Οι εφαρμοσθείσες κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους νομοθετικές ρυθμίσεις και μεταρρυθμίσεις, για τις οποίες είχαμε κάνει λόγο στο τέλος του περασμένου άρθρου μας, αντανακλούσαν τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις που σημειώνονταν στις ελληνικές πόλεις την περίοδο αυτήν και ήταν παραπλήσιες. Την εξουσία ασκούσαν πλέον οι ευγενείς, καθώς τη θέση της βασιλείας είχε καταλάβει η αριστοκρατία. Η καταγωγή και η έγγεια ιδιοκτησία (τα ακίνητα περιουσιακά στοιχεία) ήταν τα βασικά διακριτικά γνωρίσματα των μελών της ευάριθμης ομάδας των ευγενών.

Σε διοικητικό επίπεδο, η θητεία στα πολιτικά αξιώματα ήταν ενιαύσια, ενώ το ανώτατο αξίωμα ήταν ο άρχων. Μάλιστα, από τον πρώτο μεταξύ των αρχόντων (στη Σπάρτη ονομάζονταν έφοροι) επονομαζόταν και το έτος της θητείας του, γι’ αυτό και τηρούνταν κατάλογοι με τα ονόματα των λεγόμενων επωνύμων αρχόντων. Ο όρος βασιλεύς είτε δήλωνε εφεξής το μονάρχη, εκεί ασφαλώς όπου είχε επιβιώσει η βασιλεία, είτε αποτελούσε απλώς το συνοδευτικό τίτλο ενός άρχοντος, εκεί όπου δεν υφίστατο πλέον η βασιλεία (στην Αθήνα, π.χ., ο άρχων βασιλεύς είχε αρμοδιότητες κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα). Εξάλλου, ο –γνωστός από τα ομηρικά έπη– όρος άναξ απαντά πολλές φορές σε αναθηματικά κείμενα ως προσδιοριστικό θεών.

Βεβαίως, το θεσμικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε κατά τους Αρχαϊκούς Χρόνους, ως απόρροια των νομοθετικών πρωτοβουλιών που ανελήφθησαν τότε, δεν ήταν ικανό να εξασφαλίσει τη σταθερότητα του αριστοκρατικού πολιτεύματος. Και τούτο, διότι αφενός μεν ετίθετο υπό αμφισβήτηση το αποκλειστικό δικαίωμα των ευγενών στην άσκηση της εξουσίας από εκείνους που δεν τύχαινε να έχουν αριστοκρατική καταγωγή, αφετέρου δε υπήρχαν σκληροί ανταγωνισμοί και αντιπαλότητες στις τάξεις των ευγενών εξαιτίας προσωπικών πολιτικών φιλοδοξιών. Απότοκο γεγονός της αστάθειας αυτής ήταν σε αρκετές περιπτώσεις η πολιτειακή εκτροπή και η επιβολή τυραννίδας, δηλαδή απολυταρχικού καθεστώτος.

Ειδικότερα όσον αφορά το αίτημα των μη ευγενών για συμμετοχή τους στη διαχείριση των δημόσιων υποθέσεων, αυτό εδραζόταν στη μεταβολή της κατάστασης τόσο στον οικονομικό τομέα (πλουτισμός συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων συνεπεία της εμπορικής δραστηριότητάς τους) όσο και στο στρατιωτικό πεδίο (δημιουργία οπλιτικής φάλαγγας και σταδιακή εδραίωση μιας άρρηκτης σχέσης ανάμεσα στις έννοιες του οπλίτη και του πολίτη).

Συμβαδίζοντας με το κυρίαρχο πνεύμα της εποχής, που συνίστατο στη συγκρότηση πόλεων διά της θεσμικής οργανώσεως και της σταδιακής ενοποιήσεως του σώματος των πολιτών, έκαναν την εμφάνισή τους από τα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ. νόμοι χαραγμένοι σε πέτρα (προερχόμενοι, μεταξύ άλλων, από τη Δρήρο Λασιθίου, την Τίρυνθα και τη Χίο). Οι νόμοι αυτοί των Αρχαϊκών Χρόνων αφορούσαν πολιτειακές ρυθμίσεις, ενώ είναι αξιοσημείωτο πως περιελάμβαναν ειδικό λεξιλόγιο και τεχνικούς όρους.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ελληνική οπλιτική φάλαγγα.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου: Οι Αρχαϊκοί Χρόνοι (Μέρος Α’)

Headlines