Ρωσικό πνεύμα και πολυπολικός κόσμος: το νέο δόγμα εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας

Είναι σαφές ότι ο κόσμος μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία δεν είναι ίδιος. Aυτό επικυρώνεται με διάφορους τρόπους. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η δημοσιοποίηση (και κύρωση) του νέου επίσημου δόγματος της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας που έρχεται να αντικαταστήσει το προηγούμενο που είχε διαμορφωθεί το 2016.

Το νέο δόγμα της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας συνδυάζει δύο χαρακτηριστικά: την επιμονή σε έναν νέο πολυπολικό κόσμο (και άρα την αντίθεση απέναντι στη «δυτική» σύλληψη του κόσμου), και τον τρόπο που η Ρωσία της εποχής Πούτιν προβάλλει τη ρωσική ταυτότητα ως ιδεολογία.

Η μετάβαση σε έναν πολυπολικό κόσμο

Βασική θέση του νέου δόγματος είναι ότι στον κόσμο έχουν λάβει χώρα «επαναστατικές αλλαγές» που οδηγούν σε έναν πιο ισότιμο και πολυπολικό κόσμο. Θεωρούν, δηλαδή, ότι έχει υποχωρήσει το προηγούμενο μοντέλο που στηρίχτηκε σε μεγάλο βαθμό στην οικονομική ανάπτυξη των αποικιακών χωρών σε βάρος των χωρών της περιφέρειας. Αντιθέτως, πλέον ενισχύονται τόσο η κυριαρχία όσο και η οικονομική και πολιτική ισχύς των μη δυτικών χωρών και δυνάμεων. Αυτό αποτυπώνεται στην οικονομική τους ανάπτυξη αλλά και στην ανάπτυξη διαφόρων μορφών εθνικής συνείδησης και πολιτισμικής ποικιλομορφίας. Κατά τη Ρωσία, το πρόβλημα είναι ότι οι χώρες που είναι συνηθισμένες στη «λογική της παγκόσμιας κυριαρχίας και της νεοαποικιοκρατίας» δεν μπορούν να αποδεχτούν αυτές τις αλλαγές στον κόσμο.

Σύμφωνα με τη ρωσική θέση οι δυτικές δυνάμεις προσπαθούν να υπονομεύσουν αυτές τις ιστορικές δυναμικές με πλήθος παράνομες ενέργειες, στο φόντο μιας κρίσης της οικονομικής παγκοσμιοποίησης που βαθαίνει, με αποτέλεσμα εκτός όλων των άλλων να ασκείται πολύ μεγάλη πίεση στον ΟΗΕ και άλλους πολυμερείς οργανισμούς.

Η ρωσική πλευρά κατηγορεί ουσιαστικά τη «συλλογική Δύση» ότι σήμερα χρησιμοποιεί παράνομες μεθόδους και εργαλεία που περιλαμβάνουν την επιβολή κυρώσεων, που παρακάμπτουν το Συμβούλιο Ασφαλείας, την πρόκληση πραξικοπημάτων και στρατιωτικών συγκρούσεων, τις απειλές, τον εκβιασμό, τη «χειραγώγηση της συνείδησης συγκεκριμένων κοινωνικών ομάδων» και τις «επιθετικές και υπονομευτικές δράσεις» στον κυβερνοχώρο.

Η Μόσχα υποστηρίζει ότι η ενίσχυση της Ρωσίας ως «ενός από τα ηγετικά κέντρα ανάπτυξης στον σύγχρονο κόσμο» και η «ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική» της αντιμετωπίζονται από τις «ΗΠΑ και τους δορυφόρους της ως απειλή για τη δυτική ηγεμονία και γι’ αυτό εκμεταλλεύονται κάθε ευκαιρία, με κορυφαίο παράδειγμα τον πόλεμο στην Ουκρανία για να αποδυναμώσουν τη Ρωσία. Απέναντι σε αυτό η Ρωσική πλευρά αντιτάσσει την υπεράσπιση του «δικαιώματός της στην ύπαρξη και την ελευθερία ανάπτυξης». Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται «στην επιβολή καταστροφικών νεοφιλελεύθερων ιδεολογικών στάσεων που αντιτίθενται στις παραδοσιακές πνευματικές και ηθικές αξίες».

Παράλληλα, κατηγορούν τη Δύση ότι θέλει να εφαρμόσει ένα νέο πλαίσιο στο διεθνές δίκαιο που βασική του πλευρά έχει την επιβολή των κανόνων και τη διαμόρφωση γνωμόνων που δεν έχουν διαμορφωθεί με την ισότιμη συμμετοχή όλων των μερών.

Η πάλη ενάντια στη «ρωσοφοβία»

Ενδιαφέρουσα πλευρά του νέο δόγματος είναι ο τρόπος που αποδίδει μια ιδιαίτερη πνευματική διάσταση στη ρωσική ταυτότητα. Όπως έχει φανεί και από αρκετές δημόσιες δηλώσεις του Πούτιν αλλά και άλλων εκπροσώπων της ρωσικής κυβέρνησης, έχει διαμορφωθεί η αντίληψη ότι η δυτική επιθετικότητα απέναντι στη Ρωσία δεν αφορά απλώς γεωπολιτικά συμφέροντα, αλλά και μια επιθετικότητα απέναντι σε αυτά που εκπροσωπεί η ρωσική ταυτότητα σε ιδεολογικό, πολιτιστικό και πνευματικό επίπεδο.

Εξ ου και η αναφορά σε «ρωσοφοβία», μια έννοια διατυπωμένη κατά τρόπο ανάλογο με την «ισλαμοφοβία» που παραπέμπει σε μια δομική εχθρότητα της Δύσης απέναντι στη Ρωσία.

Οι άξονες της ρωσικής πολιτικής

Το νέο δόγμα αναφέρεται και σε συγκεκριμένους άξονες της ρωσικής πολιτικής. Καταρχάς κάνει σαφές ότι η Ρωσία θα συνεχίσει να αντιμετωπίζει τις χώρες της «Κοινοπολιτείας ανεξαρτήτων κρατών» ως χώρες για τις οποίες έχει μια ιδιαίτερη ευθύνη ως προς την επίλυση διαφορών, την πρόληψη αντιπαραθέσεων και την επίλυση συγκρούσεων, κάνοντας επίσης σαφές ότι θα αποτρέψει την κατοχύρωση θέσεων «μη φιλικών» κρατών σε αυτή την ευρύτερη περιοχή. Είναι σαφές ότι αυτό αφορά ιδίως περιοχές όπως ο Καύκασος, αλλά και η Κεντρική Ασία. Αντίστοιχα υπογραμμίζει ότι θα αντιταχθεί σε προσπάθειες «μη φιλικών κρατών» να αποκτήσουν μεγαλύτερη στρατιωτική παρουσία στην Αρκτική, όπως και στην αμφισβήτηση του υφιστάμενου καθεστώτος των χωρικών υδάτων της Ρωσικής Ομοσπονδίας.

Έπειτα με σαφήνεια διατυπώνεται ο στόχος της στρατηγικής συνεργασίας με την Κίνα αλλά και μιας προνομιακής σχέση με την Ινδία, στο πλαίσιο μιας συνολικότερης ευρασιατικής στρατηγικής, που αφορά τη συνδεσιμότητα στους μεγάλους άξονες αλλά και αναβαθμισμένες οικονομικές σχέσεις. Μια στρατηγική που θέλουν να επεκταθεί και προς την ανατολική Ασία και την περιοχή του Ειρηνικού.

Ενδιαφέρον έχουν και οι αναφορές στον Ισλαμικό κόσμο. Προτάσσεται η πλήρης και στη βάση εμπιστοσύνης συνεργασία με το Ιράν, η συνολική συνεργασία με τη Συρία, αλλά και οι συνεργασίες με την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία, την Αίγυπτο και άλλες χώρες του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας, ενώ υπογραμμίζεται η ανάγκη να εφαρμοστεί η ρωσική ερμηνεία της συλλογικής ασφάλειας και στην ευρύτερη περιοχή του Περσικού.

Ως προς την Αφρική υπογραμμίζεται η ανάγκη για υποστήριξη της ανεξαρτησίας και κυριαρχίας των αφρικανικών κρατών, της ενεργειακής και επισιτιστικής τους ασφάλειας.

Στη Λατινική Αμερική επισημαίνεται η ανάγκη να υποστηριχθούν τα κράτη που σήμερα δέχονται την πίεση των Ηνωμένων Πολιτειών και των συμμάχων τους, αλλά και η συνεργασία με τη Βραζιλία, την Κούβα, τη Νικαράγουα, τη Βενεζουέλα.

Για την Ευρώπη, υπάρχει η διαπίστωση ότι τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη ακολουθούν μια επιθετική πολιτική σε βάρος της Ρωσίας που περιλαμβάνει «απειλές στην ασφάλεια και κυριαρχία της Ρωσικής Ομοσπονδίας, κατάκτηση μονομερών οικονομικών πλεονεκτημάτων, υπονόμευση της πολιτικής σταθερότητας και διάβρωση των παραδοσιακών Ρωσικών ηθικών και πνευματικών αρχών». Απέναντι σε αυτό αντιπροτάσσεται η ανάγκη για ένα νέο μοντέλο συνύπαρξης με τα ευρωπαϊκά κράτη.

Τέλος απέναντι στις ΗΠΑ, που παρουσιάζονται ως «ο κύριος εμπνευστής, οργανωτής και εκτελεστής της επιθετικής αντιρωσικής πολιτικής της συλλογικής Δύσης», τίθεται το αίτημα της στρατηγικής ισοτιμίας και της ειρηνικής συνεργασίας υπό την προϋπόθεση ότι οι ΗΠΑ «εγκαταλείψουν την πολιτική της κυριαρχίας και αναθεωρήσουν την αντιρωσική πορεία τους».

Η Ρωσία διεκδικεί να είναι το σημείο αναφοράς του πολυπολικού κόσμου

Το ντοκουμέντο αυτό έρχεται να επιβεβαιώσει αυτό που έχει διαφανεί με διάφορους τρόπους το προηγούμενο διάστημα, δηλαδή την προσπάθεια της ρωσικής ηγεσίας να γίνει το σημείο αναφοράς όλων των χωρών που σήμερα δεν αποδέχονται τη «διαιρετική» στρατηγική των δυτικών χωρών και δεν αποδέχονται ως αυτονόητο τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ.

Γνωρίζει ότι οι θέσεις τις οποίες αρθρώνει, δηλαδή η έμφαση στην προτεραιότητα της εθνικής κυριαρχίας, η αποφυγή των επεμβάσεων στα εσωτερικά κρατών με κριτήριο την εσωτερική πολιτική τους, η αντίθεση στη βίαιη εξαγωγή «δημοκρατικών αρχών» και «φιλελεύθερων αξιών», η άρνηση ενός βίαιου και εξωγενούς «εκσυγχρονισμού των ηθών» και πάνω από όλα η άρνηση να θεωρείται αυτονόητη η πρωτοκαθεδρία της Δύσης και η ηγεμονική θέση των ΗΠΑ, βρίσκουν πλήθος ευήκοα ώτα σε μεγάλο μέρος του πλανήτη.

Ταυτόχρονα γνωρίζει ότι μαζί με την Κίνα επίσης διαμορφώνει έναν δυνάμει εναλλακτικό πόλο, ιδίως στη συνάρθρωση με τις διεργασίες «ευρασιατικής ολοκλήρωσης», τις διεργασίες τύπου Brics, την υπεράσπιση των πολιτικών του OPEC+, την αναζήτηση πρακτικών «αποδολαριοποίησης» των διεθνών συναλλαγών, στοιχεία που διάφορες χώρες βλέπουν με ολοένα και μεγαλύτερο ενδιαφέρον, ακόμη και εάν την ίδια στιγμή διατηρούν ιδιαίτερα υψηλές συναλλαγές και με τις δυτικές οικονομίες.

Άλλωστε, η Μόσχα έχει σταθμίσει πολύ προσεκτικά τον αριθμό των χωρών που έχουν επιλέξει να μην επιβάλουν κυρώσεις σε βάρος της Ρωσία και το γεγονός ότι αντιπροσωπεύουν την πλειονότητα του παγκόσμιου πληθυσμού.

Και βέβαια αντιλαμβάνεται ότι στην πραγματικότητα ζούμε σήμερα την ολοκλήρωση της από-αποικιοποίησης, με τον δυναμισμό που επιδεικνύουν οι αναδυόμενες αγορές και οι αναπτυσσόμενες οικονομίες. Ούτε είναι τυχαίο ότι σε αυτά τα ζητήματα η ρητορική της ρωσικής ηγεσίας προέρχεται περισσότερο από τη σοβιετική ιδεολογία και στρατηγική (και τον αντιιμπεριαλισμό της) παρά από τη ρωσική αυτοκρατορική παράδοση, που κατά τα άλλα επικαλείται, που ήταν βεβαίας εξίσου αποικιοκρατική.

Καταδεικνύεται τέλος ότι στη σύμπραξη – και σε καμία περίπτωση ταύτιση ή «άξονα» – με την Κίνα, η Ρωσία μπορεί να μην έχει την οικονομική ισχύ της Κίνας, όμως εξακολουθεί να έχει τη συσσωρευμένη γνώση και εμπειρία της «μεγάλης δύναμης» που μπορεί να προτείνει ένα σχέδιο διεθνούς αρχιτεκτονικής.