Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΗ’)

Η Ηλέκτρα, η οποία ανήκει στον κύκλο των τραγωδιών του Ευριπίδη όπου εμφανίζονται θέματα από το μύθο των Ατρειδών, τοποθετείται χρονικώς από την πλειονότητα των μελετητών στην άνοιξη του 413 π.Χ., αν και δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τη χρονολόγησή της.

Δεδομένου ότι το θέμα της Ηλέκτρας πραγματεύτηκε στο ίδιο περίπου χρονικό διάστημα και ο Σοφοκλής, αξιοσημείωτη είναι, πέραν της διαφωνίας ως προς τη χρονική ακολουθία των δύο αυτών δραμάτων (δηλαδή, ως προς το ποιο ανέβηκε πρώτο), η τελείως διαφορετική προσέγγιση του θέματος από τους δύο μεγάλους τραγικούς. Για τον Ευριπίδη πρωτευούσης σημασίας είναι το ζήτημα της μητροκτονίας, όπως ήταν παλαιότερα και για τον Αισχύλο, στις Χοηφόρους (κομμάτι της τριλογίας της Ορέστειας).

Η Ηλέκτρα του Ευριπίδη δε ζει στο Άργος ή στις Μυκήνες, όπως την παρουσιάζουν ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής αντίστοιχα, αλλά σε ένα κτήμα έξω από το Άργος, στα σύνορα της χώρας των Αργείων. Εκεί περιμένει την ημέρα της εκδίκησης για το φόνο του πατέρα της, του Αγαμέμνονος, παντρεμένη με ένα φτωχό γεωργό – έχει φροντίσει γι’ αυτό ο Αίγισθος, ώστε η Ηλέκτρα να μπορεί να γεννήσει μόνο ένα ταπεινό παιδί και όχι έναν επικίνδυνο εκδικητή. Ο βιοπαλαιστής αυτός, που καταγόταν από καλή γενιά χωρίς όμως πλούτη, έχει κατανόηση και μια πραγματικά ευγενική ψυχή: όχι μόνο δεν αγγίζει ως σύζυγος την παρθένα Ηλέκτρα, αλλά και προσπαθεί να γλυκάνει τον πόνο της βασιλοκόρης.

Όταν ο Ορέστης και ο Πυλάδης, ο ξάδελφός του και πιστός φίλος του, φθάνουν στην αυλή της Ηλέκτρας, εκείνη ζητά τρόφιμα από έναν ηλικιωμένο βοσκό –παλαιό παιδαγωγό του Αγαμέμνονος– που ζει κοντά της, για να μπορέσει να προσφέρει κάποια φιλοξενία στους δύο άγνωστους ακόμα άνδρες. Ο γέροντας, που φθάνει στο φτωχικό αγροτόσπιτο της Ηλέκτρας, συντελεί με αδιάψευστα σημάδια στην αναγνώριση του Ορέστη, στην αναγνώριση των δύο αδελφών.

Τώρα έχει έλθει η ώρα της εκδίκησης: καταστρώνεται το σχέδιο και εκτελείται βήμα-βήμα. Πρώτα βγάζουν απ’ τη μέση τον Αίγισθο: τον σκοτώνει ο Ορέστης κατά τη διάρκεια μιας θυσίας. Στη συνέχεια φροντίζουν να παρασύρουν την Κλυταιμνήστρα στο σπιτάκι της Ηλέκτρας, που δήθεν έχει γεννήσει. Στον αγώνα που ακολουθεί, στη λογομαχία μάνας και κόρης, η πρώτη δεν αρνείται τις πράξεις της, κρίνει με επιείκεια την κόρη της για τα σκληρά της λόγια και δηλώνει μετανιωμένη για όσα έκανε.

Αμέσως μετά τη μητροκτονία του Ορέστη σβήνει μέσα στη φρίκη η φλόγα του πάθους για εκδίκηση, και τα δύο αδέλφια λυγίζουν κάτω από το βάρος της πράξης τους. Στο τέλος του έργου οι Διόσκουροι, γιοι του Δία και αδελφοί της Κλυταιμνήστρας, φανερώνουν από το θεολογείο τα μελλούμενα: η Ηλέκτρα θα παντρευτεί τον Πυλάδη και ο Ορέστης θα δικαστεί στον Άρειο Πάγο, στην Αθήνα. Το αθηναϊκό κοινό πληροφορείται από τους Διόσκουρους και την άποψη του Ευριπίδη για το φόνο της μητέρας από τα χέρια του ίδιου του γιου της: η Κλυταιμνήστρα δικαίως έπαθε ό,τι έπαθε, αλλά και ο Ορέστης, παρακινημένος από τον αστόχαστο χρησμό του Απόλλωνος, δεν έπραξε με δίκαιο τρόπο.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Κάκια Παναγιώτου (Κλυταιμνήστρα) και η Ελένη Χατζηαργύρη (Ηλέκτρα) στην «Ηλέκτρα» του Ευριπίδη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούλιο του 1969 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Α’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Β’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Γ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Δ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ε’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ζ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Η’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Θ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος Ι’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΑ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΒ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΓ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΔ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΕ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΣΤ’)

Ευριπίδης: Η πάλη ανάμεσα στο παλαιό και στο νέο (Μέρος ΙΖ’)