Ρέκβιεμ στην παγκοσμιοποίηση

Ο Παναγιώτης Γεννηματάς που έφυγε από τη ζωή πρόσφατα, υπήρξε μια ενδιαφέρουσα προσωπικότητα που άφησε έντονο αποτύπωμα στη δημόσια ζωή της χώρας. Διανοούμενος, συγγραφέας, υποψήφιος βουλευτής, σύμβουλος πρωθυπουργών, αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και με συχνή παρουσία σε πολιτικά τηλεοπτικά πάνελ δεν πέρναγε ποτέ απαρατήρητος. Κύριό του χαρακτηριστικό ο κοφτερός του λόγος και η ελάχιστη ανοχή του σε ανόητους συνομιλητές. Αυτά του τα χαρακτηριστικά δεν του προσέθεταν πολιτικούς φίλους και γι’ αυτό δεν έκανε πλούσια καριέρα στο ελληνικό πολιτικό προσκήνιο.

Πολυγραφότατος, άφησε πίσω του ενδιαφέρουσες μελέτες. Αξιομνημόνευτο είναι το βιβλιο του για την πορεία της χώρας στην ιστορία με τίτλο «Ελλάδα – Δύση ή Ανατολή;». Καταπέλτης για τον ρόλο του Βυζαντίου και της ορθοδοξίας για την ύστερη περιθωριοποίηση του ελληνικού εθνικού χώρου το βιβλίο του είναι νευραλγικής σημασίας για όποιον πράγματι ενδιαφέρεται για την πορεία και τις τύχες της σύγχρονης Ελλάδας. Το κύκνειό του άσμα είναι η πραγματεία του, συλλογή ενδιαφερουσών μελετών για τη δύση των διεθνών ανοιχτών αγορών, με τίτλο «Requiem στην παγκοσμιοποίηση», Ελληνικά Γράμματα, 2023. Μικρό σχετικά σε έκταση αλλά πολύ πυκνό σε έννοιες, θεωρήσεις και εκτιμήσεις, το έργο του Π. Γεννηματά αξίζει να απασχολήσει όσο περισσότερους αναγνώστες είναι δυνατόν…

Επισημαίνει κι αυτός πως η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια ευρύτερα κατανοητή έννοια. Δεν ξεχνώ παλαιότερη σχετική έρευνα μεγάλης ελληνικής εφημερίδας για το θέμα, όπου το 80% των ερωτηθέντων απάντησε πως είναι εναντίον της παγκοσμιοποίησης, ενώ το 92% δήλωσε πως δεν γνωρίζει τι ακριβώς σημαίνει. Πολλοί θεωρούν πως η παγκοσμιοποίηση δεν είναι παρά η κυριαρχία των πολυεθνικών εταιρειών, ενώ για κάποιους άλλους είναι ταυτόσημη ή παράγωγο της ελεύθερης οικονομίας της αγοράς. Η δική μου εκδοχή, που δεν απέχει πολύ από τις απόψεις του Γεννηματά, είναι πως παγκοσμιοποίηση σημαίνει ανοιχτά οικονομικά σύνορα και ελεύθερες αγορές. Συνακόλουθα τα φορολογικά συστήματα τείνουν να ομογενοποιηθούν προς την κατεύθυνση των χαμηλότερων φόρων και οι αγορές να γίνουν όλο και λιγότερο ρυθμισμένες.

Σημαντική είναι η παρατήρηση του Παναγιώτη Γεννηματά πως η παγκοσμιοποίηση σηματοδότησε τον θρίαμβο του καπιταλισμού στη διαμάχη του, ολόκληρο τον 20ο αιώνα, με τον σοσιαλισμό. Τελευταία όμως έχουν πυκνώσει οι αντιδράσεις εναντίον της είτε λόγω κοινωνικών δυσκολιών και σημαντικών οικονομικών ανισοτήτων είτε γεωπολιτικών εξελίξεων. Στο βιβλίο του «Globalization and its Discontents» (Η παγκοσμιοποιηση και οι δυσαρέσκειές της) ο γνωστός καθηγητής Joseph Stiglitz περιγράφει τις δυσκολίες των σύγχρονων καπιταλιστικών οικονομιών και τους κλονισμούς που προκαλούνται στο ευρύτερο οικοδόμημα της ελεύθερης αγοράς. Την ίδια στιγμή η λογική της παγκοσμιοποίησης κλονίζεται κι από τις ευρύτερες πολιτικές ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο.

Οταν τα αυταρχικά καθεστώτα αρχίζουν να ξεπερνούν σε υποστήριξη το μοντέλο της δυτικής φιλελεύθερης δημοκρατίας – σύμφωνα με το Κέντρο για το Μέλλον της Δημοκρατίας του Πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ το 70% των κρατών του κόσμου υποστηρίζουν την Κίνα και τη Ρωσία – και οι οικονομικές επιλογές του δυτικού καπιταλισμού βρίσκεται σε αμφισβήτηση. Χωρίς βέβαια αυτό να σημαίνει πως επί της ουσίας ο κόσμος οδηγείται σε δικαιότερα οικονομικά συστήματα με περισσότερη ισότητα και στήριξη των οικονομικά ασθενέστερων πολιτών. Απλά θα γίνουν αυταρχικότερα…

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ