Η σιωπή του Λαζάρου

Τύχη κι αυτή του Λαζάρου! Του δόθηκε μια δεύτερη ευκαιρία, να μπορέσει να δει τα λάθη του, κυρίως, και να τα διορθώσει. Ποιος τη χάρη του, αν και τα ιερά κείμενα δεν μας πληροφορούν για τη δεύτερη ζωή του, εκτός από τις αιφνίδιες εμφανίσεις του σε συγγενείς και φίλους και στην παρουσία του στο τέλος της επίγειας ζωής του Υιού του Θεού.

Αλήθεια, δεν θα θέλαμε να γνωρίζουμε την πορεία, τη δεύτερη πορεία στον κόσμο των ζώντων, ενός ανθρώπου που επιστρέφει από το σύμπαν, το άγνωστο, αλλά κοινής μοίρας των ανθρώπων από την εποχή του Αδάμ;

Ο Κάιν ποια πορεία βίου θα ακολουθούσε, αν του δινόταν η δεύτερη φορά να περπατήσει στη Γη; Θα είχε πάρει βαρύ το δίδαγμα τις μέρες που βρέθηκε στον Αλλο Κόσμο; Και ο δικός μας εδώ ο Αχιλλεύς ή ο Οιδίπους, ο Αίας, ο Θερσίτης; Η εμπειρία του θανάτου, είτε η κολασμένη, είτε η παραδείσια, πόσο διδακτικές άραγε θα μπορούσαν να φανούν σε έναν τυχερό (;) που γύρισε από τον, για τους άλλους, Αγύριστο;

Ας ξεκινήσουμε από τον Θερσίτη, τον δειλό, τον υβριστή, τον κυνικό. Ενας άνθρωπος άχθος αρούρης, βάρος τη γης, πώς άραγε θα ξαναγύριζε στους γνωστούς τόπους, σε γνωστούς ανθρώπους, γνωστά ήθη; Οσο ζούσε, πρόσβαλε θεσμούς, ειρωνευόταν ιδέες, γελοιοποιούσε συμπεριφορές, έφτυνε πάνω στις προσπάθειες των εχθρών του και των φίλων του, γελούσε με τα σχέδια βίου της θνητής ομήγυρης, γλεντούσε με τις αδυναμίες των θνητών και με τις δικές του αδυναμίες ή τις χρησιμοποιούσε για να εμπαίζει, να εκθέτει, να δικάζει τα ξένα, αλλά και τα δικά του αδιέξοδα.

Η ιστορία της ανθρωπότητας δίπλα στα λίγα πρόσωπα που ξεπέρασαν το μέτρο και συχνά, πληρώνοντας με τη ζωή τους, άφησαν κληρονομιά έναν τύπο ανθρώπινης συμπεριφοράς που, έστω, δικαιολογεί τη θεϊκή ή φυσική φιλοδοξία να ζει και να διδάσκει μια σπάνια ανθρώπινη παρουσία, δίπλα σ’ αυτά διαθέτει έναν ανεξάντλητο αριθμό ανθρώπων που, όχι μόνο πρόδωσαν τη θεϊκή ή φυσική (διαλέγετε) επιλογή ευτελούς ανθρώπινου βίου, αλλά συχνά, πολύ συχνά, την εξευτέλισαν.

Και να ‘ταν μόνο ο Θερσίτης που σε ιδιοφυία τοποθέτησε ο Ομηρος δίπλα στους ήρωες που πάλεψαν να τιμήσουν τη δημιουργία του ανθρώπου με αγώνες, αγωνίες, συχνά ηρωικές αποτυχίες, ακατόρθωτα σχέδια και τρόπους ζωής, παγίδες και γκρεμνούς. Για να τιμήσουμε, μάλιστα, παρουσίες θνητών συνοδοιπόρων χρειάζεται να τους περάσουμε μέσα από την πυρά, την τρικυμία, τα βάσανα, την ταπείνωση, ώστε να προταθούν ως πρότυπα βίου και παραδείγματα αγιότητας.

Ολοι οι άγιοι και οι ήρωες χρειάστηκε να πληρώσουν με τη ζωή τους για να μας πείσουν ότι αξίζει να ζει κανείς με αρχές και αξίες, χωρίς όφελος κέρδους, δόξας και εξουσιαστικής ισχύος.

Ληξίαρχος ωραίων και χυδαίων ανθρωπίνων πράξεων

Οι ληξίαρχοι του ανθρώπινου βίου, είτε πολιτικοί, είτε ιστορικοί, είτε ιεροκήρυκες, είτε ποιητές και καλλιτέχνες κατέγραψαν στα κιτάπια τους θετικούς και αρνητικούς δημιουργούς ηθικών, ωραίων ή ανήθικων και άσχημων έργων και στις δύο περιπτώσεις μοντέλα συμπεριφοράς, πολύτιμα, αφού αποτελούν διαδρομές και τέρματα.

Η μεγάλη λογοτεχνία που είναι ένας πραγματικός ληξίαρχος ωραίων και χυδαίων ανθρωπίνων πράξεων μας έδωσε ανθρώπινα δείγματα μίμησης και αποφυγής. Το ίδιο και η Ιστορία και όλων των θρησκειών το αγιολόγιο, οι μαρτυρίες και οι επίορκοι. Δίπλα στον Θερσίτη ο Οδυσσεύς, δίπλα στον Κάιν ο Αβελ, δίπλα στον Ιησού ο Ιούδας, τα δίδυμα της Ιστορίας, γεννημένα από την ίδια κοιλιά της ανθρωπότητας.

Κάθε φορά που αναφερόμαστε στην Ιστορία ή στους ιστορικούς μύθους, που είναι παραδείγματα θετικού ή αρνητικού βίου, διαπιστώνουμε πώς από μια εγκυμοσύνη γεννιούνται και οι άγιοι και τα τέρατα και τα νήπια είναι υποσχέσεις μέλλοντος αορίστου, πιθανού και ποικίλου.

Σκέφτομαι συχνά μορφές της Ιστορίας της Ευρώπης που αναρτήθηκαν στο εορτολόγιο των λαών. Αλέξανδρος, Ιουστινιανός, Ναπολέων, Λάο Τσε, Μπολιβάρ. Τόσα μίση, όσο ζούσαν, εισέπραξαν από τους αντιπάλους.

Προσπαθώ να μπω στο μυαλό και στο σώμα ενός ρώσου αιχμαλώτου που δέρνεται σιδεροδέσμιος από τα στρατεύματα του Ναπολέοντος. Στο σώμα και στον νου ενός αιχμαλώτου της Χατσεψούτ της Φαραώνισσας που έχουμε εικόνες στον τάφο της με την αιχμαλωσία χιλιάδων νικημένων. Δεν διαθέτουμε μια κατάθεση ψυχής ενός ηττημένου ανώνυμου στρατιώτη. Γιατί έχουμε ηττημένους που οργανώνουν αντεπίθεση, που σχεδιάζουν επιστροφή και συγκροτούν θεσμούς για να επανέλθουν στην ιστορική κονίστρα. Αλλά ο ανώνυμος ηττημένος στρατιώτης, ο πολίτης μιας πόλης ή μιας χώρας που πλήρωσε αμαρτίες φαύλων ή ανίκανων ή υπερφίαλων ηγετών; Η μάνα κάθε χαμένου στρατιώτη, ο δάσκαλος που έχασε μαθητές για ιδέες που ο ίδιος πολεμούσε να εξαφανίσει; Κάθε μέρα, με τα σύγχρονα μέσα πληροφόρησης, έχουμε ειδήσεις από τα πέρατα της γης. Παντού βία, θάνατος, λοιμοί, πείνα, αρρώστιες του πολιτισμού της ανέχειας ή του πλούτου. Και θύματα ανώνυμοι συνάνθρωποι και επώνυμοι δράστες.

Κάποτε η μεγάλη λογοτεχνία κατέγραψε τα θύματα της αλαζονείας των ηγεμόνων, τις στρατιές των αιχμαλώτων που πέθαναν σε στρατόπεδα ή σε πορείες υποχώρησης. Τώρα μόνο τα μέσα μαζικής ενημέρωσης εκθέτουν τη δυστυχία λαών ή ομάδων συνανθρώπων που αφανίζονται. Και βέβαια, τα μέσα έχουν ιδιοκτήτη κράτος ή ιδιώτη με οικονομική δυνατότητα να συντηρεί εργαλεία ενημέρωσης και να διοχετεύει στο κοινό την προσωπική ματιά πάνω στα γεγονότα.

Θα έρθει, βέβαια, ο καιρός που θα συλλεγεί υλικό από διαφορετικές πηγές πληροφόρησης, φίλιων και εχθρικών στρατοπέδων, τον εκτελεστή και το θύμα, τον κυρίαρχο και τον αμυνόμενο, τον πλούσιο και τον φτωχό, σε μέσα και μεθόδους, τον άδικο και τον δίκαιο.

Εζησαν κάποτε λαοί στον πλανήτη που έφυγαν από το προσκήνιο, έφυγαν από το μάτι του θεού, χωρίς να αφήσουν τίποτε από την παρουσία τους, παρά μόνο την ήττα τους στα πεδία και μάλιστα με πληροφορίες του νικητή. Δεν έχει μόνο η ιστορία των ανθρώπων αγνώστους, ανώνυμους.

Υπάρχουν και λαοί, όπως οι Σουμέριοι, που έμειναν στην Ιστορία ως κατά κράτος ηττημένοι και αρνητικοί μάρτυρες μιας ολόκληρης εποχής. Μας έμειναν μόνο τα θεμέλια των σπιτιών τους, εκεί που κάποτε σχεδίαζαν πορεία βίου και είχαν όραμα για την προκοπή των παιδιών και των εγγονών τους. Λαοί μόνο με τάφους ως κληρονομιά στη μνήμη της Ιστορίας.

Προσπαθώ συχνά, όπως συμβαίνει και σε άλλους συνανθρώπους, να συλλάβουν τις αρχές, τους πόθους, τα όνειρα, τα μίση, τα αδιέξοδα, τις ευκαιρίες, τις διαύλους και τα τείχη στην πορεία των λαών, αλλά και των μοναχικών ανθρώπων. Αλήθεια, τι ονειρευόταν για τα τέκνα του ένας σταυροφόρος που γύριζε από τους Αγίους Τόπους, αφού είχε σφαγιάσει δεκάδες αθώους της Μεσοποταμίας;

Πώς έβλεπε το μέλλον της γενιάς του ένας μετανάστης Ευρωπαίος στην Αλαμπάμα, τη Βραζιλία, το Κονγκό, των νησιών του Ειρηνικού; Δυστυχώς, στον χώρο που χτύπησε ο σεισμός δεν φυτρώνουν, κατά τον ποιητή, πάντα άνθη. Οι ανθώνες γίνονται έρημοι μετά τους σεισμούς και τους πολέμους.

Ο κόσμος του αναστημένου Λαζάρου είναι σκοτεινός και, δυστυχώς, δεν αρκεί η προϊστορία του Λαζάρου για να αντιμετωπίσει τα νέα δεινά. Χρειάζονται νέα μέσα, νέο κουράγιο και νέα εργαλεία. Ισως αυτό κατάλαβε ο Λάζαρος και σιώπησε τραγικά μετά την επιστροφή του.