Αν ψάχνεις ενόχους για το ποιός έφτιαξε τους Ρώσους ολιγάρχες, θα βρεις σίγουρα στο Χάρβαρντ

Το καλοκαίρι του 1990, δύο οικονομολόγοι πήραν εντολή από τους Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και Μπόρις Γιέλτσιν να καταρτίσουν ένα καλό σχέδιο για να μετατρέψουν την ΕΣΣΔ σε μια οικονομία της αγοράς μέσα σε 500 ημέρες! Μπορεί τα πολιτικά ψωμιά του τελευταίου σοβιετικού ηγέτη να ήταν πολύ λίγα, αλλά, είχε προλάβει, προκειμένου να ιδιωτικοποιήσει όλη την πρώην υπερδύναμη, να ζητήσει τη βοήθεια των καλύτερων του είδους: Των Αμερικανών.

Εκείνο το σχέδιο για την ιδιωτικοποίηση της Ρωσίας «σε 500 ημέρες» δεν πήγε καλά. Ο Γκορμπατζόφ είχε δυσανασχετήσει αρκετούς ισχυρούς παράγοντες στη Μόσχα, τολμώντας μάλιστα να φωνάξει τον Οκτώβριο του 1990 ακόμα και τον πρόεδρο του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης John Phelan Jr για να του δώσει τα φώτα του να κάνει την πρώην ΕΣΣΔ νέες «ΗΠΑ», με άλλα λόγια δυτική φιλελεύθερη –οικονομικά- δημοκρατία. Έτσι και απομακρύνθηκε για πάντα από το πολιτικό τοπίο και στράφηκε στη διαφήμιση πίτσας.

Ωστόσο, πιο στυγνός και αποφασιστικός στις ιδιωτικοποιήσεις αποδείχτηκε ο Μπόρις Γιέλτσιν, καθώς ως πρόεδρος της Ρωσίας από το 1991 είχε θέσει τις προτεραιότητές του. Ήδη από τον Δεκέμβριο του 1990, ως πρόεδρος της Βουλής είχε περάσει την πρώτη νομοθεσία από το 1917 για ιδιωτικοποίηση της γης. Δεν έχασε καθόλου χρόνο και ανέθεσε σε έναν νέο οικονομολόγο τον Γεγκόρ Γκαϊντάρ να σπάσει το κεφάλι του με άλλους θιασώτες των ιδιωτικοποιήσεων και να σχεδιάσει τη μετάβαση στην ελεύθερη οικονομία.

Πράγματι, το δίμηνο Σεπτέμβριος-Οκτώμβριος 1991 ο Γεγκόρ Γκαϊντάρ κλείστηκε σε μια ντάτσια έξω από τη Μόσχα για να τα βάλει κάτω και να κάνει τους υπολογισμούς τους. Ωστόσο, δεν ήταν μόνος του. Δίπλα του είχε Αμερικανούς και Ρώσους ειδικούς, εκ των οποίων ξεχώρισαν ο καθηγητής του Χάβαρντ Τζέφρι Σακς και ο Ρωσοαμερικανός Άντρη Σλάιφερ, το παιδί «θαύμα» του Χάρβαρντ. Ο Γεγκόρ Γκαϊντάρ τα είχε οργανώσει πολύ καλά και ανταμείφθηκε και έτσι τον Νοέμβριο του 1991 έγινε υπουργός Οικονομικών. Τότε κάλεσε τον Ανατόλι Τσουμπάις, που θα γινόταν ο αγαπημένος της Δύσης, τον οποίο έχρησε πρόεδρο της Επιτροπής Διαχείρισης Κρατικής Περιουσίας (GKI).

Ιδιωτικοποιήσεις σοκ

Εκείνη τη στιγμή υπήρχαν 225.000 κρατικές υπηρεσίες σε όλη τη Ρωσία που έπρεπε να ιδιωτοποιηθούν. Ο Γεγκόρ Γκαϊντάρ και ο Ανατόλι Τσουμπάις, με συμβουλές του Άντρη Σλάιφερ, αποφάσισαν ότι αυτές οι επιχειρήσεις δεν μπορούσαν να ιδιωτικοποιηθούν μία κάθε φορά. Αυτό θα μας «έπαιρνε μέχρι τον 22ο αιώνα», σκέφτηκε ο Γεγκόρ Γκαϊντάρ. Αντίθετα, έπρεπε να επινοήσουν μια μορφή της θεραπείας σοκ που είχε χρησιμοποιηθεί στην Πολωνία: δηλαδή σχεδόν ταυτόχρονες ιδιωτικοποιήσεις. Μέχρι το τέλος του 1992, 46.000 μικρές επιχειρήσεις από τις 225.000 πέρασαν σε ιδιώτες.

Και επίσημα αναλαμβάνει το Χάρβαρντ

Ο δρόμος που πήρε όμως ο Γεγκόρ Γκαϊντάρ δεν του βγήκε σε καλό και τον Νοέμβριο του 1992 απομακρύνθηκε καθώς τα είχε κάνει θάλασσα, προκαλώντας την αντίδραση -και πείνα- του κόσμου. Οι θιασώτες όμως των ιδιωτικοποιήσεων δεν πτοήθηκαν, καθώς ανέλαβε αναπληρωτής πρωθυπουργός ο Ανατόλι Τσουμπάις, ίσως το πλέον αγαπημένο πρόσωπο των Δυτικών στη Ρωσία καθώς θα εφάρμοζε τις ιδιωτικοποίησεις «σοκ». Λίγες μόλις εβδομάδες πριν ηττηθεί στις εκλογές του Οκτωβρίου 1992, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους είχε υπογράψει νόμο εγκρίνοντας βοήθεια έως και 350 εκατομμυρίων δολαρίων στη Ρωσία, η οποία θα παρέχεται και θα διαχειρίζεται η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ (U.S.A.I.D.), η οποία ήδη είχε προσκληθεί από τη ρωσική κυβέρνηση για να «βοηθήσει».

Η Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ, χωρίς εμπειρία στην πρώην ΕΣΣΔ, θεώρησε πολύ καλή ιδέα να αναθέσει την ιδιωτικοποίηση της Ρωσίας στο Ινστιτούτο για τη Διεθνή Ανάπτυξη του Χάρβαρντ (H.I.I.D.), των οποίων οι άνθρωποι ήδη αναφέρθηκαν παραπάνω! Οι αρμοδιότητες είχαν μοιραστεί: Ο Τζέφρι Σακς, ως πρόεδρος μάλιστα του H.I.I.D., θα συμβούλευε τη ρωσική κυβέρνηση και ο Άντρη Σλάιφερ θα διεύθυνε το έργο του H.I.I.D., πραγματοποιώντας συχνά ταξίδια στη Ρωσία, «λύνοντας και δένοντας». Η U.S.A.I.D. υπέγραψε συμβόλαιο μαμούθ με το «καλύτερο» Αμερικανικό Πανεπιστήμιο να διευθύνει και να διαχειριστεί το πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων στη Ρωσία., παρέχοντάς του πολλά εκατομμύρια Αμερικανών φορολογούμενων. Τ0 H.I.I.D.  είχε «τρέξει» προγράμματα οικονομικών μεταρρυθμίσεων –δηλαδή ιδιωτικοποιήσεων- όπως σε Κολομβία, Κένυα, Πακιστάν και Ζάμπια, αλλά κανένα δεν συγκρινόταν με το Project Russia!

Επί προεδρίας Κλίντον, ο ανώτατος θεσμός που θα επέβλεπε το έργο των ανθρώπων του Χάρβαρντ ήταν το καμάρι του… Χάρβαρντ, ο Λόρενς Σάμερς που ανέλαβε το 1993 υφυπουργός Οικονομικών. Είχε στενότατους δεσμούς με τους ανθρώπους του πρότζεκτ.

Έτσι, άνθρωποι του Χάρβαρντ είχαν αναλάβει θέσεις κλειδιά στην ιδιωτικοποίηση του άλλοτε ισχυρότερου κράτους του πλανήτη για τη δεκαετία του 1990. Ο Λόρενς Σάμερς προσέλαβε τον Ντέιβιντ Λίπτον ως βοηθό του για τα ζητήματα ανατολικής Ευρώπης και πρώην ΕΣΣΔ. Ήδη από το 1991 ο Άντρη Σλάιφερ είχε γίνει διευθυντής του προγράμματος για τη Ρωσία της H.I.I.D. Νομικός σύμβουλος της επιτροπής ιδιωτικοποιήσεων της Ρωσίας (G.K.I.) από το 1991 είχε αναλάβει ο Jonathan Hay και το 1992 έγινε γενικός διευθυντής της H.I.I.D. στη Μόσχα, με τεράστιες εξουσίες.

Πως επιτελέστηκε το «θαύμα»

Όταν τέλη του 1991 ανέλαβε ο Γιέλτσιν, γεννήθηκαν αρκετά σχήματα ιδιωτικοποίησεων. Με τη βοήθεια του H.I.I.D., ο Ανατόλι Τσουμπάις και οι φίλοι του δημιούργησαν ένα δίκτυο «ιδιωτικών» οργανισμών που χρηματοδοτήθηκαν από το εξωτερικό, επιτρέποντάς τους να παρακάμψουν νόμιμες κυβερνητικές υπηρεσίες και φυσικά το νέο κοινοβούλιο της Ρωσίας, τη Δούμα. Μέσω αυτού του δικτύου, δύο από τους συνεργάτες του Ανατόλι Τσουμπάις, επέβλεψαν -ανεξέλεγκτα- σχεδόν το 1/3 ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων σε χρήματα βοήθειας και εκατομμύρια περισσότερα σε δάνεια από διεθνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα.

Για παράδειγμα, μεγάλο μέρος αυτών των χρημάτων έρρεαν μέσω του Ρωσικού Κέντρου Ιδιωτικοποίησεων (R.P.C.). που ιδρύθηκε το 1992 από το H.I.I.D με πρόεδρο τον Σλάιφερ ενώ τα μέλη του στρατολογήθηκαν από τον Ανατόλι Τσουμπάις. Σημειώνεται χρήματα σε αυτόν τον φορέα έστελνε και η ΕΕ, δηλαδή και οι Έλληνες φορολογούμενοι.

Το βρώμικο πλεονέκτημα

Αυτή η πρακτική της δημιουργίας ιδιωτικών οργανισμών, που υποστηρίζονταν όμως από την κυβέρνηση Γιέλτσιν, επέτρεπε στους εμπλεκόμενους να αποποιούνται των ευθυνών όταν στριμώχνονταν. Όποτε βόλευε τον Σλάιφερ και τους άλλους διευθυντές του Χάρβαρντ δήλωναν Αμερικανοί πολίτες και άλλοτε Ρώσοι. Όπως εξηγεί η Αμερικανίδα καθηγήτρια ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο George Mason Janine Wedel, «εάν ο κύκλος του Ανατόλι Τσουμπάις δεχόταν «πυρά» για κατάχρηση κεφαλαίων, θα μπορούσε να ισχυριστεί απλά ότι οι Αμερικανοί έπαιρναν τις αποφάσεις, ενώ αντίστοιχα οι ξένοι δωρητές θα μπορούσαν να επικαλεστούν ότι φταίνε οι Ρώσοι που λειτουργούν μόνοι τους».

Την ίδια στιγμή οι άνθρωποι του Χάρβαρντ κατάφεραν να πλουτίσουν και οι ίδιοι εκμεταλλευόμενοι τους στενούς δεσμούς τους με τον Ανατόλι Τσουμπάις και την κυβέρνηση. Για παράδειγμα, η Janine Wedel είχε αναφέρει πως ο Hay χρησιμοποίησε την επιρροή του, καθώς και πόρους της U.S.A.I.D., για να βοηθήσει τη φιλενάδα του, Elizabeth Hebert, να δημιουργήσει ένα ταμείο αλλολοβοήθειας (Pallada Asset Management), το πρώτοπου που αδειοδοτήθηκε από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Κινητών Αξιών.

Στημένες δημοπρασίες κρατικών εταιρειών-μαμούθ

Στην έρευνά της για το πώς οι ΗΠΑ οικοδόμησαν την ολιγαρχία της Ρωσίας, η δημοσιογράφος της Wall Street Journal και των New York Times Anne Williamson αναφέρεται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις που δόθηκαν επιχειρήσεις σε ιδιώτες. Για παράδειγμα, το 1995, σε δημοπρασίες κρατικών φιλέτων που διοργάνωσε ο Ανατόλι Τσουμπάις με εμπιστευτικές πληροφορίες, οι μόνες ξένες επιχειρηματικές οντότητες που επιτρεπόταν να συμμετάσχουν ήταν η εταιρεία διαχείρισης του Χάρβαρντ (H.M.C.) και ο δισεκατομμυριούχος Τζορτζ Σόρος. Οι δύο αυτοί έγιναν σημαντικοί μέτοχοι στο Novolipetsk, το δεύτερο μεγαλύτερο χαλυβουργείο της Ρωσίας, και στη Sidanko Oil, τα αποθέματα της οποίας υπερβαίνουν αυτά της Mobil.

Ακόμη πιο αμφίβολη, σύμφωνα με την Williamson, ήταν η αγορά του 24% της Sviazinvest, του τηλεπικοινωνιακού κολοσσού από τον Σόρος τον Ιούλιο του 1997, σε συνεργασία με τον Vladimir Potanin της Uneximbank. Σύμφωνα με την Williamson, το πρόγραμμα βοήθειας των ΗΠΑ στη Ρωσία ήταν γεμάτο με τέτοιες συγκρούσεις συμφερόντων στις οποίες εμπλέκονταν σύμβουλοι της H.I.I.D., οι χρηματοδοτούμενοι από τη U.S.A.I.D. φίλοι του Ανατόλι Τσουμπάις, στελέχη του H.M.C., ευνοούμενοι Ρώσοι τραπεζίτες και Ρώσοι ομογενείς που εργάζονταν στις εκκολαπτόμενες αγορές της Ρωσίας.

 Το ένοχο Χάρβαρντ πλήρωσε αποζημιώσεις, αλλά η ζημιά έγινε

«Είδαμε τι έκαναν οι άνθρωποι του Χάρβαρντ (Harvard Boys) στη Ρωσία όταν οι ΗΠΑ υποστήριξαν τον Γέλτσιν για να δημιουργήσει μια εγχώρια τάξη κλεπτοκρατών που προσπάθησε να «εξαργυρώσει» τις ιδιωτικοποιήσεις της πουλώντας μετοχές σε πετρέλαιο, νικέλιο και επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας στη Δύση και στη συνέχεια υποκινώντας στρατιωτικές επιθέσεις από τη Γεωργία και την Τσετσενία» είχε θυμίσει πρόσφατα ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μιζούρι-Κάνσας και πρώην αναλυτής της Wall Street Michael Hudson.

Σύμφωνα με τον David Satter,«αυτό που οδήγησε στη διαδικασία δεν ήταν η αποφασιστικότητα να δημιουργηθεί ένα σύστημα βασισμένο στις παγκόσμιες αξίες, αλλά μάλλον η βούληση να εισαχθεί ένα σύστημα ιδιωτικής ιδιοκτησίας, το οποίο, ελλείψει νόμου, άνοιξε το δρόμο για την εγκληματική επιδίωξη χρήματος και εξουσίας»

Όσο για το ανεξέλεγκτο έργο του Χάρβαρντ, σύμφωνα με στέλεχος του Αμερικανικού Λογιστηρίου του Κράτους, η επίβλεψη της ομάδας του Χάρβαρντ από την Υπηρεσία Διεθνούς Ανάπτυξης των ΗΠΑ ήταν «αμελής». Το ερώτημα είναι αν πλήρωσε κανείς για όλο αυτό το όργιο διαφθοράς. Αν και το Πανεπιστήμιο υπερασπίστηκε σθεναρά το έργο του στη Ρωσία, αλλά το 2004, μετά από παρατεταμένες νομικές διαμάχες, οι αμερικανικές δικαστικές αρχές αποφάσισαν ότι το πανεπιστήμιο είχε παραβιάσει τη σύμβασή του με την κυβέρνηση των ΗΠΑ και ότι ο Σλάιφερ και ένας συνεργάτης του ήταν υπεύθυνοι για συνωμοσία για εξαπάτηση του ΗΠΑ. Έτσι, ο Σλάιφερ και οι συνεργάτες του συμφώνησαν να πληρώσουν στην κυβέρνηση 31 εκατομμύρια δολάρια επιπλέον για να διευθετηθεί η υπόθεση. Ο Σλάιφερ και η φιλενάδα του, μάλιστα, αναγκάστηκαν να υποθηκεύσουν το σπίτι τους.

Μπορεί το Χάρβαρντ να μην φταίει αποκλειστικά για την δομή της ρωσικής δημοκρατίας και οικονομίας, αλλά η συμβολή του στα σπάργανα του σύγχρονου μετασοβιετικού κράτους, θυμίζει την ατάκα του πρώην υπουργού Οικονομικών των ΗΠΑ Λόρενς Σάμερς προς τον Άντρη Σλάιφερ «αυτός o κόσμος είναι σκατένιος».

Πηγές: Institutional Investor, The Nation