Ο Πικάσο στην εποχή του MeToo

Σήμερα συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατο του Πάμπλο Πικάσο και σε όλο τον κόσμο πραγματοποιούνται εκθέσεις των έργων του. Tο κίνημα MeToo προβάλλει όμως και μια άλλη πλευρά της προσωπικότητάς του.

Το πορτρέτο «Η Ντόρα Μάαρ και ο μινώταυρος» χρονολογείται από το 1936. Δείχνει πως το τέρας με κεφάλι ανθρώπου και σώμα ταύρου βιάζει μια γυναίκα. Στην ελληνική μυθολογία το τέρας τρώει τα παιδιά αλλά στην περίπτωση του Πικάσο κακοποιεί σεξουαλικά την Ντόρα Μάαρ, τη μούσα και τότε ερωμένη του. Ρητά του Ισπανού καλλιτέχνη όπως: «Για μένα υπάρχουν μόνο δύο τύποι γυναικών: οι θεές και τα πατάκια πόρτας», σήμερα στην εποχή του MeToo, θα προκαλούσαν κύματα οργής.

Η φαλλοκρατική και σεξιστική αντιμετώπιση των γυναικών από τον Πικάσο είναι γνωστό τοις πάσι. Πολλά βιβλία και άρθρα έχουν δημοσιευτεί επί του θέματος. Ωστόσο η άποψη για τον Ισπανό ζωγράφο μετά την εμφάνιση του κινήματος MeToo άλλαξε. Πρέπει κανείς να αναρωτηθεί πώς μπορεί να παρουσιαστεί σήμερα ο Πικάσο, λέει η  Σεσίλ Ντεμπρέ διευθύντρια του Μουσείου Πικάσο του Παρισιού. Όταν ανέλαβε τα καθήκοντα της, διαπίστωσε ότι η αύρα του Πικάσου είχε εξασθενίσει, ειδικά στους ακαδημαϊκούς κύκλους και μεταξύ των νέων, ανέφερε η ίδια μιλώντας στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων.

Η Ντεμπρέ διορίστηκε επικεφαλής του ιδρύματος του Παρισιού στα τέλη του 2021. «Ο Πικάσο όχι μόνο επιδείκνυε την αρρενωπότητα του, αλλά αντιπροσώπευε και την πράξη της αγάπης, χρησιμοποιώντας συχνά ως μοντέλο τις γυναίκες της ζωής του», εξηγεί. Συνέλαβε τον μύθο του Μινώταυρου και σκηνοθέτησε την σεξουαλική ικανότητα. Σήμερα όμως αυτή η βιογραφική πτυχή αμφισβητείται. Πριν από λίγες εβδομάδες έγινε ένα συνέδριο στη Λυών με θέμα: «Πώς μπορεί να προβληθεί σήμερα ο Πικάσο;»

Ο καλλιτέχνης Πάμπλο Πικάσο στο στούντιο του στο Βαλλωρίς, στις 23 Οκτ. 1953 – Εικόνα: AP Images/picture alliance

Επανεξέταση των έργων του Πικάσο

Όπως πολλά μουσεία, έτσι και το Μουσείο Πικάσο στο Παρίσι με αφορμή τα 50 χρόνια από το θάνατό του στις 8 Απριλίου διοργανώνει σειρά εκδηλώσεων.  . Ωστόσο εκτός από μια χρονολογική έκθεση των σημαντικών έργων του, το πρόγραμμα περιλαμβάνει και δύο εκθέσεις σύγχρονων καλλιτεχνών που ερμηνεύσουν εκ νέου το έργο του Πικάσο. Με αυτόν τον τρόπο η Αφροαμερικανίδα Φέιθ Ρίνγκολντ αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στις διακρίσεις των μαύρων γυναικών και ο Πιέρ Μουανιάρ ασχολείται με τα ερωτικά σχέδια του Πικάσο.

Ο Ισπανός καλλιτέχνης, γεννήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 1881 στη Μάλαγα και πέθανε σε ηλικία 91 ετών στο Μουζέν της νότιας Γαλλίας. Κατέχει εξαιρετικά σημαντική θέση στην ιστορία της τέχνης του 20ου αιώνα. Αποτέλεσε τον ιδρυτή του κυβισμού ενώ υπήρξε και σπουδαίος διαμορφωτής του σουρεαλισμού. Άφησε πίσω του ένα πολυδιάστατο έργο αποτελούμενο από πίνακες ζωγραφικής, σκίτσα, γλυπτά και κεραμικά. Τα σημαντικότερα έργα του περιλαμβάνουν τους πίνακες «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» και η «Γκερνίκα». Το έργο του διάσημου καλλιτέχνη είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με τις πολυάριθμες γυναίκες του καθώς αποτελούσαν μούσες του. Από μάλλον ήρεμες συνθέσεις στις αρχές της κάθε σχέσης μέχρι παραμορφωμένες φιγούρες συνήθως στο τέλος των σχέσεων.

Από τις επτά γυναίκες που μοιράστηκαν επισήμως τη ζωή του, δύο αυτοκτόνησαν και δύο υπέφεραν από κατάθλιψη. Η μόνη που κατάφερε να τον αφήσει ήταν η Μαρί Τερέζ Ουολτέρ, η οποία εξέδωσε ένα βιβλίο το 1965 με τίτλο «Η ζωή με τον Πικάσο». Στο βιβλίο περιγράφει τον ίδιο ως ένα κυκλοθυμικό άνδρα που έκανε δύσκολη τη ζωή όσων την μοιράζονταν μαζί του. «Κάθε φορά που αλλάζω γυναίκα, πρέπει να καίω την προηγούμενη. Έτσι θα την ξεφορτωθώ. Δεν θα είναι όλες εκεί για να κάνουν πολύπλοκη τη ζωή μου», λέει η ιστορικός τέχνης Ζούλι Μποζάκ αναφερόμενη στον Πικάσο στη σειρά podcast που ξεκίνησε η ίδια το 2019 για την τέχνη και τον φεμινισμό.

Πάμπλο Πικάσο – Η καλλιτεχνική ιδιοφυία

Ο Πάμπλο Πικάσο συγκαταλέγεται στους μεγαλύτερους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Το 2023 συμπληρώνονται 50 χρόνια από τον θάνατό του. Μια σειρά έργων από τις διάφορες φάσεις της δημιουργίας του. – Εικόνα: Lev Radin/Pacific Press/picture alliance

«Ο γέρος κιθαρίστας»

Ο Πικάσο ζωγράφισε συτόν τον πίνακα με ένα γέρο κιθαρίστα στους δρόμους της Βαρκελώνης το 1903-1904. Είναι ένα από τα σημαντικότερα έργα της «Γαλάζιας Περιόδου», στην οποία κυριαρχούν οι τόνοι του μπλε, αντικατοπτρισμός της μελαγχολικής διάθεσης του καλλιτέχνη. – Εικόνα: Peter Barritt/Avalon/picture alliance

«Προσωπογραφία της Γερτρούδης Στάιν»

Τη Γαλάζια διαδέχθηκε η «Ροζ περίοδος», στην οποία ανήκει η προσωπογραφία της Αμερικανίδας συγγραφέως και συλλέκτριας τέχνης Γερτρούδης Στάιν, ζωγραφισμένη το 1905-1906. Η Στάιν που ζούσε στο Παρίσι υποστήριζε και προωθούσε την ευρωπαϊκή αβανγκάρντ, έπαιξε δε καίριο ρόλο στο να γίνει διάσημος ο Πικάσο. – Εικόνα: Peter Barritt/Avalon/picture alliance

«Οι δεσποινίδες της Αβινιόν»

Ο πίνακας «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν» θεωρείται πρωτοπόρο για την τάση του κυβισμού. Ολοκληρώθηκε το 1907 και προκάλεσε έντονες συζητήσεις για την ασυνήθιστη τότε παρουσίαση των γυναικείων σωμάτων και τις παραμορφωτικές προοπτικές. Το έργο εκτίθεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης. – Εικόνα: Peter Foley/dpa/picture-alliance

«Γκερνίκα»

Η «Γκερνίκα», φιλοτεχνημένη το 1937 για μια έκθεση στο Παρίσι, ήταν η καλλιτεχνική αντίδραση του Πικάσο στον βομβαρδισμό της βασκικής πόλης Γκερνίκα από τους ναζί εκείνη τη χρονιά. Η αγριότητα του πολέμου εκφράζεται με μεταφορικές μορφές: έναν ταύρο, ένα τυραννισμένο άλογο, μια γυναίκα που κλαίει κρατώντας το νεκρό παιδί της. – Εικόνα: Burak Akbulut/AA/picture alliance

«Η Ντόρα Μάαρ με μια γάτα»

Ο Πικάσο ζωγράφισε αυτόν τον πίνακα με την ερωμένη του Ντόρα Μάαρ το 1941. Ήταν επί οκτώ χρόνια μούσα και σύντροφός του. Μετά την εγκατέλειψε για την πολύ νεώτερη Φρανσουάζ Ζιλό. Ο Πικάσο δεν ήταν ιδιαίτερα αβρός με τις γυναίκες, όπως πιστοποιούν και η Ζιλό, αλλά και η εγγονή του Μαρίνα στα απομνημονεύματά της. – Εικόνα: epa Geoff Caddick/dpa/picture-alliance

«Το περιστέρι»

Ο Πικάσο έφτιαξε αυτή τη λιθογραφία το 1949 για μια αφίσα του Παγκόσμιου Συνεδρίου Ειρήνης στο Παρίσι. Ένα χρόνο μετά φιλοτέχνησε τη λιθογραφία «Περιστέρι που πετάει» για το αντίστοιχο συνέδριο στο Σέφιλντ που έγινε μετά το κατ’ εξοχήν σύμβολο της ειρήνης. Είναι προφανώς το πιο γνωστό έργο του καλλιέτέχνη. – Εικόνα: picture alliance/dpa

«Σφαγή στην Κορέα»

Ο πίνακας αυτός του 1951 παρουσιάζει την εξόντωση αμάχων από Αμερικανούς στρατιώτες στον Πόλεμο της Κορέας. Οι ειδικοί πιστεύουν ότι ο Πικάσο επηρεάστηκε εδώ από έργα, όπως το «Η 3η Μαΐου 1808» (1814) του Γκόγια και το «Η εκτέλεση του αυτοκράτορα Μαξιμιλιανού» (1868) του Εντουάρ Μανέ. Πρόσφατα στην Αυστραλία ακτιβιστές για το κλίμα κόλλησαν τα χέρια τους πάνω στο αντιπολεμικό έργο του Πικάσο. – Εικόνα: Matt Hrkac/Extinction Rebellion/AFP

Συσχετισμός του έργου του Πικάσο με τον φεμινισμό

Ο προβληματισμός για τον Πικάσο και η φεμινιστική ή γυναικεία άποψη του έργου του είναι μια εξαιρετικά επίκαιρη συζήτηση που δεν πρέπει να γελοιοποιηθεί, εξήγησε ο διευθυντής του Μουσείου Πικάσο στη Βαρκελώνη Εμμανουέλ Γκούγκον μιλώντας στον γαλλικό ραδιοφωνικό σταθμό «France Info». Δεν πιστεύει ότι ο Πικάσο ήταν βίαιος απέναντι στις γυναίκες. Εννοείται όμως ότι ήταν ένας άνθρωπος της εποχής του, Ανδαλουσιανός και αναμφίβολα πολύ σαγηνευτικός.

Τον Ιούνιο του 2021 στο Μουσείο Πικάσο της Βαρκελώνης, νεαρές φοιτήτριες της σχολής Καλών Τεχνών προκάλεσαν αίσθηση όταν εμφανίστηκαν μπροστά από τα έργα του καλλιτέχνη φορώντας μπλουζάκια που έγραφαν «Πικάσο – Επιτιθέμενος σε Γυναίκες». Από τότε ο Γκούγκον οργανώνει όλο και περισσότερα σεμινάρια και συνέδρια, στα οποία εξετάζεται εκ νέου το έργο του καλλιτέχνη. Μια παρόμοια διαμαρτυρία πραγματοποιήθηκε το 2018 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης (MoMA). Η καλλιτέχνιδα και ακτιβίστρια Έμμα Σουλκόβιτς, για την οποία ο Πικάσο τεμάχισε το γυναικείο σώμα στους κυβιστικούς πίνακες του, παρουσιάστηκε ημίγυμνη και με ζωγραφισμένους αστερίσκους σε όλο της το σώμα μπροστά από πίνακα «Οι δεσποινίδες της Αβινιόν».

Σαμπίνε Γκλάουμπιτς,dpa

Επιμέλεια: Ιωσηφίνα Τσαγκαλίδου