάνουν οι καλλιτέχνες. Αν ασχολούνται πολύ με την πολιτική, τότε αυτό σημαίνει ότι μάλλον πρέπει να σκεφτούμε λίγο την πολιτική. Είναι σαν τους ανεμοδείκτες.

Παρ’ όλ’ αυτά υπάρχει ένα δομικό πρόβλημα στον κόσμο των συλλεκτών τέχνης που ανάγεται στην εποχή των βασιλιάδων, των βασιλισσών και των αυτοκρατόρων, οι οποίοι είχαν τον πρώτο λόγο για το τι είναι πολιτισμός, τι είναι οπτική κουλτούρα.

Μπορεί να έχουμε φιλοδοξίες για τη δημοκρατία, όμως ο κόσμος της τέχνης γίνεται όλο και περισσότερο συγκεντρωτικός. Λίγοι άνθρωποι με πολλά χρήματα λένε σε εμάς τους υπόλοιπους τι πρέπει να κοιτάξουμε ή τι να σκεφτούμε. Αυτό είναι πραγματικά αντιδημοκρατικό.

Αν η παραγωγή αντικειμένων επιτρέπει να υπάρχει μόνο ένα αντίτυπο σε ένα μόνο μέρος τη φορά και αυτό να ανήκει και να ελέγχεται από ένα άτομο μόνο, τότε αυτό είναι πρόβλημα. Με έναν τρόπο εμείς το παρακάμψαμε επειδή κάνουμε αφίσες και κάθε φορά που το μουσείο αποκτά ένα χαρτοφυλάκιο της δουλειάς μας, είναι το ίδιο χαρτοφυλάκιο που έχει κάθε άλλο μουσείο. Τίποτα αποκλειστικό. Δεν υπάρχει τίποτα ιδιαίτερο σε αυτό, εκτός από το ότι αφηγείται την ιστορία της δουλειάς μας, τις απόψεις, τα σχόλιά μας για τον κόσμο της τέχνης. Τα οποία είναι γνωστά.

Οι επιμελητές μουσείων προσπαθούν να αλλάξουν την πραγματική κουλτούρα και τη δομή των μουσείων. Είναι δύσκολο. Στην Ευρώπη, επειδή υπάρχει κρατική επιχορήγηση οι επιμελητές έχουν μια ευκαιρία να ανταποκριθούν λίγο περισσότερο. Αλλά στις Ηνωμένες Πολιτείες, όταν στα διοικητικά συμβούλια των μουσείων μέλη τους είναι ιδιώτες και τα μουσεία διευθύνονται από συμβούλια που οι διαχειριστές τους είναι όλοι τους σούπερ πλούσιοι συλλέκτες είναι δύσκολο. Είναι δύσκολο για το μουσείο να μην αντιπροσωπεύει τις αξίες των μελών του διοικητικού συμβουλίου του που έρχεται σε αντίθεση με τις αξίες του κοινού. Γι’ αυτό λοιπόν θέλουμε να συνεχίσουμε να το εξετάζουμε αυτό το ζήτημα.

Κ.Κ.: Ο κόσμος όπου τώρα ζούμε είναι πολύ πέρα από τα μουσεία. Εχουμε τα ψηφιακά εργαλεία για να κάνουμε έργα με μήκος πολλών μέτρων, γιγάντιες διαφημιστικές πινακίδες. Αυτό το κάνουμε συνέχεια και το ίδιο και πολλοί άλλοι καλλιτέχνες. Φυσικά, είμαστε όλοι τμήμα της εποχής μας. Αρα η δουλειά μας συνδέεται με αυτό. Αλλά αυτή τη στιγμή, οι καλλιτέχνες έχουν τη δυνατότητα να βγάλουν τη δουλειά τους προς τα έξω.

Εντάξει, ίσως δεν πρόκειται να γίνεις πλούσιος και διάσημος. Ωστόσο υπάρχει έκρηξη παραγωγής τέχνης στην οποία ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση ανά πάσα στιγμή. Το μόνο που είχαμε στη γενιά μας, ήταν βιβλία και επισκέψεις μουσείων. Σήμερα ο καθένας πολύ πιο εύκολα μπορεί να δει ανερχόμενους επιδραστικούς καλλιτέχνες, από το να πάει σε ένα μουσείο.

Ποια είναι η κληρονομιά που αφήνετε στην επόμενη γενιά καλλιτεχνών;

Κ.Κ.: Το πιο σημαντικό είναι να προσπαθήσετε να κάνετε κάτι διαφορετικό. Οταν ξεκινήσαμε, μπορούσαμε να κάνουμε μια αφίσα που έλεγε ότι δεν υπάρχουν αρκετές γυναίκες καλλιτέχνες στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης. Δεν θα ήμασταν εδώ σήμερα, αν δεν είχαμε βρει έναν τρόπο να το πούμε.

Εναν ξεχωριστό τρόπο χρησιμοποιώντας σύγχρονες στρατηγικές, γραφιστικά στοιχεία, πρακτικές της διαφήμισης. Ακόμα και τώρα, η ομάδα μας προσπαθεί να κάνει κάτι νέο. Πάντα έχουμε αυτό κατά νου, να βρίσκουμε κάτι νέο και να το «στρίβουμε» για να παρουσιάζεται με τρόπο που ίσως θα μείνει αξέχαστο στους ανθρώπους που το βλέπουν και θα τους εμπνεύσει να κάνουν το δικό τους έργο αντίστοιχα.

Φ.Κ.: Θα έλεγα ότι οι καλλιτέχνες πρέπει να εργαστούν για να φτιάξουν τον κόσμο στον οποίο θέλουν να ζήσουν παρά να προσαρμοστούν στον κόσμο στον οποίο βρίσκονται.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΑ ΝΕΑ