Ζαν Πολ Μπελμοντό: Ένας «τυχαίος επαναστάτης» του γαλλικού νέου κύματος

Σύμφωνα με τον ίδιο τον Μπελμοντό, το «Με Κομμένη την Ανάσα» τον έκανε διάσημο εν μία νυκτί. Ήταν είκοσι έξι ετών όταν κυκλοφόρησε, και η επιτυχία του τον αιφνιδίασε. Είχε εκπαιδευτεί για καριέρα στο θέατρο και δεν περίμενε ποτέ να παραμείνει στον κινηματογράφο.

Όμως, με την ταινία αυτή, ο Μπελμόντο -με όλη την πρωτοτυπία του στην υποκριτική και την ιδιαίτερη προσωπικότητά του- βρέθηκε να σπρώχνεται στην πρώτη γραμμή μιας καλλιτεχνικής επανάστασης, του γαλλικού Νέου Κύματος, ενός κινήματος και μιας ομάδας με την οποία θα ταυτιζόταν για πάντα, παρόλο που δεν συμμεριζόταν τις ακραίες καλλιτεχνικές φιλοδοξίες του.

Στην πραγματικότητα, έγινε το είδωλο ενός κινηματογράφου στον οποίο δεν ανήκε, και το χάσμα μεταξύ της θέσης του στα βιβλία της ιστορίας και της θέσης του στη βιομηχανία ήταν ένα καθοριστικό χαρακτηριστικό -και μια άλυτη κρίση- της καριέρας του.

Ο Γκοντάρ, ο Μπελμοντό και ο κόσμος στάθηκαν τυχεροί

Ο Γκοντάρ, ο οποίος σκηνοθέτησε για πρώτη φορά τον Μπελμοντό σε μια ταινία μικρού μήκους, το «Σαρλότ και Ζιλ», στα μέσα του 1958, έγραψε μια κριτική αργότερα την ίδια χρονιά, παρομοιάζοντάς τον με δύο από τους μεγαλύτερους ηθοποιούς του γαλλικού κινηματογράφου, αποκαλώντας τον «τον Μισέλ Σιμόν και τον Ζιλ Μπερί του αύριο».

Υποσχέθηκε στον Μπελμοντό τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην πρώτη του ταινία, αλλά, όταν, την επόμενη χρονιά, του δόθηκε η ευκαιρία να γυρίσει το «Με Κομμένη τη Ανάσα», εξέτασε και άλλους ηθοποιούς (συμπεριλαμβανομένου του τραγουδιστή Σαρλ Αζναβούρ) προτού επιλέξει τον Μπελμοντό.

Ο Γκοντάρ, ο Μπελμοντό και ο κόσμος στάθηκαν τυχεροί. Στο «Με Κομμένη την Ανάσα» ο Μπελμοντό υποδύεται τον Μισέλ Πουακάρ, έναν μικρο-γκάνγκστερ που διαμορφώνει την αυτοεικόνα του με βάση εκείνη του Χάμφρεϊ Μπόγκαρντ, όπως ο Γκονάρ είχε διαμορφώσει την ταινία του με βάση τις κλασικές αμερικανικές ταινίες νουάρ.

Αυτό που έχει κοινό ο πραγματικός Μπελμοντό με τον Μπόγκαρτ είναι ότι δεν ήταν γκάνγκστερ, τραμπούκος ή αουτσάιντερ: Οι γονείς του Μπελμοντό ήταν καλλιτέχνες (ο πατέρας του διάσημος γλύπτης, με πολλούς διάσημους πελάτες), και ο Μπελμοντό εκπαιδεύτηκε στο κορυφαίο γαλλικό ωδείο θεάτρου.

Εκεί ήταν ο επικεφαλής μιας παρέας ζωηρών κομψευόμενων -και επίσης σπουδαίων ηθοποιών, όπως η Φρανσουάζ Φαμπιάν και ο Μπρούνο Κρεμέρ- οι οποίοι μελετούσαν το κλασικό θέατρο την ημέρα και, τη νύχτα, ζούσαν μέσα τα θορυβώδη γλέντια τους στους δρόμους για τις ανάλαφρες εκδοχές του αυτοσχέδιου θεάτρου.

Αλλά οι δάσκαλοί του δεν τον έπαιρναν στα σοβαρά ως πρωταγωνιστή. Αφού πήρε μέτριους βαθμούς για μια δημόσια παράσταση με κριτική επιτροπή (την οποία το κοινό επικρότησε), προκάλεσε σκάνδαλο «δείχνοντας το δάχτυλο» στους καθηγητές του- οι χαμηλοί βαθμοί του έκλεισαν το δρόμο για τη μεγάλη του φιλοδοξία, να γίνει ένα από τα τιμώμενα μέλη του σεβάσμιου εθνικού θεάτρου της Γαλλίας, της Comédie-Française.

Η κομψή αξιοπιστία του δρόμου

Η κινηματογραφική του καριέρα ξεκίνησε κυρίως με δεύτερους ρόλους σε δημοφιλείς κωμωδίες, και ο εξέχων ρόλος του σε ένα κλασικό έργο του Νέου Κύματος του 1959, το «À Double Tour» («Το τρίγωνο της Αμαρτίας» στην ελληνική απόδοση) του Κλοντ Σαμπρόλ -μια σπινθηροβόλα άσκηση σκηνοθετικού στυλ- του έδωσε ελάχιστα περιθώρια ερμηνείας.

Στο «Με Κομμένη την Ανάσα» ο Μπελμοντό είχε την ευκαιρία να χαλαρώσει. Στο ρόλο του Μισέλ Πουακάρ έφερε μια περσόνα νευρική αλλά και σαγηνευτική, αντιπαθητική αλλά και ερωτική – είναι ταυτόχρονα αυτοσαρκαστικός και απελπισμένος, γεμάτος από ακατάσχετη οργή και απεριόριστη φιλοδοξία.

Έδωσε στις φιλοσοφικές αναζητήσεις του Γκοντάρ την αξιοπιστία του δρόμου με το κομψό, τολμηρό παριζιάνικο στυλ που ταιριάζει με τη μυθική, εκπεσούσα διάσταση του χαρακτήρα. Χάρισε μια αυθόρμητη αυθάδεια στον ρόλο.

Ο Μπελμοντό ξεκίνησε την καριέρα του με ένα καλλιτεχνικό αποκορύφωμα που οποιοσδήποτε ερμηνευτής θα δυσκολευόταν να επαναλάβει. Έγινε ιδιαίτερα περιζήτητος και, παρόλο που δεν είχε μεγάλη εμπιστοσύνη στο μέλλον του στον κινηματογράφο, άρπαξε τις ευκαιρίες που του παρουσιάστηκαν και έκανε τρεις, τέσσερις, πέντε ταινίες το χρόνο, αποτελώντας γρήγορα ένα από τα βασικά μέλη του mainstream του γαλλικού κινηματογράφου.

Όμως οι ρόλοι του κάθονταν ανήσυχα πάνω του. Είτε υποδυόταν τους σκληρούς τύπους με τους οποίους είχε ταυτιστεί είτε έπαιζε κόντρα, οι ρόλοι του -ή, μάλλον, η σκηνοθεσία που λάμβανε κατά την ερμηνεία τους- ήταν σαν ρούχα κομμένα πολύ στενά και τον περιόριζαν.

Στο «Ο τυχοδιώκτης του Ρίο» του Φιλίπ Ντε Μπροκά, ο εγκάρδιος και ενεργητικός τσαμπουκάς Μπελμοντό περιορίζεται από τη σεμνή, χαρούμενη καλλιτεχνική διάθεση του σκηνοθέτη.

Μια ηφαιστειακή συνεργασία

Μετά από έναν δευτερεύοντα ρόλο -ζωηρό αλλά περιφερειακό- στην κωμωδία του Γκοντάρ «Η Γυναίκα είναι γυναίκα» το 1961, ο Μπελμοντό συνεργάστηκε ξανά με τον σκηνοθέτη, το 1965, για ο «Ο τρελός Πιερό». Η επανένωση ήταν ηφαιστειακή.

Ο Γκοντάρ εκείνη την εποχή βρισκόταν σε καλλιτεχνική και συναισθηματική κρίση και στο πρόσωπο του Μπελμοντό βρήκε το τέλειο αντίπαλο δέος και για τα δύο. Έδωσε στον Μπελμοντό τον ρόλο του Φερντινάν Γκριφό, ενός διαφημιστή και οικογενειάρχη, ο οποίος, όταν ερωτεύεται ξαφνικά την babysitter της οικογένειας (την Άννα Καρίνα, πρώην σύζυγο του Γκονρτάρ τότε), φεύγει μαζί της για ένα ταξίδι αισθητικής και ρομαντικής αυτογνωσίας που τον βάζει σε βαθιά νερά και τον αφήνει σε μια κατάσταση μεγαλειώδους, εξυψωμένης, εκστατικής αυτοκαταστροφικής οργής –μια πολιτική προσέγγιση του ρόλου του από την πλευρά του σκηνοθέτη.

Ο σπουδαίος μετα-Γκοντάρ ρόλος του Μπελμοντό ήρθε στην ταινία του Φρανσουά Τρυφό «Γοργόνα του Μισισιπή», το 1969, υποδυόμενος μια υπερβολική αλλά και πιο ρεαλιστική εκδοχή του Φερντινάν – ενός ανεκδιήγητου και πλούσιου άνδρα που, εξαπατημένος από μια απατεώνισσα γυναίκα (Κατρίν Ντενέβ), φεύγει για να την κυνηγήσει και ακολουθεί συνειδητά το μονοπάτι μέχρι το χείλος του γκρεμού. (Πήρε τραγικές κριτικές και ήταν μια εμπορική αποτυχία.)

Στη διάρκεια της καριέρας του εμφανίστηκε σε είκοσι τέσσερις ακόμη ταινίες. Μέχρι τη δεκαετία του ογδόντα, πολλές από αυτές – ταινίες δράσης, πολεμικές ταινίες, αστυνομικά θρίλερ – ήταν μεγάλες επιτυχίες, αλλά καμία δεν άφησε σημαντικό σημάδι στην ιστορία του κινηματογράφου.

Κλασική περίπτωση έκκεντρου γόη

Με ένα τσιγάρο μόνιμα στο στόμα του, ο Ζαν Πολ Μπελμοντό βρέθηκε στην αντίπερα όχθη από τον υπερβολικά όμορφο Αλέν Ντελόν, με τους κριτικούς να χαρακτηρίζουν τον Μπελμοντό «γοητευτικά άσχημο» – αν και πολλές θαυμάστριές του και μη, θα διαφωνούσαν με αυτό.

Ο αέρας και το αρρενωπό στυλ του Μπελμοντό αποδείχθηκαν ακαταμάχητα για τις γυναίκες της εποχής του. Στην προσωπική του ζωή, έχει δύο γάμους στο ενεργητικό του: με την Ελοντί Κονσταντάν (1953-1965), με την οποία χώρισε όταν αποκαλύφθηκε ο παράνομος δεσμός του με την Ούρσουλα Άντρες, και τη Ναταλί Ταρντιβέλ, την οποία γνώρισε το 1989 ως 24χρονη κοπέλα και έμεινε στο πλευρό της επισήμως από το 2002 έως το 2008.

Απέκτησε επίσης τέσσερα παιδιά, αν και η μεγαλύτερή του κόρη έχασε τη ζωή της σε πυρκαγιά το 1994.

Σύντροφος του Ζαν Πολ Μπελμοντό υπήρξε για οκτώ χρόνια (1972-1980) η ηθοποιός Λάουρα Αντονέλι. Στο φεστιβάλ των Καννών, το 2011, εμφανίστηκε με τη νέα του σύντροφο, την κατά 45 χρόνια νεότερή του και πρώην Playmate, Μπάρμπαρα Γκαντόλφι από το Βέλγιο.

Το 2001, ο Μπελμοντό υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που τον άφησε σωματικά ανάπηρο και μείωσε την ομιλία του.

Θα τον θυμόμαστε πάντα, «επειδή σήκωσε το βάρος πολλών ευφυών, τολμηρών ερμηνειών που έσπρωξαν τα όρια του κινηματογράφου πιο μακριά από ό,τι μπορούσε τελικά να πάει ο ίδιος. Η τέχνη του που ξεπερνά τον εαυτό του είναι μια προειδοποιητική ιστορία μεγαλείου» όπως γράφει ο Ρίτσαρντ Μπρόντι στο New Yorker.

Δείτε το βίντεο με σκηνές από τις ταινίες του

*Με στοιχεία από newyorker.com